Uchwała z dnia 2015-05-13 sygn. III CZP 19/15

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 19/15

UCHWAŁA

Dnia 13 maja 2015 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)

SSN Maria Szulc (sprawozdawca)

SSN Dariusz Zawistowski

Protokolant Katarzyna Bartczak

w sprawie z urzędu na skutek zawiadomienia Dyrektora Szpitala Klinicznego w L. przy uczestnictwie E. W.

o zezwolenie na zabieg medyczny,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 13 maja 2015 r.

zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w L.

postanowieniem z dnia 5 grudnia 2014 r.,

"Czy rodzic w ramach wykonywania władzy rodzicielskiej może skutecznie udzielić pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na dokonanie zabiegu medycznego u jego małoletniego dziecka?"

podjął uchwałę:

Przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r. poz. 464).

UZASADNIENIE

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało w sprawie, w której Szpital Kliniczny wystąpił do Sądu Rejonowego w L. na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2011 r., Nr 277, poz. 1634 ze zm.; dalej ustawa o zawodach lekarza) o wyrażenie zgody na udzielenie małoletniej pacjentce świadczeń zdrowotnych - badań laboratoryjnych i gastroskopii w znieczuleniu ogólnym.

Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia18 czerwca 2014 r. udzielił zgody.

Ustalił, że w imieniu jedynego przedstawiciela ustawowego - ojca małoletniej - zgodę na wykonanie zabiegu wyraził pełnomocnik legitymujący się pełnomocnictwem, które upoważniało do reprezentowania rodzica przed wszystkimi instytucjami, szpitalami, urzędami i organami administracji oraz sądami, w tym przed Sądem Najwyższym, we wszelkich sprawach związanych z wykonywaną władzą rodzicielską w stosunku do małoletniej córki, jak również do składania w jego zakresie w imieniu mocodawcy wszelkich oświadczeń woli i zgód. W ocenie Sądu pierwszej instancji, osobisty charakter czynności związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej, sprawowanej przez rodziców na zasadzie wyłączności, wyklucza dokonanie przez pełnomocnika czynności wchodzących w jej zakres zarówno na podstawie pełnomocnictwa ogólnego, jak i pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na konkretny zabieg (art. 95, 96 k.c. i 95 k.r.o.).

Rozpoznając apelację uczestnika Sąd Okręgowy powziął poważną wątpliwość przedstawioną w zagadnieniu prawnym. Wskazał, że z jednej strony nie sposób odmówić trafności stanowisku Sądu Rejonowego, lecz z drugiej strony zasadą prawa cywilnego jest, że czynności prawnej można dokonać przez przedstawiciela, którym jest także pełnomocnik (art. 95 i 96 k.c.), a przepisy kodeksu rodzinnego i ustawy o zawodach lekarza nie zakazują wyrażenia zgody przez przedstawiciela w zakresie pieczy nad dzieckiem. Działanie przez pełnomocnika byłoby pożądane w interesie dobra dziecka w sytuacjach wymagających natychmiastowej reakcji, takich jak zgoda na zabieg medyczny, gdy rodzice nie są w stanie okresowo wykonywać pieczy.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zagadnienie prawne dotyczy wyrażenia zgody na kwalifikowaną postać zabiegu medycznego oraz metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, o których mowa w art. 34 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza. Ustęp trzeci tego przepisu zezwala lekarzowi na wykonanie takiego zabiegu u pacjenta małoletniego po uzyskaniu zgody jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela lub porozumienie się z nim nie jest możliwe - po uzyskaniu zgody sądu opiekuńczego. Orzecznictwo i doktryna jednolicie kwalifikuje omawianą zgodę jako oświadczenie woli (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2004 r., II CK 303/04, OSP 2005/11/131, z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 117/10, nie publ.).

Z treści przedstawionego zagadnienia wynika, że wątpliwość Sądu Okręgowego dotyczy dopuszczalności udzielenia przez rodzica pełnomocnictwa rodzajowego do wyrażenia zgody na zabieg kwalifikowany, natomiast w rozpoznawanej sprawie zostało udzielone pełnomocnictwo ogólne upoważniające umocowanego do reprezentowania rodzica we wszystkich sprawach związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej nad małoletnią.

