Uchwała z dnia 1974-05-29 sygn. III CZP 21/74

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 21/74

Uchwała z dnia 29 maja 1974 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Wasilkowska, W. Bryl.

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Romana S. z udziałem uczestnika postępowania Antoniego P. o ustanowienie służebności gruntowej za wynagrodzeniem, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie postanowieniem z dnia 24 stycznia 1974 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. W jakim trybie podlega rozpoznaniu roszczenie o ustanowienie służebności budynkowej?

2. Czy roszczenie o ustanowienie służebności budynkowej (art. 151 k.c.) przysługuje także użytkownikowi wieczystemu gruntu w sytuacji, gdy naruszającym jego prawo jest również użytkownik wieczysty gruntu sąsiadującego?",

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Uprawnienia z art. 151 k.c. przysługują również użytkownikowi wieczystemu w stosunku do użytkownika wieczystego gruntu sąsiadującego.

Rozpoznanie roszczenia z art. 151 k.c. o zasądzenie stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej następuje w procesie.

Uzasadnienie

Przedstawione przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie w trybie art. 391 k.p.c., budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującego stanu faktycznego:

Roman S. domagał się ustanowienia służebności budynkowej obciążającej nieruchomość, która jest w jego wieczystym użytkowaniu, na rzecz nieruchomości będącej również przedmiotem wieczystego użytkowania uczestnika postępowania, a położonej w bezpośrednim sąsiedztwie, za wynagrodzeniem 10.000 zł, oraz zasądzenia 3.000 zł tytułem zwrotu kosztów dokonanych pomiarów geodezyjnych; twierdził on, że Antoni P. na swojej działce wybudował duży garaż, przy wznoszeniu zaś tego garażu nastąpiło przekroczenie granicy działki Romana S. i uszczuplenie jej o około 13 m².

Pozew Romana S. Sąd Powiatowy w Świnoujściu potraktował jako wniosek i rozpoznał sprawę w trybie nieprocesowym, przyjmując, iż sprawy o ustanowienie służebności są rozpatrywane w trybie nieprocesowym. W dniu 1 października 1973 r. Sąd ten wydał postanowienie oddalające wniosek.

Sąd Powiatowy wziął pod uwagę, że ustanowienie służebności gruntowej związanej z przekroczeniem granic nieruchomości przy wznoszeniu budynku uregulowane jest w przepisie art. 151 k.c., który mieści się w tytule I Własność, w dziale II Treść i wykonywanie własności. Nie ma odpowiedniego przepisu w tytule II Użytkowanie wieczyste, przewidującego możność stosowania przepisów tytułu I. Dlatego też, zdaniem Sądu Powiatowego, wnioskodawca nie może domagać się ustanowienia służebności gruntowej na podstawie przepisu art. 151 k.c., jako że w rozpatrywanym wypadku nastąpiłaby sytuacja tego rodzaju, iż Skarb Państwa byłby właścicielem służebności i właścicielem nieruchomości obciążonej.

Postanowienie to zaskarżył wnioskodawca rewizją opartą na podstawie art. 368 pkt 1 k.p.c., zarzucając, że błędne jest stanowisko Sądu Powiatowego, iż powodowi nie przysługuje roszczenie z art. 151 k.c.

Zauważyć należy, co następuje:

Wątpliwość Sądu Wojewódzkiego sprowadza się do zagadnienia, czy przepis art. 151 k.c., który przewiduje odpowiednie uprawnienia dla właściciela gruntu sąsiedniego, jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono granice jego gruntu, ma zastosowanie również do użytkownika wieczystego.

Wątpliwość ta stanowi wycinek szerszego zagadnienia, a mianowicie czy przepisy tytułu I działu II księgi drugiej kodeksu cywilnego, dotyczące treści i wykonywania prawa własności, a w tym również przepisy normujące kwestie związane z sąsiedztwem gruntów, mają w drodze analogii również zastosowanie do użytkowania wieczystego.

