Wyrok z dnia 2008-10-30 sygn. I OSK 1866/07

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Naczelny Sąd Administracyjny w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia NSA Janina Antosiewicz, Sędzia NSA Irena Kamińska (spr.), Sędzia del. WSA Wojciech Mazur, Protokolant Kamil Wertyński, po rozpoznaniu w dniu 30 października 2008r. na rozprawie w Izbie Ogólnoadministracyjnej skargi kasacyjnej Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 27 września 2007 r. sygn. akt I SA/Wa 982/07 w sprawie ze skargi J. D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. z dnia [...] nr [...] w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranego zasiłku celowego oddala skargę kasacyjną

Uzasadnienie

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 27 września 2007 r., na skutek skargi J. D., uchylił zaskarżoną decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] kwietnia 2007 r. oraz decyzją ją poprzedzającą Prezydenta m.st. Warszawy z dnia [...] października 2006 r. w przedmiocie zwrotu nienależnie pobranego zasiłku celowego.

W uzasadnieniu wyroku przedstawiono następujący stan faktyczny sprawy. Decyzją z dnia [...] kwietnia 2007 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie uchyliło w sprawie J. D. decyzję Prezydenta m.st. Warszawy z dnia [...] października 2006 r. w zakresie dotyczącym terminu zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Z decyzji tej wynikało, że kwotę 380 zł odwołująca się miała wpłacić w terminie 14 dni od daty otrzymania decyzji. Prezydent m.st. Warszawy decyzją z dnia [...] maja 2005 r. przyznał J. D. świadczenie w formie zasiłku celowego w wysokości 380 zł z przeznaczeniem na dofinansowanie do "zielonej szkoły" dla córki E.

Następnie ostateczną decyzją z dnia [...] maja 2006 r. Prezydent m.st. Warszawy uchylił w całości decyzję o przyznaniu zasiłku celowego. Z kolei decyzją z dnia [...] października 2006 r. Prezydent m.st. Warszawy orzekł wobec J. D. obowiązek zwrotu kwoty 380 zł z tytułu nienależnie pobranego zasiłku celowego i nakazał przedmiotową kwotę wpłacić w terminie 14 dni od daty doręczenia decyzji na wskazane konto.

