Wyrok z dnia 2015-03-25 sygn. II CSK 818/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt II CSK 818/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 marca 2015 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)

SSN Barbara Myszka

SSN Bogumiła Ustjanicz

Protokolant Agnieszka Łuniewska

w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości S. P. P. sp. z o.o.

z siedzibą w C.,

poprzednio S. P. P. sp. z o.o.

przeciwko Bankowi w P.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności,

po rozpoznaniu na rozprawie

w Izbie Cywilnej w dniu 25 marca 2015 r.,

skargi kasacyjnej strony powodowej

od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 29 października 2013 r.,

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Powodowa Spółka, występując przeciwko pozwanemu Bankowi z powództwem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w postaci wystawionego przez ten Bank tytułu egzekucyjnego, zaopatrzonego sądową klauzulą wykonalności, wskazała, że świadczenie objęte tym tytułem wynika z udzielonego przez prezesa zarządu powodowej Spółki M. J. poręczenia kredytu przyznanego przez pozwany Bank A. K., który w dacie zawarcia umowy poręczenia był jedynym wspólnikiem oraz członkiem rady nadzorczej tej Spółki. Zdaniem strony powodowej poręczenie jest nieważne, udzielone bowiem zostało bez uprzedniego podjęcia przez A. K., wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników, pisemnej uchwały, wyrażającej zgodę na zawarcie umowy poręczenia (art. 15 § 1 i art.17 § 1 i 2 k.s.h.).

Sąd Okręgowy oddalił wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu technicznego badania dokumentów w celu zbadania, czy podpis A. K. na - złożonej w toku postępowania przed tym Sądem - uchwale Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników powodowej Spółki wyrażającej zgodę na zaciągnięcie przez Spółkę zobowiązań w postaci kredytów udzielonych m.in. A. K., opatrzonej datą 23 kwietnia 2010 r., mógł być złożony w tej dacie. Oddalając powództwo, uznał, że wspomniana uchwała została podjęta per facta concludentia.

Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 29 października 2013 r. oddalił apelację strony powodowej; uznał, że w sytuacji, gdy umowa poręczenia z dnia 26 kwietnia 2010 r. zawarta została przez powodową Spółkę na rzecz A. K., będącego członkiem rady nadzorczej i jedynym wspólnikiem Spółki, działającym jako zgromadzenie wspólników, to przyjąć należało, że do podjęcia – wymaganej przepisami art. 15 § 1 i art. 17 § 1 i 2 k.s.h. - uchwały wyrażającej zgodę na poręczenie doszło w sposób dorozumiany. Sąd Apelacyjny stwierdził, że niezachowanie formy pisemnej rzeczonej uchwały nie oznacza, że jest ona nieważna, z żadnego bowiem przepisu skutek taki nie wynika.

W skardze kasacyjnej strona powodowa zarzuciła - w ramach podstawy naruszenia prawa procesowego – naruszenie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 227, 278 § 1 i art. 248 § 1 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na okoliczność „wieku dokumentu oznaczonego jako Uchwała Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników S. P. P. sp. z o.o. z dnia 23.04.2010 oraz daty naniesienia podpisu A. K. na tym dokumencie”. Opierając skargę kasacyjną także na podstawie naruszenia prawa materialnego powodowa Spółka zarzuciła naruszenie art. 15 § 1, art. 17 § 2 k.s.h. w zw. z art. 65 § 1 k.c., art. 173 § 1 i art. 156 k.s.h. oraz art. 4 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/102/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie prawa spółek, dotyczącej jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, dalej jako „dyrektywa 2009/102/WE” (Dz. Urz. UE z 1 października 2009 r., L 258/20) - przez dokonanie wykładni uchwały podjętej przez A. K., mimo nieustalenia jej treści a także uznania, że jest ona ważna, mimo że nie została podjęta w formie pisemnej.

