Uchwała z dnia 1971-12-21 sygn. III CZP 82/71

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 82/71

Uchwała z dnia 21 grudnia 1971 r.

Przewodniczący: sędzia J. Pietrzykowski (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Masłowski, E. Mielcarek.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Marii B. przeciwko Ryszardowi B. o zasądzenie renty dożywotniej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Olsztynie postanowieniem z dnia 21 września 1971 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy zapisobierca, na rzecz którego spadkobierca został zobowiązany do płacenia miesięcznie kwoty 600 zł, może dochodzić od spadkobiercy jedynie zapłaty zaległej kwoty pieniężnej z tego tytułu, czy też może się domagać zasądzenia renty (dożywotniej) w wysokości 600 zł miesięcznie?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Zapisobierca może dochodzić od osoby obciążonej zapisem przyszłych, powtarzających się świadczeń pieniężnych przewidzianych w treści zapisu.

Uzasadnienie

Testamentem z dnia 26 czerwca 1969 r. spadkodawca ustanowił syna swego, Ryszarda B., spadkobiercą gospodarstwa rolnego o powierzchni 10,12 ha, zobowiązując go do płacenia Mariannie B. po 600 zł miesięcznie (w tym 400 zł przyznane przez Sąd Powiatowy w Działdowie i 200 zł "z własnej woli"). Prawomocnym wyrokiem z dnia 17 czerwca 1970 r. sygn. C 154/70 Sąd Powiatowy w Nowym Mieście zasądził od Ryszarda B. na rzecz Marianny B. zaległą rentę po 600 zł miesięcznie za czas od dnia 22 października 1969 r. do dnia 17 czerwca 1970 r.

W niniejszej sprawie powódka domagała się m.in. zasądzenia od pozwanego renty po 600 zł miesięcznie, poczynając od dnia 1 lipca 1970 r. Sąd Powiatowy w tym zakresie powództwo oddalił, wywodząc w uzasadnieniu, że powódka może żądać wydania zapisu w postaci renty miesięcznej, jeżeli wykaże, że pozwany jest w zwłoce, natomiast nie może żądać zasądzenia renty dożywotniej w tej formie, jak to się "praktykuje przy alimentach". Przeszkodą do uwzględnienia takiego żądania są, zdaniem Sądu Powiatowego, przepisy art. 968-981 k.c. o zapisie, z których wynika obowiązek wydania zapisu. W konsekwencji Sąd Powiatowy reprezentuje pogląd, że przesłanką uwzględnienia powództwa jest wymagalność świadczeń objętych zapisem a dochodzonych w pozwie.

Sąd Wojewódzki po rozpoznaniu sprawy na skutek rewizji powódki przedstawił - na podstawie art. 391 k.p.c. - Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji niniejszej uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

W myśl dyspozycji art. 968 § 1 k.p.c. spadkodawca może w formie zapisu zobowiązać spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Z przepisu tego wynika, że treścią zapisu może być również obowiązek spełnienia przez obciążonego na rzecz zapisobiercy periodycznych świadczeń pieniężnych, a więc płacenia co miesiąc renty w określonej w testamencie wysokości, jak to ma miejsce w rozpatrywanej sprawie. W wyniku rozrządzenia spadkodawcy powstał między stronami stosunek zobowiązaniowy, z którego wynika obowiązek pozwanego płacenia powódce miesięcznej renty. Do stosunku tego mają odpowiednie zastosowanie przepisy księgi trzeciej kodeksu cywilnego o zobowiązaniach, w rozpatrywanym zaś wypadku w szczególności przepisy art. 903-907 k.c. o rencie (por. wyrok SN z dnia 1 czerwca 1965 r. I CR 72/65 - OSNCP 1966, poz. 214).

O tym, czy uprawniony do renty może dochodzić w procesie przeciwko zobowiązanemu tylko świadczeń zaległych, czy też zasądzenia również świadczeń rentowych na przyszłość, decydują w zasadzie przepisy prawa cywilnego procesowego. Stosownie do art. 903 k.c. renta jest świadczeniem okresowym, czyli świadczeniem powtarzającym się według terminologii art. 190 k.p.c.

Ostatnio zaś wymieniony przepis stanowi, że powód może dochodzić powtarzających się świadczeń, jeżeli nie sprzeciwia się temu treść łączącego strony stosunku prawnego. Dochodzeniu przyszłych okresowych świadczeń nie sprzeciwia się treść stosunku prawnego określonego przepisami o rencie. Z istoty bowiem świadczeń okresowych wynika, że świadczenia te osiągną zamierzony cel właśnie wtedy, gdy będą spełnione w ustalonych terminach. Konieczność zatem dochodzenia przez uprawnionego w odrębnych procesach poszczególnych świadczeń, co do których zobowiązany uchybił terminowi płatności, przekreślałaby podstawowy sens renty jako świadczenia, płatnego okresowo w ustalonych terminach. Nie inaczej jest, gdy chodzi o rentę wynikającą z rozrządzenia spadkodawcy w postaci zapisu obciążającego spadkobiercę na rzecz zapisobiercy. Renta taka z reguły ma charakter alimentacyjny, służąc zaspokojeniu bieżących potrzeb uprawnionego, stąd też w wypadku gdy zobowiązany nie wywiązuje się terminowo z nałożonego na niego obowiązku, uprawniony ma szczególnie uzasadniony i życiowo doniosły interes w uzyskaniu wyroku zasądzającego przyszłe świadczenia okresowe, wyrok taki bowiem umożliwi mu terminowe uzyskiwanie bieżących świadczeń w drodze przymusu egzekucyjnego, a tym samym zaspokajania bieżących potrzeb. Odmienny pogląd prowadziłby do społecznie niepożądanego wyniku, sprzecznego z wolą spadkodawcy i z ekonomicznym celem renty, nie ulega bowiem wątpliwości, że przyjęcie dopuszczalności dochodzenia jedynie świadczeń zaległych uniemożliwiałoby periodyczne uzyskiwanie renty, a tym samym zaspokajanie bieżących potrzeb.

Przyjęcie dopuszczalności dochodzenia przez uprawnionego przyszłych powtarzających się świadczeń rentowych, należnych od spadkobiercy, obciążonego zapisem, w niczym nie narusza przepisów o zapisie, a w szczególności wynikającej z art. 970 k.c. zasady, że zapisobierca może żądać wykonania zapisu z chwilą jego wymagalności. Zasądzenie przyszłych powtarzających się świadczeń nie narusza tej zasady dlatego, że wyrok zasądzający takie świadczenia będzie egzekwowany dopiero w miarę wymagalności poszczególnych rat, a nie przed terminami wykonalności.

Tak więc renta ustanowiona w drodze zapisu, podobnie jak renta z umowy, podlega dyspozycji art. 190 k.p.c. Za takim stanowiskiem przemawia również treść art. 907 § 1 k.c., według którego przepisy działu o rencie stosuje się, w braku przepisów szczególnych, także w wypadku, gdy renta wynika ze źródeł pozaumownych.

Przytoczone wyżej argumenty przemawiają za udzieleniem odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1972 r., Nr 4, poz. 65