W uzasadnieniu decyzji organ pierwszej instancji wyjaśnił, że w dniu 9 grudnia 2005 r. pozyskał informację od Spółdzielni Mieszkaniowej "[...]" w W., z której wynikało, iż mąż strony w dniu 15 lutego 2005 r. wspólnie z bratem P. D., sprzedał lokal przy ul. [...] w W. Wobec dokonanej transakcji sprzedający uzyskali łącznie kwotę 230000 zł. W związku z powyższym, dochód strony w miesiącu lutym 2005 r. wynosił kwotę nie mniejszą niż 9583,33 zł, a w przypadku odprowadzenia należnego podatku kwotę nie mniejszą niż 8946,50 zł. W tej sytuacji Prezydent m.st. Warszawy przyjął, że świadczenie nienależnie pobrane - zgodnie z art. 98 ustawy o pomocy społecznej - podlega zwrotowi niezależnie od dochodu rodziny. Organ zaznaczył, że w przypadku J. D. prawo do zasiłku celowego zostało ustalone w oparciu o nieprzekroczenie przez stronę kryterium dochodowego określonego w art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, tj. kwoty 316 zł na osobę w rodzinie. Okoliczność zaś, że strona w lutym 2005 r. posiadała dochód w wysokości nie mniejszej niż 9583,33 zł, a w przypadku odprowadzenia należnego podatku kwotę nie mniejszą niż 8946,50 zł oznaczała, iż zgodnie z art. 8 ust. 3 i art. 39 ustawy o pomocy społecznej, strona nie miała prawa do zasiłku celowego. W sprawie nie występowały również szczególne okoliczności uzasadniające przyznanie pomocy w formie zasiłku celowego, o którym mowa w art. 41 ustawy o pomocy społecznej. Zdaniem organu pierwszej instancji fakt, że strona zataiła przed organem, iż uzyskała jednorazowy dochód ze sprzedaży mieszkania a pouczona była o konieczności niezwłocznego informowania Ośrodka Pomocy Społecznej o zmianie sytuacji majątkowej, stanowi dostateczne uzasadnienie do uznania, że zasiłek celowy nie powinien być jej wypłacony.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła J. D. podnosząc, że sprawa sprzedaży mieszkania przez męża nie jest z nią powiązana, gdyż jest to uzyskany przez męża spadek. Mieszkanie to wchodziło w skład jego majątku odrębnego.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie rozpoznając sprawę stwierdziło, że rozstrzygniecie organu pierwszej instancji w części orzekającej o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia jest prawidłowe. Organ odwoławczy podkreślił, że kwota uzyskana ze sprzedaży mieszkania przez męża J. D. mimo, iż było to mieszkanie otrzymane w drodze dziedziczenia i stanowiło odrębny majątek męża, stanowi dochód rodziny w rozumieniu przepisów ustawy o pomocy społecznej. Stosownie do przepisów tej ustawy dochód w rodzinie to suma miesięcznych przychodów rodziny, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania. Organ odwoławczy zaznaczył, że prawo do zasiłku celowego zostało ustalone na podstawie oświadczenia J. D., iż rodzina jej nie przekracza kryterium dochodowego określonego w art. 8 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Tymczasem dochód rodziny w lutym 2005 r. i kolejnych 12 miesiącach wynosił nie mniej niż 8946,50 zł. Oznacza to, że strona nie posiadała prawa do zasiłku celowego. Fakt zaś, że strona zataiła przed organem, iż rodzina uzyskała jednorazowy dochód ze sprzedaży mieszkania, choć była pouczona o obowiązku mówienia prawdy oraz o konieczności niezwłocznego informowania Ośrodka Pomocy Społecznej o zmianie sytuacji majątkowej, uzasadnia stwierdzenie, że przyznany zasiłek nie powinien być jej wypłacony i jest świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej. Zdaniem organu odwoławczego trudno uznać, że J. D. nie wiedziała o sprzedaży mieszkania przez męża. Tym bardziej, że uzyskane dochody ze sprzedaży mieszkania znacznie zmieniły sytuację materialną jej rodziny. Jednocześnie Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie uznało za konieczne dokonanie zmiany decyzji organu pierwszej instancji w części dotyczącej terminu, wskazując jako początek biegu terminu na dokonanie wpłaty nienależnego zasiłku datę doręczenia stronie ostatecznej decyzji.

Skargę na powyższą decyzję do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie wniosła J. D.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie wniosło o jej oddalenie, podtrzymując stanowisko zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

W ocenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego skarga jest zasadna, bowiem zarówno zaskarżona decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego w Warszawie z dnia [...] kwietnia 2007 r., jak i poprzedzająca ją decyzja Prezydenta m.st. Warszawy z dnia [...] października 2006 r., naruszają prawo w stopniu uzasadniającym ich uchylenie. W rozpoznawanej sprawie organy obu instancji uznały, że przyznane J. D. decyzją Prezydenta m.st. Warszawy z dnia [...] maja 2005 r. świadczenie w formie zasiłku celowego w wysokości 380 zł w maju 2005 r. z przeznaczeniem na dofinansowanie do "zielonej szkoły" dla córki E., było świadczeniem nienależnie pobranym w rozumieniu art. 6 pkt 16 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem świadczenie nienależnie pobrane to świadczenie pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niepoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia wskazano między innymi art. 98 ustawy o pomocy społecznej. Wojewódzki Sąd Administracyjny zaznaczył, że stosownie do treści tego przepisu świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny. Art. 104 ust. 4 stosuje się odpowiednio. Powołany przepis w zdaniu drugim zawiera zatem odesłanie do art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej, który stanowi, że w przypadkach szczególnych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej może odstąpić od żądania takiego zwrotu. Podkreślić trzeba, że wskazany przepis art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej ma na celu ochronę strony zobowiązanej do zwrotu świadczenia. Przepis ten wiąże się ściśle z określoną w art. 100 ust. 1 powołanej ustawy ogólną zasadą pomocy społecznej kierowania się w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych. Z powołanego przepisu art. 104 ust. 4 wynika, spoczywający na pracowniku socjalnym, obowiązek rozważenia możliwości wystąpienia do właściwego organu z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, zwłaszcza jeżeli w danej sprawie zaistnieją okoliczności szczególne. Do okoliczności szczególnych uzasadniających wystąpienie z niniejszym wnioskiem ustawa o pomocy społecznej zalicza przykładowo sytuację, gdy zwrot wydatków stanowiłby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłby skutki udzielonej pomocy. Okolicznością taką może być również trudna sytuacja życiowa lub rodzinna zobowiązanego. Z powyższego wynika zatem, że wydanie decyzji orzekającej o zwrocie nienależnie pobranego świadczenia powinno poprzedzić postępowanie wyjaśniające, w trakcie którego pracownik socjalny powinien dokonać analizy aktualnej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia oraz rozważyć możliwość wystąpienia ze stosownym wnioskiem, o jakim mowa w art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Tymczasem z akt administracyjnych rozpoznawanej sprawy, jak i z treści zaskarżonej decyzji nie wynika, aby pracownik socjalny rozważał możliwość wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Brak jest również jakiejkolwiek informacji świadczącej o tym, że o możliwości wystąpienia z wnioskiem o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia pouczona została skarżąca, której w świetle powołanego przepisu art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej uprawnienie takie również przysługiwało.

Skargę kasacyjną od tego wyroku wniosło Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Warszawie, zarzucając w niej zaskarżonemu rozstrzygnięciu naruszenie prawa materialnego oraz procesowego. W ramach zarzutu naruszenia prawa materialnego Kolegium wskazało naruszenie:

1. art. 98 w związku z art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 ze zm.) poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na bezpodstawnym uznaniu, iż obowiązkiem organu administracji publicznej orzekającego w sprawie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej jest każdorazowe poprzedzenie wydania decyzji orzekającej o zwrocie takiego świadczenia postępowaniem wyjaśniającym w trakcie, którego pracownik socjalny powinien dokonać analizy aktualnej sytuacji materialnej życiowej i rodzinnej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia,

2. art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej poprzez błędną jego wykładnię polegającą na bezpodstawnym uznaniu, iż z przepisu tego ,,wynika" spoczywający na pracowniku socjalnym, obowiązek rozważenia możliwości wystąpienia do właściwego organu z wnioskiem o odstąpienie żądania zwrotu nienależenie pobranego świadczenia.

W zakresie natomiast zarzutu naruszenia prawa procesowego pełnomocnik organu zarzucił naruszenie:

- art. 145 § 1 pkt 1 lit c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w związku z art. 77 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego w sposób istotny, który ma wpływ na wynik sprawy poprzez bezpodstawne uznanie, że fakt niedokonania (z braku wniosku uprawnionego podmiotu) czynności wyjaśniających mających na celu ustalenie, czy w sprawie zakończonej uchyloną decyzją Kolegium z dnia [...] kwietnia 2007 r. zachodzi przypadek szczególny, o którym mowa w art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej.