Do postępowania wywołanego skargą kasacyjną wstąpił syndyk masy upadłości ustanowiony w związku z ogłoszeniem upadłości obejmującej likwidację majątku strony powodowej.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powołany - w ramach podstawy naruszenia prawa procesowego – zarzut naruszenia art. 382 k.p.c. w zw. z art. 227, 278 § 1 i art. 248 § 1 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego należało ocenić za bezzasadny. Nieprzeprowadzenie dowodu przez sąd drugiej instancji nie podlega ocenie w płaszczyźnie tych przepisów, lecz w ramach zarzutu naruszenia art. 217 § 1 i 2 k.p.c., mającego odpowiednie zastosowanie w postępowaniu przed sądem drugiej instancji (art. 391 § 1 k.p.c.), a jego skuteczność uzależniona jest od wykazania, że skarżący zachował w postępowaniu apelacyjnym uprawnienie do przytaczania okoliczności faktycznych i dowodów. Uprawnienie takie przysługuje wtedy, gdy środki dowodowe zgłoszone przez skarżącego przed sądem pierwszej instancji zostały bezzasadnie pominięte bądź gdy kwestionowane są twierdzenia zawarte we wnioskach dowodowych strony przeciwnej, zgłoszonych w jej apelacji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2002 r., V CKN 721/00, OSNC 2002, nr 12, poz. 153).

W rozpoznawanej sprawie żadna z tych sytuacji nie zaistniała. W apelacji oraz postępowaniu wywołanym jej wniesieniem strona powodowa nie zgłosiła zarzutu naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów prawa procesowego polegającego na pominięciu wspomnianego wniosku dowodowego; nie domagała się przeprowadzenia tego dowodu przez Sąd Apelacyjny, ograniczając się do zarzutu dokonania przez Sąd pierwszej instancji wadliwej oceny materiału dowodowego (art. 233 § 1 k.p.c.). Strona skarżąca nie mogła skutecznie zarzucać naruszenia art. 382 k.p.c., zawierającego dyrektywę orzekania przez sąd drugiej instancji na podstawie materiału zebranego w obu instancjach sądowych, skoro Sąd Apelacyjny nie pominął materiału zebranego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, a własnego materiału nie zgromadził. Z tego względu Sąd Apelacyjny nie mógł naruszyć także przepisów art. 227 i art. 278 § 1 k.p.c., które wskazują, jakie okoliczności są przedmiotem dowodu z opinii biegłego, ani art. 248 k.p.c., który określa obowiązki osób w zakresie przedstawienia sądowi dokumentu, jako dowodu mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zarzuty naruszenia prawa materialnego – ze względu na bezzasadność podstawy naruszenia przepisów postępowania – podlegały ocenie w płaszczyźnie dokonanego przez Sąd Apelacyjny ustalenia, że A. K., zawierając umowę poręczenia podjął w sposób dorozumiany uchwałę, której treścią była zgoda na poręczenie udzielonych mu kredytów przez stronę pozwaną. W świetle takiego ustalenia nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut naruszenia art.65 k.c. polegający – zdaniem strony skarżącej - na dokonaniu wykładni tej uchwały, mimo nieustalenia jej treści. Rozważenia wymagała natomiast kwestia, czy do uchwał, o których mowa w art. 17 § 1 w zw. z art. 15 § 1 k.s.h. ma zastosowanie art. 173 § 1 k.s.h., a jeśli nie, to czy ustalenie, że uchwała podjęta została w formie dorozumianej było wystarczające dla uznania, że – przewidziana w art. 15 § 1 k.s.h. - zgoda na zawarcie przez spółkę kapitałową umowy poręczenia z członkiem rady nadzorczej została skutecznie wyrażona i nie mógł mieć zastosowania art. 17 § 1 i 2 k.s.h., w świetle którego bez wspomnianej zgody podjętej w formie uchwały umowę poręczenia należało uznać za nieważną.

Rozważając najdalej idący zarzut naruszenia art. 173 k.s.h. przez jego niezastosowanie, Sąd Najwyższy miał na względzie, że przepis ten, stanowiąc, że oświadczenie woli jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością „składane spółce” (verba legis) wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, wywołał w doktrynie istotne wątpliwości interpretacyjne. Według przeważającego stanowiska, wyrażonego także w judykaturze Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 686/04, OSNC 2006, nr 3, poz. 55) przepis art. 173 § 1 k.s.h. nie ma zastosowania do uchwał jedynego wspólnika, który działa jako zgromadzenie wspólników lub zarząd spółki. Aprobując to stanowisko wskazać należy na utrwalony w doktrynie i judykaturze pogląd, zgodnie z którym uchwały organów spółek kapitałowych są sui generis czynnościami prawnymi, ich szczególny charakter wynika z tego, że są to uchwały wewnątrzspółkowe, niemające określonego adresata. Według tej trafnej koncepcji nie ma podstaw do kwalifikowania uchwał jako oświadczeń woli. Skoro więc w art. 173 § 1 k.s.h. mowa jest o „oświadczeniu woli wspólnika”, przepis ten nie może mieć zastosowania do uchwał podejmowanych przez jedynego udziałowca.