Niedopuszczalność udzielenia przez rodzica pełnomocnictwa ogólnego do wykonywania wszystkich czynności z zakresu władzy rodzicielskiej (w tym blankietowej zgody na wykonywanie zabiegów medycznych) nie budzi wątpliwości. Rodzice dziecka sprawują władzę rodzicielską osobiście na zasadzie wyłączności w zakresie pieczy nad osobą dziecka, zarządu jego majątkiem i reprezentacji (art. 95 § 1, 96 i 98 § 1 k.r.o.), chociaż nie jest wyłączona możliwość posługiwania się przy jej wykonywaniu innymi osobami, jeżeli takie rozwiązanie służy dobru dziecka, a rodzice nie rezygnują z ingerencji w podstawowych sprawach dotyczących jego osoby (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999 r., II CKN 601/98, nie publ.). Jeżeli żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską, reprezentuje je kurator (art. 99 k.r.o.). Wobec braku unormowania kwestii działania rodziców przez pełnomocnika w sprawach z zakresu władzy rodzicielskiej w przepisach kodeksu rodzinnego, zastosowanie mają przepisy kodeksu cywilnego regulujące instytucję przedstawicielstwa. Z treści art. 95 k.c. wynika domniemanie dokonywania czynności przez przedstawiciela, a wyjątek musi mieć podstawę normatywną albo wynikać z właściwości czynności prawnej. Podstawowe znaczenie dla oceny możliwości udzielenia przez rodziców pełnomocnictwa do czynności materialnoprawnych ma art. 96 k.c., którego treść wyklucza istnienie pełnomocnictwa o takim samym zakresie, jak przedstawicielstwa ustawowego. Ustanowienie omawianego pełnomocnictwa pozostaje także w sprzeczności z art. 98 k.c., zgodnie z którym obejmuje ono umocowanie do czynności zwykłego zarządu, zaś większość czynności materialnoprawnych z zakresu pieczy nad dzieckiem, w tym udzielenie zgody na dokonanie konkretnego zabiegu medycznego należy do czynności przekraczających ten zarząd. Za stanowiskiem przeciwnym nie przemawia także wykładnia funkcjonalna, bo umocowanie osoby trzeciej do pełnego wykonywania władzy rodzicielskiej mogłoby prowadzić w istocie do jej ograniczenia lub pozbawienia, co pozostaje w wyłącznej kognicji sądu opiekuńczego, a nadto jest sprzeczne z zasadą wyłączności i niepodzielności jej sprawowania. Również wykładnia systemowa wskazanych przepisów, z uwzględnieniem treści art. 94 § 1 i 99 k.r.o., wskazuje na niedopuszczalność przeniesienia przez rodzica całości czynności związanych z wykonywaniem władzy rodzicielskiej na osobę trzecią, skoro może ona przysługiwać tylko obojgu rodzicom, jednemu z nich lub opiekunowi. Podzielenie pieczy pomiędzy rodziców i osobę trzecią musi wynikać albo z podstawy ustawowej (art. 112 ¹ k.r.o.) albo z orzeczenia opiekuńczego (art. 109 § 2 k.r.o.). Przepisy kodeksu rodzinnego mają charakter ius cogens i nie mogą być zmienione ani w drodze umowy pomiędzy rodzicem a osobą trzecią, ani w drodze jednostronnej czynności prawnej.