Stosownie do treści art. 145 § 1 pkt 1 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, sąd uwzględniając skargę na decyzję lub postanowienie uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części jeżeli stwierdzi:

a) naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy,

b) naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego,

c) inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Analiza treści art. 145 § 1 pkt 1 p.p.s.a. nie pozostawia, zdaniem pełnomocnika organu, żadnych wątpliwości co do tego, że wymieniony w nim katalog przesłanek uchylenia zaskarżonej decyzji ma charakter zamknięty. Konsekwencją owej konstatacji, w ocenie Samorządowego Kolegium Odwoławczego, jest uznanie, że uchylenie zaskarżonej decyzji nie jest możliwe jeśli Sąd nie stwierdzi w danym przypadku zaistnienia choćby jednej z wymienionych powyżej przesłanek. Ustawodawca wyraźnie ograniczył w tej mierze swobodę działania sądów administracyjnych, wyłączając ex lege możliwość uchylenia zaskarżonej decyzji z innych przyczyn niż wskazane w zacytowanym przepisie. W szczególności, jak wywodził pełnomocnik organu, sąd administracyjny powołując się na pierwszą z wymienionych przesłanek powinien wykazać, że stwierdzenie naruszenia prawa materialnego miało wpływ na wynik sprawy przez co rozumieć należy wskazanie przepisu, który został naruszony, określenie sposobu w jaki naruszenie nastąpiło oraz wykazanie, że naruszenie to wpłynęło na wynik sprawy. Nie wystarczy więc samo uznanie, że naruszenie takie mogło mieć wpływ w jakikolwiek bliżej nieokreślony sposób na wynik sprawy. Dla uchylenia zaskarżonej decyzji konieczne jest wykazanie, że stwierdzone naruszenie wpłynęło na wynik sprawy tj. doprowadziło do wydania innego rozstrzygnięcia niż miałoby to miejsce w sytuacji gdyby do owego naruszenia prawa nie doszło. Na konieczność wykazania, że stwierdzone naruszenia mogły wpłynąć na wynik sprawy w sposób istotny wielokrotnie wskazywał w swym orzecznictwie Naczelny Sąd Administracyjny. Brak jest, zdaniem Kolegium, podstaw do podzielenia zaprezentowanego przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie poglądu co do tego, że art. 98 w związku z art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej obligował organy administracji publicznej orzekające w sprawie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z pomocy społecznej do każdorazowego poprzedzenia wydania decyzji dotyczącej takiego obowiązku postępowaniem wyjaśniającym w trakcie, którego pracownik socjalny powinien dokonać analizy aktualnej sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia. Stosownie do treści art. 98 powołanej ustawy świadczenia nienależnie pobrane, świadczenia pieniężne uzyskane na podstawie przedstawionych nieprawdziwych informacji lub niedoinformowania o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń pomocy społecznej niezależnie od dochodu rodziny. Sformułowanie ,,podlegają zwrotowi" ma charakter normy związanej, nieuznaniowej. Każde świadczenie nienależenie pobrane podlega zwrotowi i to niezależnie od dochodu rodziny zobowiązanej do zwrotu świadczenia. Artykuł 98 ustawy o pomocy społecznej ustanowił, w ocenie Kolegium, ogólną zasadę od której ustawodawca przewidział wyjątki odsyłając do ,,odpowiedniego" stosowania art. 104 ust. 4 ustawy. Zastosowanie instytucji odstąpienia, o której mowa w tym przepisie możliwe jest dopiero po stwierdzeniu przez właściwy organ w prowadzonym odrębnym postępowaniu, że świadczenie nienależnie pobrane powinno zostać zwrócone a i to dopiero wyłącznie po wystąpieniu z odpowiednim wnioskiem przez pracownika socjalnego lub osobę zainteresowaną. Bez takiego wniosku odstępnie tego rodzaju jest niemożliwe. Nawet gdyby przyjąć, jak argumentował pełnomocnik organu, że obowiązkiem organów było pouczenie strony o możliwości wystąpienia z wnioskiem o odstąpienie od ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia brak jest podstaw do uznania, że niewywiązanie się z owego obowiązku może uzasadniać podjęcie przez organ administracji działań mających na celu odstąpienie z urzędu. Brak jest również podstaw do uznania, że art. 104 ust. 4 omawianej ustawy nakłada jakikolwiek obowiązek na pracownika socjalnego, w szczególności zaś, że obliguje go do przeprowadzenia aktualnej analizy sytuacji materialnej, życiowej i rodzinnej osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia. Pracownik socjalny znający od lat sytuację materialną J. D. nie znalazł podstaw do złożenia wniosku o odstąpienie w jej przypadku od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, zaś sama skarżąca wniosku takiego nie złożyła. Postępowanie o umorzenie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń jest zaś postępowaniem odrębnym od postępowania o zwrot nienależenie pobranego świadczenia.

