Wyrok z dnia 2008-02-27 sygn. I OSK 297/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie: Przewodniczący: Sędzia NSA Małgorzata Borowiec Sędziowie NSA Irena Kamińska (spr.) Sędzia del. WSA Marzenna Linska- Wawrzon Protokolant Magdalena Cieślak po rozpoznaniu w dniu 27 lutego 2008r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej B. A. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 28 września 2006 sygn. akt II SA/Wa 702/06 w sprawie ze skargi B. A. na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] nr [...] w przedmiocie przetwarzania danych osobowych uchyla zaskarżony wyrok i zaskarżoną decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia [...] nr [...] oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia [...] nr [...]

Uzasadnienie

I OSK 297/07

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 28 września 2006 r. oddalił skargę B. A. na decyzję Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych z dnia 1 lutego 2006 r. w przedmiocie przetwarzania danych osobowych.

W uzasadnieniu wyroku przedstawiono następujący stan faktyczny sprawy.

W dniu 1 czerwca 2005 r. B. A. przyznano środki celowe na wymianę dowodu tożsamości. Następnie dane osobowe skarżącej zostały przez właściwy ośrodek przekazane do zakładu fotograficznego i Urzędu Miasta w K., gdzie B. A. miała się zgłosić. Z pomocy tej skarżąca nie skorzystała. Wskazała, iż pomoc została jej udzielona nie w takiej formie w jakiej ona jej oczekiwała. Zauważyła ponadto, że udzielnie pomocy nastąpiło w sposób nierzetelny, z naruszeniem jej prawa do prywatności i dobrego imienia.

W dniu 30 czerwca 2005 r. B. A. zwróciła się ponownie do Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w K. o przyznanie jej przedmiotowego zasiłku celowego do rąk własnych w celu pokrycia kosztów związanych z wyrobieniem dowodu osobistego i zrobieniem zdjęć do niego. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. w odpowiedzi na ponowny wniosek wskazał, że przyjęta forma realizacji pomocy, w stosunku do skarżącej, dotyczy wszystkich kosztów wyrobienia dowodu osobistego, w tym także zrobienia zdjęć do niego

. Argumentację organu w tym zakresie B. A. potraktowała jako naruszenie ochrony danych osobowych, które w ocenie skarżącej, miało miejsce także przy realizacji udzielonej przez ten ośrodek pomocy w postaci obiadów. Wskazała także, że lista osób, którym była udzielona pomoc była przekazywana osobom prowadzącym działalność gospodarczą w zakresie przygotowywania i wydawania posiłków, a osoby te z kolei ujawniały dane osób korzystających z tej pomocy przez wyczytywanie ich nazwisk w miejscach publicznych gdzie były wydawane posiłki.

Następnie, B. A. wnioskiem z dnia 11 września 2005 r. zwróciła się do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych o podjęcie działań wobec Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w K., z uwagi na to, iż ośrodek ten w jej ocenie naruszył przepisy ustawy o ochronie danych osobowych.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych decyzją z dnia [...] odmówił uwzględnienia wniosku skarżącej w sprawie przetwarzania danych osobowych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K., a także na skutek złożonego wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy decyzją z dnia [...] utrzymał w mocy kwestionowaną decyzję.

W uzasadnieniu decyzji organ wskazał, że zebrany materiał dowodowy jednoznacznie wskazuje, że proces przetwarzania danych osobowych wnioskodawczyni przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. realizowany był wyłącznie w związku z prowadzonymi przez ten ośrodek postępowaniami dotyczącymi przyznania wymienionych świadczeń z pomocy społecznej w oparciu o ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Przetwarzanie danych osób przez podmioty realizujące zadania pomocy społecznej, na rzecz których ma być świadczona taka pomoc stanowi niezbędny warunek wypełnienia tych zadań. Oznacza to, że realizowany w tym znaczeniu proces przetwarzania danych osobowych znajduje oparcie w obowiązujących przepisach prawa. Organ podkreślił, że skoro skarżąca nie zgadzała się z formą przyznania jej świadczeń z pomocy społecznej, to mogła skorzystać z uprawnień określonych w kodeksie postępowania administracyjnego do zaskarżenia decyzji wydanych w tym zakresie.