Wykładnia gramatyczna, systemowa i funkcjonalna przepisów kodeksu cywilnego regulujących przedstawicielstwo oraz przepisów kodeksu rodzinnego dotyczących władzy rodzicielskiej z uwzględnieniem Konwencji o prawach Dziecka przyjętej w dniu 20 listopada 1989 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych (Dz. U. z 1991 r., Nr 120, poz. 526; dalej Konwencja) przemawia natomiast za dopuszczalnością udzielenia przez rodzica dziecka pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na wykonanie zabiegów, o których mowa w art. 34 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarzy. Brak wskazania w ustępie trzecim tego przepisu pełnomocnika jako osoby, która może udzielić zgody na zabieg, nie oznacza zakazu udzielenia pełnomocnictwa; jego wprowadzenie musiałoby mieć wyraźną podstawę ustawową tak, jak np. w art. 944 § 2 k.c. Zasadą jest dokonywanie czynności przez przedstawiciela, a więc nie ma potrzeby umieszczania w każdej regulacji dotyczącej czynności prawnej przepisu wprost stanowiącego, że dana czynność może być dokonana przez pełnomocnika. Wyjątek od tej zasady musi mieć albo podstawę ustawową albo musi wynikać z właściwości czynności prawnej - w tym wypadku musiałaby mieć charakter czynności osobistej z punktu widzenia osoby, której dotyczy zgoda. Wyłączenie dotyczyłoby wówczas każdego przedstawiciela, tak ustawowego, jak i pełnomocnika. Skoro jednak zgodę na zabieg może wyrazić przedstawiciel ustawowy, to czynność nie ma charakteru osobistego. Pełnomocnictwo do wyrażenia zgody na zabieg lub metodę leczenia i diagnostykę, o których mowa w art. 34 ust. 1 ustawy o zawodzie lekarza, może mieć charakter zarówno pełnomocnictwa do poszczególnej czynności, jak i pełnomocnictwa rodzajowego w przypadku leczenia periodycznego, wymagającego powtarzalnych zabiegów lub diagnostyki, z tym że ich charakter musi być ściśle określony.

Stanowisko to wspiera, wynikająca z przepisów kodeksu rodzinnego oraz art. 3 Konwencji, zasada uwzględnienia interesu i dobra dziecka jako wartości nadrzędnych przy wykładni przepisów prawa oraz przy jego stosowaniu przez sądy. Zasadę ochrony interesu dziecka formułuje również Konwencja z dnia 25 października 1980 r. dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzona w Hadze (Dz. U. z 1995 r., Nr 108, poz. 528) i podkreśla judykatura (uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 1992 r., III CZP 48/92, OSNC z 1992 r., nr 10, poz. 179, z dnia 8 marca 2006 r., III CZP 98/05, OSNIC z 2006 r., nr 10, poz. 158, uchwała z dnia 13 marca 2008 r., III CZP 1/08, OSNIC z 2009 r., nr 4, poz. 52, postanowienie z dnia 20 października 2010 r., III CZP 72/10, OSNIC z 2011 r., nr 5, poz. 60, wyrok z dnia 8 czerwca 2000 r., V CKN 1237/00 - nie publ.). Nie można wykluczyć szczególnych sytuacji, w której dobro dziecka będzie wymagało wyrażenia zgody na konkretny zabieg medyczny przez pełnomocnika, jeżeli przedstawiciel ustawowy nie może złożyć oświadczenia osobiście, a nie ma podstaw do powołania kuratora na podstawie art.

99 k.r.o. Ponieważ udzielenie pełnomocnictwa nie oznacza ograniczenia władzy rodzicielskiej, rodzice zachowują kontrolę nad czynnościami pełnomocnika, zwłaszcza że art. 34 ust. 3 i 6 ustawy o zawodzie lekarza wymaga w pierwszej kolejności porozumienia się z nimi w razie konieczności wykonania zabiegu. Możliwe jest więc potwierdzenie pełnomocnictwa albo uzyskanie zgody rodziców lub sądu opiekuńczego jeżeli pełnomocnik nie zgadza się na zabieg.

Z tych względów udzielono odpowiedzi, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 04/2019

Przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 464).

(uchwała z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 19/15, J. Gudowski, M. Szulc, D. Zawistowski, OSNC 2016, nr 5, poz. 59; OSP 2018, nr 6, poz. 59; BSN 2015, nr 5, s. 12)

Glosa

Pauliny Szymańskiej vel Szymanek, Młoda Palestra 2017, nr 2, s. 32

Glosa ma charakter częściowo krytyczny.

Autorka zaaprobowała stanowisko Sądu Najwyższego, że zgoda na udzielenie świadczenia zdrowotnego ma charakter oświadczenia woli oraz że niedopuszczalna jest tzw. zgoda blankietowa i udzielenie ogólnego pełnomocnictwa do wykonywania władzy rodzicielskiej, odrzuciła natomiast uznanie wskazanej zgody za czynność pozbawioną charakteru ściśle osobistego. Z tego powodu zanegowała możliwość jej udzielenia przez pełnomocnika.

