Postanowienie z dnia 2014-11-20 sygn. V CSK 9/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt V CSK 9/14

POSTANOWIENIE

Dnia 20 listopada 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)

SSN Maria Szulc

SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)

w sprawie z wniosku P. S. E. S.A. z siedzibą

w K. (poprzednio: P. S. E. O. S.A. w K.)

przy uczestnictwie Z. R.

o wpisanie w dziale III księgi wieczystej […] ograniczonego sposobu korzystania z nieruchomości,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej

w dniu 20 listopada 2014 r.,

skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w W. z dnia 18 czerwca 2013 r.,

uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcieo kosztach postępowania kasacyjnego.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31 stycznia 2013 r. Sąd Rejonowy w W. – po rozpoznaniu wniosku P. S. E. O. SA w K. o wpisanie w księdze wieczystej, prowadzonej dla nieruchomości stanowiącej własność Z. R., ograniczenia sposobu korzystania z niej – oddalił wniosek o dokonanie wpisu.

Zdaniem Sądu zachodzi w rozumieniu art. 626⁹ k.p.c. przeszkoda do dokonania wpisu w postaci niedołączenia do wniosku oryginału decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w W. z dnia 1 października 1963 r., wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (tekst jedn.: Dz. U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64 ze zm.; dalej – „ustawa z dnia 12 marca 1958 r.”) r., albo odpisu decyzji z potwierdzeniem organu, który decyzję wydał, zgodności odpisu z oryginałem. Dołączony do wniosku odpis wymienionej decyzji z poświadczeniem jej zgodności z oryginałem przez notariusza nie czyni zadość przewidzianemu w art. 626² § 3 k.p.c. wymaganiu dokumentu stanowiącego podstawę wpisu w księdze wieczystej, ponieważ nie jest oryginałem dokumentu ani jego odpisem poświadczonym przez organ, który go wydał.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w W. oddalił apelację wnioskodawcy i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego.

Sąd odwoławczy nie podzielił zarzutu apelującego, że Sąd pierwszej instancji z naruszeniem art. 129 § 2 k.p.c. uznał, iż dołączony do wniosku odpis decyzji nie może stanowić podstawy wpisu w księdze wieczystej. Powołując się na orzecznictwo, stwierdził, że w wypadku dokumentów urzędowych podstawę wpisu może stanowić – poza oryginałem dokumentu – urzędowo poświadczony przez organ, który wydał dokument, odpis lub wyciąg z dokumentu. Podniósł również, że z treści decyzji z 1 października 1963 r. wynika, że poprzednik prawny wnioskodawcy uzyskał jedynie zezwolenie na przeprowadzenie linii energetycznej. Tymczasem wnioskodawca domaga się wpisania ograniczenia korzystania z nieruchomości w zakresie utrzymania posadowionej na niej linii energetycznej.

W skardze kasacyjnej, opartej na obu postawach, pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił naruszenie art. art. 35 ust. 2 w związku z art. 4 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. oraz art. 244 k.p.c., art. 129 § 2 w związku art. 13 § 2 k.p.c. i art. 626⁹ k.p.c. Powołując się na te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Ocena zarzutu skarżącego, mająca rozstrzygające znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej, że Sąd z naruszeniem art. 129 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., uznał, iż decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z dnia 1 października 1963 r., poświadczona za zgodność z oryginałem przez notariusza, nie stanowi podstawy do dokonania wpisu w księdze wieczystej, zależy od rozstrzygnięcia kwestii, czy po nowelizacji art. 129 k.p.c., dokonanej ustawą z dnia 23 października 2009 r. o zmianie ustaw w zakresie uwierzytelniania dokumentów (Dz. U. Nr 216, poz. 1676 ze zm. – dalej: „ustawa nowelizacyjna”), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2010 r., dołączona do wniosku decyzja może stanowić podstawę żądanego wpisu w księdze wieczystej.

Ustawa nowelizacyjna nadała art. 129 k.p.c. nowe brzmienie; zgodnie z § 2 zamiast oryginału dokumentu strona może złożyć odpis dokumentu, jeżeli jego zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza albo przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Skarbu Państwa, a w według § 3 zwarte w odpisie dokumentu poświadczenie zgodności z oryginałem przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej ma charakter dokumentu urzędowego. W przytoczonym § 3 nie wymieniono notariusza, ponieważ czynnościom notarialnym, dokonanym przez notariusza, charakter dokumentu urzędowego nadaje art. 2 § 2 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (jedn. tekst Dz. U. z 2014 r., poz. 164 ze zm. – dalej; „pr.not.”).