Zgodnie z teorią czynności prawnych ich konstytutywnym elementem jest oświadczenie woli. Mając tę okoliczność na względzie można zatem bronić także stanowiska, że uchwały jedynego wspólnika są oświadczeniami woli. Pamiętać jednak należy, że w art. 173 k.s.h. mowa jest o oświadczeniach woli, których adresatem jest spółka, a nie o oświadczeniach woli organów spółki, zatem w razie przyjęcia tezy, że uchwały jedynego wspólnika należy kwalifikować jako oświadczenia woli, zastosowanie art. 173 § 1 k.s.h. do uchwał podejmowanych w spółce nie znajduje usprawiedliwienia, skoro przesłanką pozytywną jego zastosowania jest wymaganie, aby oświadczenie woli wspólnika było składane spółce, nie zaś w spółce, a nie budzi wątpliwości, że uchwały zgromadzenia wspólników zapadają - jak zaznaczono - w ramach wewnętrznych stosunków spółki.

Zwolennicy przeciwnego poglądu, według którego art. 173 § 1 k.s.h. stosuje się do uchwał wspólnika, wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników wskazują na konieczność interpretowania tego przepisu w zgodzie z art. 4 ust. 1 dyrektywy 2009/102/WE, która wymaga, aby uchwały jedynego wspólnika podjęte w ramach wykonywania uprawnień zgromadzenia wspólników były protokołowane albo sporządzane w formie pisemnej. Odpierając ten argument wskazać należy, że skoro do uchwały jedynego wspólnika podjętej „w spółce”, nie zaś wyrażającej oświadczenie „składane spółce” nie ma - jak wykazano - zastosowania art. 173 § 1 k.s.h., to wymagania przewidziane w dyrektywie 2009/102/WE należy mieć na względzie przy interpretowaniu nie tego przepisu, który reguluje skutki niezachowania formy pisemnej oświadczenia jedynego wspólnika składanego spółce, lecz przepisy art. 17 § 1 i 2 w zw. z art. 15 § 1, art. 156 i 248 § 1 k.s.h., określające skutek nieważności określonych czynności prawnych w razie ich dokonania bez wymaganej uchwały jedynego wspólnika wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/102/WE uchwały jedynego wspólnika wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników są protokołowane lub sporządzane w formie pisemnej. Sąd Apelacyjny uznał, mając na względzie tę dyrektywę, że wprawdzie oświadczenie wyrażające zgodę, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h. „powinno być sporządzone na piśmie, ale brak dochowania tej formy nie skutkuje jego nieważnością, bo z żadnego przepisu [art. 15 § 1, art. 227, 234, 248 k.s.h. oraz z art. 4 dyrektywy 2009/102/WE] nie wynika sankcja nieważności”, a art. 173 § 1 k.s.h., przewidujący taki rygor nie ma zastosowania do uchwał zgromadzenia wspólników w spółce jednoosobowej.

W przytoczonym stwierdzeniu, które w istocie stanowiło uzasadnienie rozstrzygnięcia przyjętego w zaskarżonym wyroku Sąd Apelacyjny zawarł bezzasadny wniosek, który miałby wynikać z regulacji zawartych w powołanych przepisach, mimo że ich istota i zakres unormowań, jak wskazano, są różne. Skoro, co należy powtórzyć, art. 173 § 1 k.s.h. stanowi o nieważności oświadczenia jedynego wspólnika składanego spółce w razie niezachowania formy pisemnej tego oświadczenia, natomiast art. 17 § 1 k.s.h. określa skutek jakim jest nieważność umów, o których mowa w art. 15 § 1 k.s.h. w razie ich zawarcia bez wymaganej uchwały, to rozważenia wymagała kwestia, czy przepisy te interpretowane w zgodzie z dyrektywą 2009/102/WE, zawierającą wymaganie, aby uchwały jedynego wspólnika wykonującego uprawnienia zgromadzenia były protokołowane lub sporządzane w formie pisemnej, pozwalają na przyjęcie tezy o możliwości ich podejmowania w sposób dorozumiany.