Zgodziła się, co prawda, z Sądem Najwyższym, że zasadą jest dopuszczalność dokonywania czynności prawnej przez pełnomocnika, jednak wskazany w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (jedn. tekst: Dz.U. z 2017, poz. 1318 ze zm.) krąg osób, które mogą wyrazić zgodę w przypadku osoby małoletniej, uznała za zamknięty i wykluczający możliwość udzielenia w tym zakresie pełnomocnictwa. Enumeratywne (wyczerpujące) wymienienie tych podmiotów glosatorka powiązała z tym, że to właśnie wyrażenie zgody przez osoby, z którymi małoletniego wiąże szczególna więź emocjonalna, zapewni najlepszą ochronę jego praw w trakcie wykonywania świadczenia zdrowotnego.

Autorka stanęła na stanowisku, że we wskazanej sytuacji pełnomocnictwo udzielone przez rodzica jest na podstawie art. 58 § 1 w związku z art. 95 § 1 k.c. nieważne. Sprzeczność czynności prawnej z prawem powoduje brak umocowania pełnomocnika, a tym samym zgoda przez niego wyrażona jest na podstawie art. 104 k.c. nieważna.

**********************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 03/2019

Glosa

Michała Dereka, Glosa 2019, nr 1, s. 109

Glosa jest krytyczna.

Autor glosy stwierdził, że pełnomocnictwo do udzielenia zgody na zabieg małoletniego jest niedopuszczalne, podnosząc, iż Sąd Najwyższy nie podjął kwestii sposobu rozumienia autonomii pacjenta, chociaż małoletni jest, w jego ocenie, podmiotem autonomicznym, któremu gwarantuje się ochronę jego praw i wolności. Prawo do ochrony przed oddziaływaniem świata zewnętrznego w perspektywie interwencji medycznej przynależy zatem małoletniemu bez względu na jego wiek. Jego sytuacja prawna ma natomiast szczególny charakter dlatego, że nie jest w stanie samodzielnie korzystać z pełni swoich uprawnień, nie oznacza to jednak, iż jego prawa nie podlegają ochronie. Glosator podkreślił, że refleksja nad samostanowieniem człowieka w przypadku ustalania dopuszczalności skutecznego udzielenia pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na dokonanie zabiegu medycznego u małoletniego dziecka powinna stanowić punkt wyjścia dla interpretacji przesłanek dopuszczalności pełnomocnictwa, w tym w szczególności przesłanki właściwości czynności prawnej.

 Artykuł 95 § 1 k.c., jako ewentualna podstawa pełnomocnictwa do udzielenia zgody na zabieg leczniczy małoletniego dziecka, wymaga interpretacji przy zastosowaniu instrumentów wykładni prokonstytucyjnej. Autor glosy zwrócił uwagę na art. 72 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Wprawdzie przyznał rację Sądowi Najwyższemu, że nie ma przepisu wprowadzającego wyjątek od zasady dopuszczalności pełnomocnictwa, to dla Sądu Najwyższego okoliczność, iż zgodę na zabieg może wyrazić przedstawiciel ustawowy stanowi zasadniczy argument wyłączający osobisty charakter czynności, a w konsekwencji przesądza dopuszczalność pełnomocnictwa. Ponadto glosator zwrócił uwagę, że stanowisko Sądu Najwyższego zostało wsparte zasadą  uwzględnienia interesu i dobra dziecka, jednak wolność człowieka, traktowana priorytetowo, skłania do uznania, że przekazanie prawa do decydowania o podjęciu procesu leczenia małoletniego następuje jako wyjątek od zasady samostanowienia. Wyjątek ten należy zatem stosować wąsko, wyłącznie w odniesieniu do przedstawicieli ustawowych.

*****************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 10/2018

Glosa

Leszka Boska i Alberta Pielaka, Orzecznictwo Sądów Polskich 2018, nr 6, poz. 59

Glosa ma charakter częściowo krytyczny.

Autorzy nie zgodzili się z tezą, że katalog osób uprawnionych do wyrażenia zgody na gruncie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty jest otwarty, gdyż art. 34 ust. 3 wprost i wyczerpująco wskazuje podmioty, które są do tego upoważnione; nie ma wśród nich pełnomocnika. Zdaniem glosatorów, rozszerzenie określonego w ustawie kręgu podmiotów upoważnionych do decydowania o sprawach zdrowotnych przez udzielenie pełnomocnictwa jest  obejściem tej ustawy, nieważnym na podstawie art. 58 § 1 k.c., także w przypadku udzielenia pełnomocnictwa rodzajowego albo szczególnego.