Jak już wyjaśniono w orzecznictwie oraz w nauce prawa, prawo użytkowania wieczystego jest prawem pośrednim między ograniczonym prawem użytkowania a prawem własności, przy czym instytucja ta bliższa jest raczej własności aniżeli ograniczonemu prawu użytkowania. Stanowisko takie znalazło wyraz m.in. w uchwale z dnia 22.X.1968 r. III CZP 98/68 (OSNCP 1969, poz. 188), w orzeczeniu z dnia 17.I.1969 r. III CRN 860/68 (OSNCP 1969, poz. 222) oraz w uchwale z dnia 22.XI.1972 r. III CZP 82/72 (OSNCP 1973, poz. 125).

W tej sytuacji, skoro przepisy kodeksu cywilnego dotyczące użytkowania wieczystego nie zawierają postanowień normujących stosunki wynikające z sąsiedztwa gruntów, a ponadto brak normy ogólnej, która by odsyłała w tym zakresie do przepisów dotyczących treści i wykonywania prawa własności, należy uznać, że do tych stosunków trzeba stosować w drodze analogii odpowiednie przepisy o własności. Dotyczy to również stosowania art. 151 k.c.

W konkretnej sprawie chodzi o sytuację, w której użytkownik wieczysty, budując na swoim gruncie, przekroczył granicę gruntu sąsiedniego, objętego również prawem użytkowania wieczystego. W tej sytuacji, jeżeli przekroczenie granicy nastąpiło bez winy umyślnej i użytkownik wieczysty sąsiedniego gruntu bez nieuzasadnionej zwłoki nie sprzeciwił się przekroczeniu granicy, może on żądać stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej na przysługującym mu prawie użytkowania wieczystego. Możliwe jest również zbycie przez wieczystego użytkownika przysługującego mu użytkowania co do części terenu na rzecz osoby, która przekroczyła granice przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia. Jest przy tym rzeczą bez znaczenia dla realizacji tych uprawnień przez użytkownika wieczystego gruntu częściowo zabudowanego, czy ten, który przy wznoszeniu budynku przekroczył granice sąsiada, jest właścicielem gruntu, czy też przysługuje mu jedynie do tego gruntu prawo użytkowania wieczystego.

Przechodząc do drugiego zagadnienia przedstawionego przez Sąd Wojewódzki, a mianowicie w jakim trybie podlega rozpoznaniu roszczenie o ustanowienie służebności budynkowej, przewidzianej w art. 151 k.c., należy podkreślić, że w myśl art. 13 k.p.c. podstawowym trybem rozpoznawania spraw cywilnych jest postępowanie procesowe. W trybie postępowania nieprocesowego rozpoznawane są tylko te sprawy, które zostały wyraźnie przekazane do tego postępowania na podstawie przepisów tego kodeksu lub na podstawie przepisów szczególnych.

Jeżeli chodzi o ustanowienie służebności drogi koniecznej, kodeks postępowania cywilnego przekazał te sprawy do postępowania nieprocesowego. Ustanowienie innej służebności gruntowej może niekiedy również być dokonane w trybie postępowania nieprocesowego. Może ono mianowicie nastąpić na mocy postanowienia o zniesieniu współwłasności lub o dziale spadku (art. 212 § 1, art. 1058 i 1035 k.c.). Jednakże dzieje się tak dlatego, że sprawy o zniesienie współwłasności i dział spadku należą do postępowania nieprocesowego, a przepis art. 212 § 1 k.c. przewiduje, że przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

Jeżeli chodzi natomiast o ustanowienie odpowiedniej służebności za wynagrodzeniem, przewidzianej w art. 151 k.c., brak jest szczególnego przepisu, który by przekazywał te sprawy do postępowania nieprocesowego. Ścisłe określenie przez kodeks postępowania cywilnego przynależności określonych rodzajów postępowania sprzeciwia się stosowaniu w drodze analogii przepisów tego kodeksu o ustanowieniu drogi koniecznej do ustanowienia służebności gruntowej z art. 151 k.c.

Z tych względów na przedstawione pytanie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1975 r., Nr 4, poz. 55