B. A. wniosła skargę do sądu administracyjnego, w której wniosła o uchylenie zaskarżonej decyzji wskazując, że jest dla nie krzywdząca. Podniosła, iż w związku z prowadzonymi przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. postępowaniami w zakresie przyznania jej świadczeń z pomocy społecznej wyraziła zgodę na przetwarzanie jej danych osobowych tylko przez ten Ośrodek. W ocenie skarżącej, przetwarzanie danych osobowych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. przy realizacji przyznanych jej świadczeń wykracza już poza udzieloną przez nią zgodę.

W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 września 2006 r. wskazał, że przetwarzanie danych osobowych przez organy realizujące uprawnienia i obowiązki określone w przepisach ustawy o pomocy społecznej, w szczególności w jej art. 2, 3 i 36 jest dopuszczalne wtedy gdy jest to niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa. Sąd I instancji uznał, że proces przetwarzania danych osobowych skarżącej przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. realizowany wyłącznie w ramach prowadzonych przez ten Ośrodek postępowań dotyczących przyznania świadczeń z zakresu pomocy społecznej na podstawie ustawy o pomocy społecznej, nie może być traktowany jako naruszenie przepisów o ochronie danych osobowych. Organy prowadzące postępowanie w sprawach świadczeń z pomocy społecznej są zobligowane do kierowania się w tym procesie przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej, a to oznacza, że w ramach tak świadczonej pomocy w szczególności ustawodawca wskazał, że nie należy podawać do wiadomości publicznej nazwisk osób korzystających z pomocy społecznej oraz rodzaju i zakresu przyznanego świadczenia. Niemniej jednak w zakresie niezbędnym do przyznawania i udzielania świadczeń z pomocy społecznej można przetwarzać dane osób ubiegających się i korzystających z tych świadczeń dotyczące: pochodzenia etnicznego, stanu zdrowia, nałogów, orzeczeń o ukaraniu, a także innych orzeczeń wydanych w postępowaniu sądowym lub administracyjnym.

Z akt przedmiotowej sprawy nie wynika, jak wywodził Sąd, aby istniały dowody lub informację świadczące o udostępnieniu danych osobowych skarżącej podmiotom do tego nieuprawnionym, czy też potwierdzające, że jej dane osobowe podawane są do wiadomości publicznej w inny sposób. Imienne wykazy osób zakwalifikowanych do pomocy w formie posiłku przekazywane przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w K. do kierowników stołówek przygotowujących i wydających posiłki służą do identyfikacji osób zgłaszających się do wskazanej stołówki po posiłek i rozliczeń finansowych pomiędzy stołówkami a ośrodkiem. Podobnie przedstawia się sprawa z przetwarzaniem danych osobowych osób, którym przyznano pomoc na pokrycie kosztów wydania nowych dowodów osobistych. Dane osób są przekazywane do Urzędu Miasta w K. oraz właściciela jednego w tym mieście zakładu fotograficznego wykonującego na zlecenie Ośrodka zdjęcia do dokumentacji związanej z wydaniem dowodu osobistego w celu identyfikacji i rozliczeń finansowych z Ośrodkiem. Sąd I instancji zgodził się z Generalnym Inspektorem Ochrony Danych Osobowych, że Inspektor nie jest organem kontrolującym ani nadzorującym prawidłowość stosowania prawa materialnego i procesowego w sprawach należących do właściwości organów pomocy społecznej, które podlegają ocenom, zgodnie z przewidzianą procedurą w toku instancji.

Skargę kasacyjną od tego wyroku złożyła B. A., w której podniosła zarzut naruszenia prawa materialnego. Naruszenia tego upatrywała w błędnej wykładni art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 926 ze zm.), art. 100 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 kwietnia 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 ze zm.) i art. 23 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.