Sąd Apelacyjny dopuszczając taką możliwość nie miał na względzie funkcji i celu tych przepisów oraz dyrektywy 2009/102/WE, jakim jest ochrona interesów spółki oraz pewność obrotu prawnego, pominął przepisy art. 248 § 1 i 3 w zw. z art. 156 k.s.h., zawierające regulacje pozostające w zgodzie z XII dyrektywą Rady Wspólnot Europejskich z dnia 21 grudnia 1989 r. dotyczącą jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (89/667). Ich uwzględnienie oraz dokonana przez Sąd Najwyższy wykładnia art. 173 § 1 k.s.h. prowadzą do wniosku, że do uchwały podjętej przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników, wyrażającej zgodę, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h., nie ma zastosowania art. 173 § 1 k.s.h., lecz przepisy art. 248 § 1 w zw. z art. 156 k.s.h., ze skutkiem wynikającym z art. 17 § 1 i 2 k.s.h. Wymaganie przewidziane w art.248 § 1 k.s.h. ma na celu zabezpieczenie dowodu na okoliczność podjęcia uchwały. Sąd Apelacyjny na skutek błędnej wykładni tych przepisów bezzasadnie uznał, że w celu wykazania istnienia takiej uchwały wystarczy powołać umowę, na zawarcie której wymagana jest wspomniana uchwała.

Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 398¹⁵ § 1 oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 398²¹ k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 01/2018

Do uchwały podjętej przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników, wyrażającej zgodę, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h., ma zastosowanie art. 248 § 1 k.s.h. ze skutkiem wynikającym z art. 17 § 1 i 2 k.s.h.

Przepis art. 173 § 1 k.s.h. nie ma zastosowania do uchwał jedynego wspólnika, który działa jako zgromadzenie wspólników lub zarząd spółki.

(wyrok z dnia 25 marca 2015 r., II CSK 818/14, H. Pietrzkowski, B. Myszka, B. Ustjanicz, OSNC 2016, nr 3, poz. 37; OSP 2016, nr 12, poz. 112; BSN 2015, nr 8, s. 9)

Komentarz

Eweliny Ocipińskiej, Monitor Prawniczy 2017, nr 19, dodatek, s. 37

Komentarz ma charakter aprobujący.

W ocenie komentatorki, problematykę omawianego wyroku można sprowadzić do konsekwencji wyłączenia stosowania art. 173 § 1 k.s.h. w stosunku do uchwał, o których mowa w art. 17 § 1 oraz art. 15 § 1 k.s.h, w szczególności zaś do tego, czy można wówczas uznać, że stosowna uchwała może być podjęta per facta concludentia. W okolicznościach omawianej sprawy pozwoliłoby to przyjąć, że zgoda na zawarcie umowy poręczenia przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością kredytu dla jedynego wspólnika została skutecznie wyrażona i tym samym nie stosuje się art. 17 § 1 i 2 k.s.h., zgodnie z którym niepodjęcie stosownej uchwały skutkowałby nieważnością umowy poręczenia.

Zdaniem autorki, Sąd Najwyższy w omawianym wyroku podtrzymał dotychczasową linię orzecznictwa, zgodnie z którą art. 173 § 1 k.s.h. nie ma zastosowania do uchwał jedynego wspólnika działającego jako zarząd lub zgromadzenie wspólników. Za tym stanowiskiem przemawia przede wszystkim wewnątrzspółkowy charakter przedmiotowych uchwał, co uniemożliwia ich kwalifikację jako oświadczeń woli, jednakże w takich sytuacjach należy stosować art. 248 § 1 w związku z art. 156 k.s.h., ze skutkiem wynikającym z art. 17 § 1 i 2 k.s.h. Tym samym na gruncie rozpatrywanej sprawy wyłączona została możliwość uznania, że do podjęcia uchwały podjętej przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników, wyrażającej zgodę, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h., może dojść per facta concludentia. Jak podkreśliła glosatorka, za tym stanowiskiem przemawia również wykładnia celowościowa, uwzględniająca zasady ochrony interesów spółki oraz pewności obrotu prawnego zawarte w dyrektywie 2009/102/WE.

***********************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 01/2017

Glosa

Zbigniewa Kuniewicza, Orzecznictwo Sądów Polskich 2016, nr 12, poz. 112

Glosa ma charakter aprobujący.