Komentatorzy za kluczowy argument na rzecz tezy o nieważności takiej czynności uznali osobisty charakter zgody. Zauważyli, że jeżeli uznać, iż zgoda na zabieg medyczny nie ma charakteru osobistego, ponieważ może być wyrażona przez przedstawiciela ustawowego, to osobistego charakteru należy także odmówić oświadczeniu o zawarciu związku małżeńskiego, gdyż zgodnie z art. 6 k.r.o. może być ono wyrażone przez pełnomocnika. Podkreślili, że w doktrynie panuje jednak pogląd o osobistym charakterze złożenia oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński

Dla autorów jest oczywiste, że zgoda na zabieg medyczny należy do grona czynności o charakterze niemajątkowym, która wtórnie legalizuje naruszenie doniosłych dla człowieka dóbr osobistych, zatem jeżeli wyrażenie zgody albo sprzeciwu na zabieg medyczny należy zawsze do ściśle osobistych czynności, to także wyrażenie zgody substytucyjnej trzeba zaliczyć do czynności osobistych. Zwrócili uwagę, że przepisy o pełnomocnictwie zawarte w części ogólnej nie są dostosowane do dokonywania czynności nieuwarunkowanej bezpośrednio interesem ekonomicznym uprawnionego. Podkreślili, że instytucja pełnomocnictwa kształtowała się na gruncie stosunków majątkowych. Przyznali, że część przepisów dotyczących pełnomocnictwa jest niekoherentnych ze stosunkami niemajątkowymi i może stanowić zagrożenie dla prawidłowego wykonywania pieczy nad dzieckiem.

Autorzy postulowali, aby nadaniu szerokiej kompetencji zastępczego podejmowania decyzji w zakresie czynności o charakterze osobistym towarzyszyły gwarancje nakierowane na ochronę osoby reprezentowanej.

******************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 10/2018

Glosa

Agnieszki Ogrodnik-Kality, Studia Prawnicze KUL 2016, nr 4, s. 159

Glosa ma charakter częściowo krytyczny.

Przeprowadzone rozważania doprowadziły glosatorkę do konkluzji o trafności stanowiska zajętego przez Sąd Najwyższy, u jego podstaw bowiem leży dobro dziecka jako najważniejszy cel sprawowania władzy rodzicielskiej. Autorka podniosła jednak wiele wątpliwości w kwestiach szczegółowych, które – w jej ocenie – wymagały doprecyzowania przez Sąd Najwyższy. Wskazała, że w kontekście art. 34 ust. 3 in fine ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty niejasne jest stwierdzenie Sądu Najwyższego, iż niewskazanie pełnomocnika jako osoby, która może udzielić zgody na zabieg, nie oznacza zakazu udzielenia pełnomocnictwa, gdyż jego wprowadzenie musiałoby mieć wyraźną podstawę ustawową. W ocenie glosatorki, Sąd Najwyższy wyeksponował ten argument, nie rozważając w szerszym zakresie możliwości zaliczenia wyrażenia zgody na zabieg medyczny do drugiego z wyjątków przewidzianych w art. 95 § 1 k.c. Wynikająca z tego przepisu zasada dopuszczalności dokonywania czynności prawnych przez pełnomocnika nie ma charakteru absolutnego, a jej ograniczenia nie muszą mieć źródła w przepisie ustawy, ale mogą wynikać również z właściwości czynności prawnej.

Zdaniem autorki, istotne wątpliwości związane są także z wymaganiem, jakie  ustawodawca stawia przed osobą, która ma pełnić funkcję pełnomocnika (art. 100 k.c.). Glosatorka podniosła, że umożliwienie działania pełnomocnikowi ograniczonemu w zdolności do czynności prawnych może doprowadzić do obejścia wymagania pełnej zdolności do czynności prawnych, która jest konieczna do wykonywania władzy rodzicielskiej. W jej ocenie, wątpliwe w tym kontekście jest także przyjęcie możliwości udzielenia pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na zabieg medyczny przez rodzica, któremu przysługuje władza rodzicielska, drugiemu z rodziców, niemającemu pełnej zdolności do czynności prawnych.