W ugruntowanym orzecznictwie, ukształtowanym przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej, przyjmowano, że przewidziana w art. 31 ust. 1 u.k.w.h. zasada notarialnego poświadczania podpisu na dokumencie, który ma stanowić podstawę wpisu, nie odnosi się do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c. Dokumenty te są bowiem sporządzane w rozumieniu art. 31 ust. 1 u.k.w.h. w innej formie przewidzianej przez przepisy szczególe. Takimi dokumentami niewątpliwie są orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, spełniające wymagania określone przepisami regulującymi ich wydanie. W konsekwencji, przyjmowano, że w wypadku dokumentów urzędowych podstawę wpisu w księdze wieczystej stanowił oryginał tego dokumentu albo jego urzędowy odpis sporządzony zgodnie z art. 250 k.p.c. (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 października 1984 r., III CZP 62/84, OSNC 1985, nr 19, poz. 147, oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 1994 r., II CKN 216/97, OSNC 1998, nr 1, poz. 7, z dnia 9 marca 2004 r., V CK 448/03, nie publ., z dnia 9 marca 2005 r., III CK 132/04, nie publ., i z dnia 23 kwietnia 2008 r., III CSK 335/07, nie publ.).

Odwoływanie się do przytoczonego orzecznictwa wymaga jednak – co trafnie zarzucił skarżący – uwzględnienia nowego brzmienia art. 129 k.p.c., gdyż zdecydowanie zmienił on dotychczasową regulację dotyczącą uwierzytelniania dokumentów na użytek postępowania cywilnego.

Przepis art. 129 k.p.c. ma służyć – jak wskazano w uzasadnieniu ustawy nowelizacyjnej – odformalizowaniu postępowania cywilnego przez racjonalizację obowiązku dołączania do akt sprawy dokumentów oryginalnych lub ich odpisów notarialnych, a jego istota polega na szerszym niż dotychczas umożliwieniu uwierzytelniania odpisów dokumentów przez profesjonalnych pełnomocników. Według stanu prawnego sprzed dnia 1 stycznia 2010 r. uprawnienie takie przysługiwało tym podmiotom w postępowaniu cywilnym jedynie wyjątkowo w celu wykazania pełnomocnictwa lub spełnienia wymagań przewidzianych w postępowaniu nakazowym (art. 485 § 4 k.p.c. w brzmieniu przed dniem 1 stycznia 2010 r.) i w postępowaniu upadłościowym (art. 239). W orzecznictwie przepisy uprawniające pełnomocników do poświadczania dokumentów były wykładane ściśle (por. uchwała składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2009 r., III CZP 118/08, OSNC 2009, nr 6, poz. 76, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2004 r., III CZP21/04, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 118, i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2008 r., III CSK 182/07, nie publ.).

Po wejściu w życie art. 129 k.p.c. w piśmiennictwie i w orzecznictwie dopuszczono możliwość stosowania przewidzianego w nim poświadczenia w stosunku do dokumentów urzędowych niezbędnych do wykazania następstwa prawnego przewidzianego w art. 788 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 94/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 91, i z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 98/10, OSNC 2011, nr 9, poz. 92).

W uchwałach z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 94/10, i III CZP 98/10 wyjaśniono, że poświadczony przez pełnomocnika odpis dokumentu ma charakter urzędowy w tym znaczeniu, że potwierdza się w nim z mocą dokumentu urzędowego istnienie dokumentu „źródłowego” o treści takiej samej jak odpis. W uchwale z dnia 21 grudnia 2010 r., III CZP 98/10 wyraźnie wskazano, że brzmienie art. 129 § 2 i 3 k.p.c. nie daje podstaw do stwierdzenia jakichkolwiek różnić w odniesieniu do dokumentów urzędowych i prywatnych. Na takie różnice nie wskazuje także funkcja tego przepisu. Wskazano, że wykładnia znowelizowanego art. 485 § 4 k.p.c. przemawia za tezą, iż art. 129 § 2 dotyczy dokumentów urzędowych, skoro jego funkcją było zastąpienie między innymi wcześniej obowiązującej wersji art. 485 § 4 k.p.c., przewidującego możliwość wydania nakazu zapłaty na podstawie odpisu dokumentu urzędowo poświadczonego za zgodność np. przez adwokata lub radcę prawnego.