Pełnomocnik skarżącej zarzucił Sądowi I instancji naruszenie przepisów art. 23 ustawy o ochronie danych osobowych i art. 100 ustawy o pomocy społecznej. Naruszenie wskazanych przepisów polegało, w jego ocenie, na udostępnieniu w ramach realizacji pomocy społecznej danych osobowych osobom trzecim bez potrzeby, a więc z naruszeniem w tym zakresie art. 100 ustawy o pomocy społecznej i art. 23 ustawy o ochronie danych osobowych. Nie jest zgodne, jak wywodził pełnomocnik, ze wskazanymi przepisami takie zorganizowanie realizacji przyznanych świadczeń z pomocy społecznej, aby o fakcie ich przyznania było powiadomione kierownictwo, a tym samym pracownicy stołówki oraz właściciele i pracownicy zakładu fotograficznego. Przekazanie danych osobowych wskazanym jednostkom oznacza, że do publicznej wiadomości przekazano dane osób korzystających z tego rodzaju pomocy. Postępowanie o takim charakterze, w ocenie pełnomocnika, wyczerpuje przesłanki zawarte w art. 18 ustawy o ochronie danych osobowych, a Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych ma obowiązek interweniować gdy dana jednostka narusza przepisy o ochronie danych osobowych.

Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych w odpowiedzi na skargę kasacyjną podtrzymał swoje stanowisko w sprawie.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył co następuje:

Zgodnie z art. 183 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi ( Dz. U. Nr 153 poz. 1270 ze zm.) zwanej dalej "ppsa", Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, bierze jednak pod rozwagę z urzędu nieważność postępowania. W sprawie nie wystąpiły przesłanki nieważności postępowania wskazane w art. 183 § 2 ppsa, wobec czego sąd II instancji związany był w procesie orzekania granicami skargi kasacyjnej.

Skarżąca jako podstawę zaskarżenia wskazała przesłankę wymienioną w art. 174 pkt.1 ppsa tj. naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię, uznając iż naruszone zostały art.100 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej oraz artykuły 18 ust.1 i 23 ust.1 i 3 ustawy o ochronie danych osobowych.

Przepis art.100 ust.1 ustawy o pomocy społecznej stanowi, iż w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej należy kierować się przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych. W szczególności nie należy podawać do wiadomości publicznej nazwisk osób korzystających z pomocy społecznej oraz rodzaju i zakresu przyznanego świadczenia.

Brak jest ustawowej definicji pojęcia "dobra osobiste" jak również prawu polskiemu nie jest znany wyczerpujący katalog dóbr osobistych. Artykuł 23 kodeksu cywilnego wymieniając jednak przykładowo dobra osobiste wskazuje m.in. na nazwisko lub pseudonim oraz cześć osoby, której ochrona ma dotyczyć.

Korzystanie z pomocy społecznej jest okolicznością, związaną z trudną sytuacją życiową i materialną i z pewnością powoduje u osoby korzystającej z tej pomocy pewien dyskomfort stwarzający obawę, że jej wizerunek w odbiorze społecznym będzie niekorzystny. Wszystko to powoduje, że ustawodawca postanowił, iż w tego rodzaju postępowaniach należy przede wszystkim kierować się dobrem osób, których postępowanie to dotyczy a więc nie należy podawać do wiadomości publicznej informacji dotyczących faktu korzystania ze świadczeń pomocy społecznej oraz rodzaju tej pomocy.

Dlatego należy zgodzić się ze skarżącą, że Ośrodek Pomocy Społecznej przekazując jej nazwisko kierownictwu stołówki, w której wydawane są posiłki oraz właścicielowi zakładu fotograficznego a więc bliżej nieokreślonej liczbie osób, podał nazwisko to do publicznej wiadomości, a tym samym naruszył przepis art. 100 ust.1 ustawy o pomocy społecznej.

Teza ta wydaje się tym bardziej zasadna jeśli przyjąć (a brak jest dowodów przeciwnych i nikt nie kwestionował ustaleń stanu faktycznego), że nazwiska osób korzystających z darmowych posiłków są głośno wywoływane przy ich wydawaniu. Wracając na grunt przepisów ustawy o ochronie danych osobowych trzeba przypomnieć, że do obowiązków Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych zgodnie z art.12 pkt.1 ustawy o ochronie danych osobowych należy kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych.

Przepisem takim jest art.23 ust.1 wskazanej wyżej ustawy, który określa warunki dopuszczalności przetwarzania danych stanowiąc, że przetwarzanie to jest dopuszczalne tylko wtedy gdy zachodzi jedna z wymienionych w tym przepisie przesłanek.