W ocenie glosatorki, komentowane orzeczenie nasuwa także wątpliwości natury praktycznej, które nie zostały wprost rozstrzygnięte. Odnosząc się do stwierdzenia Sądu Najwyższego, że uprawnienie do udzielenia pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia przysługuje przedstawicielowi ustawowemu małoletniego dziecka, autorka wskazała problematyczną – w jej ocenie – sytuację, w której władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Należy wówczas stwierdzić, czy każdy z nich jest uprawniony do udzielenia pełnomocnictwa. Zdaniem komentatorki, kwestia ta nie jest jednoznacznie rozstrzygnięta w doktrynie, a wykładnia art. 98 § 1 zdanie drugie oraz art. 97 § 2 k.r.o. może prowadzić w tym zakresie do niejednoznacznych konkluzji. A.G.

********************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 05/2017

Glosa

Zdzisława Jancewicza, Roczniki Nauk Prawnych 2015, tom XXV, nr 4, s. 187

Glosa ma charakter krytyczny.

Autor zauważył, że glosowana uchwała dotyka istotnych kwestii i formułuje wnioski natury ogólnej, bez dostatecznego uzasadnienia przedstawionych poglądów. Zdaniem glosatora, uchwała ta jest podstawą do postawienia zasadniczych pytań, na które odpowiedź nie jest możliwa bez odwołania się do określenia charakteru czynności, jaką jest zgoda na zabieg medyczny oraz tego, w jaki sposób ujmuje się władzę rodzicielską.

Autor zakwestionował pogląd, że zgoda na zabieg leczniczy nie ma charakteru czynności osobistej. W jego ocenie, nie wymaga szerszej argumentacji teza, że procedury medyczne zwykle dotyczą sfery osobistej życia człowieka. W konsekwencji należy przyjąć, że zgoda na ich przeprowadzenie należy do tych czynności, które prawo wyłącza z katalogu tych, które w sposób dorozumiany mogą być wykonane przez pełnomocnika. Fakt, że zgoda może być wyrażona przez rodzica niczego nie zmienia, gdyż dotyczy relacji opartej na szczególnej więzi, której brak w przypadku pełnomocnika. Za chybiony autor uznał argument, że rodzic zachowuje kontrolę nad poczynaniami pełnomocnika, ponieważ podawałoby to w wątpliwość sam sens udzielania pełnomocnictwa.

Podobnie glosator ocenił pozostałe argumenty uzasadnienia, a więc możliwość potwierdzenia pełnomocnictwa, uzyskanie zgody rodziców lub sądu opiekuńczego. Ponadto zauważył, że ustawodawca w przypadku niektórych specyficznych czynności wprost przewidział możliwość ich dokonania przez pełnomocnika. W przypadku innych, co do których możliwości takiej w przepisach nie określono, rozwiązanie to nie jest zatem dopuszczalne.

Kolejną kwestią, która zdaniem glosatora przemawia za uznaniem, że udzielenie pełnomocnictwa w omawianej sytuacji faktycznej jest niemożliwe, jest sprawa należytego poinformowania rodzica o planowanym zabiegu. Autor rozważył,  czy w takiej sytuacji nie jest zasadne sprowadzenie roli pełnomocnika do roli posłańca dostarczającego właściwej placówce służby zdrowia pisemne oświadczenie o wyrażeniu zgody.

W ocenie glosatora, dopuszczenie możliwości wykonywania czynności w zakresie władzy rodzicielskiej per procura może rodzić w praktyce poważne trudności. Rozwój środków szybkiego komunikowania powoduje pytania o formę udzielenia pełnomocnictwa i zasadność jego udzielenia w razie możliwości złożenia tego oświadczenia osobiście. Glosator zauważył również, że w realiach sprawy, która stała się przyczyną podjęcia omawianej uchwały, dyskusyjna jest już kwestia interesu prawnego ojca dziecka w zaskarżeniu decyzji sądu pierwszej instancji, realizującej zasadę dobra dziecka.

***************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 03/2017

Glosa

Andrzeja Kallausa, Prawo i Medycyna 2015, nr 4, s. 124

Glosa jest krytyczna.