Komentator zaaprobował tezę, że art. 173 § 1 k.s.h. nie ma zastosowania do uchwał jedynego wspólnika, który działa jako zgromadzenie wspólników lub jako zarząd spółki, gdyż w tym przepisie chodzi o oświadczenia woli składane spółce, czyli oświadczenia, których adresatem jest spółka, nie zaś oświadczenia organów spółki. Odmiennej oceny nie uzasadnia art. 4 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/102/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie prawa spółek, dotyczącej jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz.Urz. UE. L Nr 258, s. 20), który wymaga, aby uchwały jedynego wspólnika wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników były protokołowane albo sporządzane w formie pisemnej.         

Autor uznał za trafne stwierdzenie, że przewidziana w art. 248 § 1 i 3 k.s.h. oraz w art. 4 ust. 2 dyrektywy pisemna forma uchwał, przy braku sankcji nieważności w razie niedochowania tej formy, nie wyłączają możliwości badania, czy uchwała została podjęta. Jednocześnie wskazane uregulowania prawne wyłączają możliwość podejmowania uchwał w sposób konkludentny. Praktyka taka stanowiłaby – zdaniem glosatora – zagrożenie dla obrotu prawnego, które ujawniałoby się zwłaszcza w kontaktach ze spółką jednoosobową, jedyny wspólnik bowiem mógłby dowolnie decydować o ważności albo nieważności zawartych przez spółkę umów, dla których ustawa wymaga uchwały zgromadzenia wspólników.

************************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 10/2016

Glosa

Piotra Moskały, Glosa 2016, nr 3, s. 50

Glosa jest aprobująca.

Glosowane rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego wpisuje się w proces harmonizacji prawa spółek w Unii Europejskiej i dotyczy spornego w doktrynie zagadnienia uchwały podjętej przez wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, wykonującego uprawnienia zgromadzenia wspólników, wyrażającej zgodę, o której mowa w art. 15 § 1 k.s.h. Sąd Najwyższy opowiedział się za poglądem, że uchwała jest sui generis czynnością prawną, zatem nie może być kwalifikowana jako oświadczenie woli, do którego odnosi się art. 173 § 1 k.s.h. W ocenie autora glosy, należy przychylić się do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy, że art. 173 § 1 k.s.h. stanowi implementację wyłącznie art. 5 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2009/102/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie prawa spółek, dotyczącej jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, odnosi się, w konsekwencji, do umów zawieranych pomiędzy wspólnikiem a spółką. Zdaniem glosatora, kodeks spółek handlowych nie przewiduje podobnego, wyraźnego przepisu szczególnego stanowiącego implementację art. 4 ust. 2 wyżej wskazanej dyrektywy. W rezultacie transpozycji tej normy należy poszukiwać w przepisach szczególnych dotyczących uchwał zgromadzenia wspólników.

W ocenie glosatora, przyjęcie koncepcji formy pisemnej ad probationem dla uchwał zgromadzenia wspólników nie gwarantuje transparentności funkcjonowania tego organu oraz odpowiedniej pewności obrotu prawnego (w wyniku procesu decyzyjnego wewnątrz spółki), którego wymaga bezpieczeństwo jej wierzycieli. Taka interpretacja nie realizuje celu art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 2009/102/WE, a jej przyjęcie oznaczałoby wadliwość implementacji tego przepisu do polskiego prawa. Glosator podkreślił, że podstawę zastrzeżenia przez ustawodawcę formy pisemnej ad solemnitatem dla uchwał zgromadzenia wspólników, jak trafnie wskazał Sąd Najwyższy, należy postrzegać w art. 248 k.s.h., a dla uchwał podejmowanych poza zgromadzeniem w art. 227 § 2 k.s.h.

Zdaniem glosatora, interpretacja Sądu Najwyższego zawarta w komentowanym rozstrzygnięciu zapewnia realizację celu art. 4 ust. 2 ww. dyrektywy w warunkach niejasnej implementacji tego przepisu w prawie polskim. Analizowany wyrok jest precedensowy i – jak zauważył glosator – można się spodziewać dalszego rozwoju dyskusji w odniesieniu do problematyki uchwały jedynego wspólnika.

Glosowany wyrok został omówiony także przez P. Popardowskiego w „Przeglądzie orzecznictwa" (Glosa 2015, nr 4, s. 11).