Kwestia, czy dołączony do wniosku o dokonanie żądanego wpisu odpis decyzji odpowiada wymaganiom, jakie powinien spełniać dokument stanowiący podstawę wpisu w księdze wieczystej, nie podlega ocenie na podstawie art. 31 ust. 1 u.k.w.h., ponieważ zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem doktryny i judykatury przewidziane w nim wymaganie co formy dokumentu nie odnosi się do dokumentów urzędowych. Podstawy do oceny tej kwestii nie stanowi także art. 626² § 3 k.p.c., gdyż zobowiązując do dołączenia do wniosku o dokonanie wpisu dokumentów stanowiących podstawę wpisu, nie określa ich formy. Przewidziana zaś w art. 626² § 3¹ k.p.c. forma dokumentu dotyczy jedynie wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej na podstawie tytułu wykonawczego, o którym mowa w art. 783 § 4 k.p.c. Wymagań co do formy dołączonego przez wnioskodawcę dokumentu stanowiącego podstawę wpisu nie zawiera także rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych (Dz. U. Nr 102, poz. 1122 ze zm.) W postępowaniu wieczystoksięgowym nie ma zatem przepisu określającego formę dokumentu stanowiącego podstawę wpisu, uzasadniającego odmowę dokonania żądanego przez wnioskodawcę wpisu z powodu formy złożonego dokumentu w postaci przewidzianego w art. 129 § 2 k.p.c. odpisu decyzji poświadczonej za zgodność z oryginałem przez notariusza.

Za odmową dokonania wpisu ze względu na formę dołączonego do wniosku o wpis dokumentu nie przemawia także charakter postępowania wieczystoksięgowego i zakres kognicji sądu. W literaturze i w orzecznictwie przyjmuje się zgodnie, że określona w art. 626⁸ § 2 k.p.c. kognicja sądu wieczystoksięgowego obejmuje także badanie materialnoprawnej skuteczności czynności stanowiących podstawę wpisu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, nr 11, poz. 142). Ograniczeniu podlegają jedynie środki dowodowe, jakimi może dysponować sąd w postępowaniu o wpis. Nie można zakładać, że przedłożenie dokumentu mającego stanowić podstawę wpisu w postaci odpisu poświadczonego zgodnie z art.. 129 § 2 k.p.c. stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa obrotu i dokonywanych wpisów, gdyż poświadczenia te mają charakter dokumentu urzędowego, co według ustawodawcy daje odpowiednie gwarancje. W razie zaś wątpliwości co do istnienia podstawy wpisu sąd wieczystoksięgowy może – zgodnie z art. 129 § 4 k.p.c. - z urzędu zażądać od strony składającej odpis dokumentu przedłożenia oryginału tego dokumentu. Postawą wpisu jest bowiem dokument „źródłowy”, a poświadczony zgodnie z art. 129 § 2 k.p.c. odpis tego dokumentu zaświadcza jedynie w sposób urzędowy o istnieniu podstawy wpisu.

W sprawie, w której rozpoznawania jest skarga kasacyjna, nie bez znaczenia jest również pominięta przez Sąd okoliczność, że – jak wynika z pism znajdujących się w aktach sprawy – w archiwach Starostwa Powiatowego i Urzędu Wojewódzkiego w W. nie ma akt sprawy, w której została wydania decyzja z dnia 1 października 1963, co uniemożliwia uzyskanie jej odpisu sporządzonego zgodnie z art. 250 k.p.c.

W tej sytuacji uzasadniona jest konkluzja, że dołączony do wniosku o dokonanie wpisu przewidziany w art. 129 § 2 k.p.c. odpis decyzji poświadczonej za zgodność z oryginałem przez notariusza może stanowić podstawę do dokonania żądanego wpisu w księdze wieczystej. Argumentem wspierającym ją jest także pogląd wyrażony w najnowszej literaturze, że do dokonania wpisu w księdze wieczystej może być wystarczające przedstawienie dokumentu prawidłowo poświadczonego przez występującego w sprawie pełnomocnika, jeżeli dokument „źródłowy” stanowi przewidzianą przepisami prawa podstawę wpisu.

Z przedstawionych powodów zarzuty wydania zaskarżonego postanowienia z naruszeniem art. 129 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 626⁹ k.p.c. należało uznać za uzasadnione i uwzględnić skargę kasacyjną. Dla oceny skargi kasacyjnej nie mają znaczenia zarzuty naruszenia prawa materialnego, albowiem nie dotyczą one wadliwie przyjętej przeszkody do dokonania wpisu w postaci złożenia w niewłaściwej formie odpisu decyzji, wskazanej jako podstawa wpisu.