Zdaniem glosatora, zarówno teza orzeczenia, jak i jej uzasadnienie budzą wątpliwości. W ocenie autora, przyjęte przez Sąd Najwyższy założenie, że alternatywą dla zalegalizowania leczenia dziecka w razie braku możliwości jego reprezentowania jest ustanowienie kuratora nie znajduje potwierdzenia w brzmieniu art. 34 ust. 3 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Wskazał na brak konsekwencji w stwierdzeniu, że przedstawiciel ustawowy dziecka jest władny umocować osobę trzecią do wyrażenia zgody na udzielenie skonkretyzowanego świadczenia zdrowotnego, ale jego wola przeniesienia na tę osobę uprawnienia do złożenia sprzeciwu wobec interwencji lekarskiej nie posiada znaczenia prawnego i w tym wypadku konieczne jest porozumienie się z mocodawcą lub uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego.

Komentator stwierdził również, że wykładnia językowa, systemowa i funkcjonalna przepisów ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przemawia za tezą przeciwną do postawionej w glosowanej uchwale.

****************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2016

Przedstawiciel ustawowy małoletniego dziecka może udzielić pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody przewidzianej w art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 464).

(uchwała z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 19/15, J. Gudowski, M. Szulc, D. Zawistowski, OSNC 2016, nr 5, poz. 59; BSN 2015, nr 5, s. 12)

Glosa

Marcina Rzońcy, Krakowski Przegląd Notarialny 2016, nr 1, s. 157

Glosa jest aprobująca, z akcentami krytycznymi.

Autor szeroko omówił zagadnienia związane z władzą rodzicielską. Podzielił pogląd, że niedopuszczalne jest udzielenie pełnomocnictwa ogólnego do wykonywania wszelkich czynności związanych z władzą rodzicielską. Przypomniał, że Sąd Najwyższy dopuścił pełnomocnictwo rodzajowe do składania oświadczeń o wyrażeniu zgody na „kwalifikowane” świadczenia medyczne w rozumieniu art. 34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, jak i pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na konkretne świadczenie (np. określony zabieg operacyjny). Zdaniem autora,  o ile na ogół nie ma problemu przy określeniu zakresu umocowania pełnomocnika w przypadku pełnomocnictwa do poszczególnych czynności i nie powinno budzić wątpliwości, że udzielenie takiego pełnomocnictwa w istocie nie stanowi przeniesienia fragmentu władzy rodzicielskiej na osobę trzecią (działanie pełnomocnika w zasadzie sprowadza się do realizacji instrukcji mocodawcy, a samo świadczenie medyczne ma charakter jednorazowy i przeważnie jest z góry określone) i wobec tego nie skutkuje obejściem przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, oraz nie godzi w dobro dziecka, o tyle pełnomocnictwo rodzajowe nie jest już tak dla komentatora oczywiste.

Glosator skrytykował jako zbyt daleko idące wymaganie postawione przez Sąd Najwyższy, aby pełnomocnictwo rodzajowe do leczenia periodycznego ściśle określało charakter świadczeń powtarzalnych. Zdaniem komentatora, mocodawca na ogół nie ma specjalistycznej wiedzy medycznej ani zna aktualnego stanu zdrowia dziecka i w związku z tym nie jest w stanie określić zakresu ewentualnych świadczeń medycznych. Ponadto może się zdarzyć sytuacja nagła, nieprzewidziana w pełnomocnictwie. W konsekwencji lekarz podejmie próbę kontaktu z przedstawicielem ustawowym dziecka, a w przypadku niepowodzenia wystąpi do sądu rodzinnego o zgodę zastępczą. Zdaniem komentatora, analogicznie lekarz postąpiłby w przypadku uznania za niedopuszczalne udzielenie pełnomocnictwa do wyrażenia zgody na udzielenie „kwalifikowanych” świadczeń medycznych względem dziecka, które w chwili udzielenia pełnomocnictwa leczenia nie wymagało.

Autor zadał pytanie o sens udzielenia takiego pełnomocnictwa, skoro i tak pełnomocnik w praktyce nie mógłby z niego korzystać, a w konsekwencji o praktyczne zastosowanie uchwały.

Na zakończenie autor uznał uchwałę za wpisująca się w realizację nadrzędnego celu kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jakim jest dobro dziecka i ocenił ją pozytywnie.