Postępowanie prowadzone w trybie art. 98 ustawy jest postępowaniem o charakterze związanym na co wskazuje forma tego przepisu. Natomiast decyzja wydana na podstawie art. 104 ust. 4 ustawy jest decyzją o charakterze uznaniowym. Organ rozstrzygając w tym trybie musi uzasadnić przesłanki, którymi się kierował, a więc ustalić, czy zaistniały szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie od żądania zwrotu, czy też okoliczności takich nie ma. Musi ustalić dochód rodziny (art. 98 jednoznacznie stwierdza, że świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi niezależnie od dochodu rodziny), a więc postępowanie to jest odrębne. Inny jest jego cel i inne są przesłanki podjęcia decyzji w tym trybie. Art. 104 ust. 4 pozwala natomiast na umorzenie należności w szczególnych okolicznościach. Jeżeli strona złoży wniosek lub jeśli wniosek taki złoży pracownik socjalny, organ bada sytuację materialną strony, ustala, czy nie zachodzą w sprawie jakieś szczególne okoliczności, a następnie może wydać decyzję o odstąpieniu od żądania zwrotu. Jednakże aby taką decyzję wydać, organ musi przedtem ustalić wysokość kwoty, która miałaby zostać zwrócona (a więc wydać decyzję w trybie art. 98 ustawy). Jest to niezbędne, aby ewentualna decyzja o odstąpieniu od żądania zwrotu mogła być prawidłowa. Należy podkreślić ponadto, że odstąpienie od żądania zwrotu może dotyczyć całości lub części należności. Zatem bez ustalenia decyzją ostateczną istnienia oraz wysokości świadczenia nienależnego nie można orzekać o ewentualnym umorzeniu należności. Kolegium zauważyło także, że w przedmiotowym wyroku dokonano błędnej wykładni art. 100 ust. 1 ustawy. Obowiązek kierowania się w postępowaniu w sprawie świadczeń z pomocy społecznej przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej polega na dostosowaniu rodzaju i wielkości świadczenia do rzeczywistych potrzeb strony. Obowiązek ten jednak nie polega i nie może polegać na spełnianiu wszystkich żądań oraz prowadzeniu postępowania, które sankcjonuje brak współpracy. Przez kierowanie się ,,dobrem strony" rozumieć, zdaniem organu, należy tylko pomoc w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych.

Naczelny Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

skarga kasacyjna nie posiada usprawiedliwionych podstaw.

Naczelny Sąd Administracyjny stosownie do art. 183 § 1 ustawy P.p.s.a. rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej z urzędu biorąc pod rozwagę tylko nieważność. W przedmiotowej sprawie nie wystąpiła żadna z przesłanek, o których stanowi art. 183 § 2 powołanej ustawy. Będąc związany granicami skargi kasacyjnej Sąd odwoławczy ograniczył się do zbadania podstawowych zarzutów i ocenił, iż są one niezasadne.

W zaskarżonym wyroku Sąd dokonał prawidłowej wykładni przepisów art. 98 w zw. z art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

W myśl art. 98 powołanej ustawy świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny. Przepis ten in fine nakazuje stosować art. 104 ust. 4 odpowiednio.

Organ w powyższej regulacji upatruje dwa odrębne postępowania, z których jedno (z art. 98) wszczynane z urzędu kończy decyzja związana, wydana po ustaleniu nieprawdziwych danych lub zatajeniu przez stronę sytuacji materialnej, drugie zaś wszczynane na wniosek pracownika socjalnego lub strony kończy decyzja uznaniowa (art. 104 ust. 4).