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji postanowienia (art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.).

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2017

Odpis decyzji administracyjnej, którego zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza (art. 129 § 2 k.p.c.), może stanowić podstawę wpisu w księdze wieczystej.

(postanowienie z dnia 20 listopada 2014 r., V CSK 9/14, Z. Kwaśniewski, M. Szulc, H. Wrzeszcz, OSNC 2015, nr 12, poz. 146; BSN 2015, nr 2, s. 11; NPN 2015, nr 1, s. 88)

Glosa

Damiana Kozioła, Polski Proces Cywilny 2017, nr 1, s.127

Autor stwierdził, że glosowane orzeczenie wpisuje się w stan prawny po nowelizacji art. 129 k.p.c., dokonanej ustawą z dnia 23 października 2009 r. o zmianie ustaw w zakresie uwierzytelniania dokumentów, a dołączona do wniosku kserokopia decyzji poświadczona za zgodność z oryginałem przez notariusza może stanowić podstawę żądanego wpisu w księdze wieczystej. Wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy nie przewidują, że taki dokument musi mieć inną, „lepszą” formę.

Komentator podkreślił, że problematyce dotyczącej podstawy wpisu do księgi wieczystej ustawodawca poświęcił dwa artykuły ustawy o księgach wieczystych i hipotece, tj. art. 31 i 32, jednak należy odnieść się do całokształtu unormowań składających się na model przyjętego postępowania wieczystoksięgowego, w tym do art. 626² § 3 k.p.c., oraz do przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym, a także do rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości – Regulamin urzędowania sądów powszechnych

Glosator zauważył, że podstawą wpisu może być tylko dokument „źródłowy”, a więc dokument, który ma moc oryginału, nie zaś kserokopia takiego dokumentu,  poświadczona za zgodność z oryginałem przez notariusza. Uwierzytelniony przez notariusza odpis dokumentu nie może być podstawą wpisu do księgi wieczystej, gdyż taki odpis nie staje się dokumentem urzędowym przez samo jego potwierdzenie za zgodność z oryginałem. Wyłącznie zamieszczone na odpisie poświadczenie ma charakter dokumentu urzędowego.

Autor zaznaczył, że założenie, iż wnioskodawca może przedłożyć odpis dokumentu poświadczony przez notariusza, przy czym podstawą wpisu jest dokument „źródłowy”, a poświadczony odpis tego dokumentu zaświadcza jedynie w sposób urzędowy o istnieniu podstawy wpisu, prowadziłaby do przyjęcia, że sąd wieczystoksięgowy dokonywałby wpisu w księdze wieczystej na podstawie dokumentu, którego nie ma w aktach księgi wieczystej.

Glosator wskazał, że o tym, iż do wniosku o dokonanie wpisu należy dołączyć dokumenty stanowiące podstawę wpisu do księgi wieczystej, a więc nie dokument urzędowo poświadczający istnienie takiej podstawy, lecz dokument, który taką podstawę stanowi, świadczy także to, że w księdze wieczystej zawsze wskazuje się dokument, który stanowił podstawę wpisu, zaznaczając numer lub numery karty akt, pod którymi znajduje się ten dokument. Dzięki temu każda osoba przeglądająca księgę wieczystą jest w stanie ustalić, jaki dokument stanowił podstawę konkretnego wpisu do księgi wieczystej, gdzie się znajduje, i w razie konieczności powołać się na niego.

Glosator zauważył, że orzeczenie zapadło w konkretnej sytuacji, na gruncie konkretnego stanu faktycznego, w którym strona wnioskująca o wpis do księgi wieczystej nie mogła uzyskać odpisu decyzji sporządzonej zgodnie z art. 250 k.p.c., gdyż akta sprawy zostały zagubione, jednak ta sytuacja nie może stanowić argumentu za dokonaniem wpisu do księgi wieczystej na podstawie decyzji poświadczonej za zgodność przez notariusza.

Podsumowując wywody, autor wskazał, że art. 129 k.p.c. na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. ma zastosowanie w postępowaniu wieczystoksięgowym, wyjątkiem zaś od tej zasady jest konieczność przedłożenia dokumentu stanowiącego podstawę wpisu w księdze wieczystej w oryginale lub mającego moc prawną oryginału. W takim razie nie jest wystarczające przedłożenie odpisu takiego dokumentu, jeżeli jego zgodność z oryginałem została poświadczona przez notariusza albo przez występującego w sprawie pełnomocnika strony będącego adwokatem, radcą prawnym, rzecznikiem patentowym lub radcą Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.