Postanowienie z dnia 2015-04-16 sygn. I CSK 396/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt I CSK 396/14

POSTANOWIENIE

Dnia 16 kwietnia 2015 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Antoni Górski (przewodniczący)

SSN Mirosław Bączyk

SSN Iwona Koper (sprawozdawca)

w sprawie z powództwa Stowarzyszenia "E. I." w K. przeciwko P. H.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w Izbie Cywilnej w dniu 16 kwietnia 2015 r., skargi kasacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 26 marca 2013 r.,

oddala skargę kasacyjną.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 9 października 2012 r. odrzucił na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. pozew Stowarzyszenia E. I. w sprawie przeciwko P. H. o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, z powodu braku zdolności sądowej powoda.

Stanowisko to podzielił Sąd Apelacyjny oddalając postanowieniem dnia 26 marca 2013 r. zażalenie powoda na postanowienie Sądu Okręgowego.

Wskazał, że powód jest stowarzyszeniem zwykłym, które zgodnie z art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (jedn. tekst Dz. U. z 2001 r., Nr 79, poz. 855 ze zm., - dalej pr. stow.) nie posiada osobowości prawnej. Ustawa ta, ani żadna inna ustawa nie przyznała mu zdolności sądowej nie może więc występować w procesie jako strona. Nie podzielił poglądu skarżącego, że zdolność tę przyznaje stowarzyszeniu zwykłemu art. 479³⁸ § 1 k.p.c. stanowiący lex specialis w stosunku do art. 64 k.p.c., odmienny jest bowiem przedmiot regulacji tych przepisów. Pierwszy reguluje kwestię zdolności sądowej drugi natomiast dotyczy legitymacji procesowej. Na gruncie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (jedn. tekst Dz. U. z 2014 r., poz. 1118) powód jest organizacją pozarządową w rozumieniu art. 3 ust. 2 pkt 2 tej ustawy, o której jest mowa w art. 479³⁸ § 1 k.p.c., jednak nie posiada zdolności prawnej nie jest więc zgodnie z art. 33¹ § 1 k.c. ułomną osobą prawną.

W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania przez niewłaściwe zastosowanie art. 479³⁸ § 1 k.p.c. w zw. z art. 64 § 1¹ i art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., wobec uznania w następstwie pominięcia art. 479³⁸ k.p.c., że powodowi jako stowarzyszeniu zwykłemu nie przysługuje zdolność sądowa w sprawach w nim określonych. Wnosił o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 64 k.p.c. definiuje zdolność sądową jako zdolność do występowania w procesie jako strona. Zdolność sądowa przysługuje podmiotom posiadającym osobowość prawną (art. 64 § 1 k.p.c.). W obecnym stanie prawnym zdolność sądowa odrywa się od osobowości prawnej i w odniesieniu do jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej jest uzależniona od przyznania im przez ustawę zdolności prawnej (art. 64 § 1¹ k.p.c.), której jest atrybutem. Przepis art. 64 § 1¹ k.p.c., po uchyleniu art. 64 § 2 k.p.c., wiąże zdolność sądową organizacji pozarządowych (dawniej organizacji społecznych) z przyznaniem im zdolności prawnej. Niezależnie od tego możliwe jest przyznanie określonej jednostce nie mającej zdolności prawnej, z mocy wyraźnego przepisu, szczególnej zdolności sądowej. Organizacje pozarządowe wyposażone w osobowość prawną mają zdolność sądową na podstawie art. 64 § 1 k.p.c. Organizacje pozarządowe nie będące osobami prawnymi mają zdolność sądową na podstawie art. 64 § 1¹ k.p.c., jeżeli ustawa przyznaje im zdolność prawną.

Stowarzyszenia zwykłe stanowiące uproszczoną formę stowarzyszenia, z mocy wyraźnego przepisu art. 40 pr. stow., nie mają osobowości prawnej, co wyklucza poddanie ich regulacjom dotyczącym osób prawnych. Brak jest przepisu, który przyznawały by im zdolność prawną, co wyłącza stosowanie do nich art. 33¹ k.c. Przyznanie przez ustawę szczególnej zdolności prawnej następuje przez wskazanie, że określony podmiot może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania (tak np. art. 8 § 1 i 11 § 1 k.s.h.). Brak jest też przepisu ogólnego przyznającego stowarzyszeniom zwykłym zdolność sądową, stwierdzającego, że mogą one pozywać i być pozywane, a więc zgodnie z art. 64 § 1 k.c. mają zdolność występowania jako strona w procesie. Określenia takiego nie zawiera również przepis art. 479³⁸ § 1 k.p.c.

Wbrew stanowisku skarżącego przepis ten nie dotyczy zdolności sądowej, i nie jest w tym zakresie przepisem szczególnym lecz określa krąg podmiotów czynnie legitymowanych w określonych w nim sprawach. W zakresie regulacji objętej art. 479³⁸ § 1 zd. 2 k.p.c. są to podmioty, których legitymacja nie wynika z posiadania prawa podmiotowego, objętego ochroną. Legitymację do wytoczenia powództwa w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone mają organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów wyposażone w osobowość prawną, a więc organizacje wpisane do KRS jako stowarzyszenia. Stowarzyszenie zwykłe nie posiada legitymacji czynnej w tym postępowaniu.