Generalny Inspektor uznał, iż spełniona została przesłanka wskazana w art.23 ust.1 pkt.2 ustawy o ochronie danych osobowych, bowiem przetwarzanie danych przez Ośrodek Pomocy Społecznej było niezbędne dla zrealizowania uprawnienia skarżącej do skorzystania z pomocy.

Z poglądem tym nie można się zgodzić jeśli zważyć, że dane osobowe skarżącej są przetwarzane przez Ośrodek w bardzo szerokim zakresie i nie jest to przez nią kwestionowane ani też nie żąda ona z tego tytułu wszczęcia działań zmierzających do ich ochrony. Skarżąca kwestionuje natomiast przetwarzanie jej danych w tym zakresie w jakim przekazywane są one innym osobom twierdząc, że nie jest to niezbędne dla realizacji uprawnień i tylko w tym zakresie domaga się ochrony ze strony Generalnego Inspektora.

Inspektor winien zatem zbadać czy podawanie imienia i nazwiska skarżącej kierownictwu placówek współpracujących z Ośrodkiem Pomocy Społecznej jest istotnie niezbędne, jak stanowi art.23 ust.1 pkt.2 ustawy o ochronie danych osobowych, do wykonania decyzji o przyznaniu świadczeń pomocy społecznej. Kontrola taka wbrew stanowisku Sądu I instancji i Generalnego Inspektora nie będzie ingerencją ani też weryfikacją działań Ośrodka i nie ma nic wspólnego z merytoryczną kontrolą decyzji administracyjnych wydanych przez ten organ. Ponownie należy bowiem wskazać, że do obowiązków Generalnego Inspektora należy m.in. badanie legalności przetwarzania danych, wszędzie tam gdzie ustawa szczególna nie wyłącza jego kompetencji ( art. 71 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 63, poz. 424) i gdzie to przetwarzanie ma miejsce, a więc również przy wykonywaniu decyzji administracyjnych wydanych w oparciu o przepisy innych ustaw niż ustawa o ochronie danych osobowych. Obowiązek ten w omawianej sprawie jest dodatkowo wzmocniony treścią art. 100 ust.1 ustawy o pomocy społecznej, który chroniąc dobra osobiste osób korzystających z pomocy społecznej nakazuje ochronę ich danych osobowych. Za zasadny w tej sytuacji uznać należy również zarzut naruszenia art.18 ust.1 ustawy o ochronie danych osobowych ponieważ Generalny Inspektor nie podjął żadnego z działań wskazanych w tym przepisie.

Nie może natomiast podlegać uwzględnieniu zarzut naruszenia art. 23 ust.3 ustawy o ochronie danych osobowych, ponieważ przepis ten nie mógł znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie. Dotyczy on sytuacji w której przetworzenie danych jest niezbędne dla ochrony żywotnych interesów osoby, której dane te dotyczą, a równocześnie nie zachodzi żadna z przesłanek dopuszczalności o której mowa w art. 23 ust.1 w/w ustawy. Ustawodawca dopuścił wówczas możliwość przetwarzania danych bez zgody osoby której one dotyczą, jeżeli uzyskanie tej zgody jest niemożliwe. W omawianej sprawie nie było konieczności nagłego działania organu a poza tym mógł on zwrócić się do skarżącej o wyrażenie zgody na przetwarzanie danych.

Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art.100 ust.2 ustawy o pomocy społecznej. Określa on zakres przetwarzania danych wskazanych w tym przepisie, ale danych tych nie dotyczy postępowanie wszczęte wnioskiem skarżącej skierowanym do Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych.

Ponieważ doszło jedynie do naruszenia prawa materialnego, Naczelny Sąd Administracyjny w oparciu o art.188 w związku z art. 145 § 1 pkt 1 lit a ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi uchylił zaskarżony wyrok i rozpoznał skargę orzekając jak w sentencji.

Rozpoznając sprawę ponownie Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych winien rozważyć czy dla zrealizowania prawa skarżącej do uzyskania pomocy społecznej niezbędne jest przetwarzanie jej danych osobowych w sposób naruszający przepis art. 100 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, a tym samym czy spełniona została przesłanka dopuszczalności przetwarzania danych, o której mowa w art. 23 ust. 1 pkt 2 ustawy o ochronie danych osobowych.