Stanowisko to jest błędne bowiem wykładni przepisu art. 98 nie można dokonywać w oderwaniu od przepisu art. 104 ust. 4, który ustawa nakazuje stosować odpowiednio.

W razie odesłania w normie prawnej do odpowiedniego stosowania zgodnie z zasadami wykładni należy rozważyć czy ze względu na przedmiot regulacji przepis prawa, do którego jest odesłanie należy stosować wprost, z pewnymi jego modyfikacjami, czy też należy wyłączyć jego stosowanie.

Dokonując wykładni pojęcia odpowiedniego stosowania art. 104 ust. 4, do którego odsyła art. 98 ustawy o pomocy społecznej, Sąd prawidłowo uznał, iż ma on w tym przypadku zastosowanie wprost.

Rozpoznając sprawę zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, w której co do zasady postępowanie wszczynane jest z urzędu organ w toku postępowania obowiązany jest stosownie do art. 104 ust. 4 – zbadać, czy zachodzą przesłanki do odstąpienia od żądania zwrotu. Wymagać to będzie ustalenia w ramach tego samego postępowania, czy zachodzi przypadek szczególnie uzasadniony zwłaszcza z uwagi na sytuację osoby zobowiązanej do zwrotu. Wobec ustawowego wymogu złożenia wniosku, jeśli wniosek taki nie zostanie złożony przez pracownika socjalnego organ winien pouczyć stronę o takiej możliwości. Wynika to nie tylko z omawianego przepisu, lecz także z zasady informacji, o której stanowi przepis art. 9 K.p.a. Nakłada on na organy administracji państwowej obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, będących przedmiotem postępowania, a także z art. 10 § 1 K.p.a. przewidującego zapewnienie stronom czynnego udziału. Organ prowadzący postępowanie na podstawie art. 98 ustawy o pomocy społecznej ma więc obowiązek pouczyć stronę o możliwości złożenia wniosku, a następnie wniosek taki rozpoznać.

Zauważyć należy, iż w orzecznictwie sądowym wielokrotnie przyjmowano, iż naruszenie przez organ zasad wyrażonych w art. 9 i 10 K.p.a. i pozbawienie strony możliwości skorzystania z jej uprawnień, jako mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy prowadzi do uchylenia decyzji.

W zaskarżonym wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny dokonał prawidłowej wykładni przepisów prawa materialnego stosując wykładnię systemową i odczytując znaczenie norm prawnych w kontekście zarówno całego przepisu, jak i ustawy o pomocy społecznej.

Trafnie także Sąd I instancji odwołał się do reguł wykładni celowościowej powołując się na przepis art. 100 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, nakazujący organom w sprawach pomocy społecznej kierować się przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych.

Konsekwencją takiego odczytania norm prawnych jest stanowisko Sądu I instancji oceniające jako wadliwe postępowanie organów, które prowadzono z naruszeniem art. 77 § 1 K.p.a. nie wyjaśniając istotnych okoliczności, jak również nie informując strony o jej uprawnieniach (art. 9 K.p.a.).

Ocenie tej z uwagi na wymagania wynikające z przepisów art. 98 i art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej nie można zarzucić naruszenia prawa. Prowadzi to do wniosku, iż także zarzut skargi kasacyjnej naruszenia przepisu art. 145 § 1 pkt 1 lit. c/ ustawy P.p.s.a. nie jest zasadny.

Dodać należy, iż podobną do przedstawionej wyżej wykładnię przepisów art. 98 i art. 104 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej zaprezentował Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 15 stycznia 2008 r. sygn. akt I OSK 517/07, którą to wykładnię w pełni podzielił skład orzekający rozpoznający przedmiotową sprawę.

Z tych względów Naczelny Sąd Administracyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 184 ustawy P.p.s.a.