Z tych przyczyn wniesiona bez uzasadnionej podstawy skarga kasacyjna podlegała oddaleniu, o czym orzeczono na podstawie art. 398¹⁴ k.p.c.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 07-08/2016

teza oficjalna

Stowarzyszenie zwykłe nie ma legitymacji do wytoczenia powództwa w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 479³⁸ § 1 zdanie drugie).

teza opublikowana w „Monitorze Prawniczym”

Przepis art. 64 § 1¹ k.p.c., po uchyleniu art. 64 § 2 k.p.c., wiąże zdolność sądową organizacji pozarządowych (dawniej organizacji społecznych) z przyznaniem im zdolności prawnej. Niezależnie od tego możliwe jest przyznanie określonej jednostce niemającej zdolności prawnej, z mocy wyraźnego przepisu, szczególnej zdolności sądowej. Organizacje pozarządowe wyposażone w osobowość prawną mają zdolność sądową na podstawie art. 64 § 1 k.p.c. Organizacje pozarządowe niebędące osobami prawnymi mają zdolność sądową na podstawie art. 64 § 1¹ k.p.c., jeżeli ustawa przyznaje im zdolność prawną.

Stowarzyszenia zwykłe stanowiące uproszczoną formę stowarzyszenia, z mocy wyraźnego przepisu art. 40 ustawy z 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach, nie mają osobowości prawnej, co wyklucza poddanie ich regulacjom dotyczącym osób prawnych. Brak jest przepisu, który przyznawałyby im zdolność prawną, co wyłącza stosowanie do nich art. 331 k.c.

(postanowienie z dnia 16 kwietnia 2015 r., I CSK 396/14, A. Górski, M. Bączyk, I. Koper, niepubl.)

Glosa

Edyty Hadrowicz, Monitor Prawniczy 2016, nr 9, s. 490

Glosa jest częściowo krytyczna.

Zdaniem glosatorki, w komentowanym postanowieniu Sąd Najwyższy jednoznacznie opowiedział się za nieprzyznaniem ułomnej osobowości prawnej stowarzyszeniu zwykłemu, uznając, że nie ma przepisu przyznającemu takiemu stowarzyszeniu zdolność prawną, co wyłącza stosowanie do nich art. 33¹ k.c. Przyznanie przez ustawę szczególnej zdolności prawnej następuje przez wskazanie, że określony podmiot może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, oraz zaciągać zobowiązania. Autorka wskazała, że ten problem jest odmienne postrzegany w piśmiennictwie, gdzie prezentowane są poglądy wskazujące, iż dla wyrażenia tego przymiotu ustawa może posługiwać się różnymi zwrotami językowymi i nie jest przy tym niezbędne stosowanie jakichś ustalonych formuł. W omawianym zakresie przyjęcie stanowiska ma istotne znaczenie ze względu na określenie katalogu jednostek organizacyjnych, które mają zdolność sądową na podstawie art. 64 § 1¹ k.p.c. W glosowanym postanowieniu przyjęto, że nie ma przepisu ogólnego przyznającego stowarzyszeniom zwykłym zdolność sądową, stwierdzającego, że mogą one pozywać i być pozywane, a więc zgodnie z art. 64 § 1 k.c. mają zdolność występowania jako strona w procesie. W ocenie Sądu Najwyższego, zdolność sądowa jest wynikiem zdolności prawnej, co oznacza, że każdy, kto ma zdolność prawną, ma również zdolność sądową.

Zdaniem glosatorki, z tym stanowiskiem można polemizować. Zdolność sądowa jest pojęciem procesowym i nie stanowi składnika zdolności prawnej, która jest pojęciem z zakresu prawa materialnego. Ustawodawca przyznaje ją również takim jednostkom, które zdolności prawnej nie mają. Ponadto w postępowaniu cywilnym rozpoznawane są sprawy wynikające ze stosunków prawa administracyjnego lub prawa pracy, dla których cywilistyczne ujęcie podmiotowości prawnej nie jest równoważne. W związku z domniemaniem drogi postępowania cywilnego mogą zatem być rozpoznawane w tym postępowaniu sprawy z udziałem podmiotów, których nie da się zakwalifikować do kategorii znanych prawu cywilnemu.

W ocenie autorki, stanowiska Sądu Najwyższego nie można w pełni zaaprobować. Jej zdaniem, podstawową przyczyną prezentowanego przez Sąd Najwyższy poglądu jest założenie, że stowarzyszenie zwykłe nie jest ułomną osobą prawną oraz nie legitymuje się statusem organizacji pozarządowej, co przekłada się na brak zdolności sądowej. Komentatorka podała, że praktyka obrotu pokazuje, iż nie skończyły się spory, komu przyznano, a komu nie przyznano zdolności prawnej, a w konsekwencji także zdolności sądowej. Kwestia ta, oprócz istotnych implikacji praktycznych, jest też interesująca z teoretycznego punktu widzenia.

Glosowane postanowienie omówił M. Bączyk w "Przeglądzie orzecznictwa" (M.Pr.Bank 2016, nr 2, s. 44).