Postanowienie z dnia 1969-09-04 sygn. I CR 422/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 422/69

Postanowienie z dnia 4 września 1969 r.

Nie można z reguły wyłączyć uprawnienia do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku bądź o uchylenie lub zmianę postanowienia wydanego w tym przedmiocie także ze strony osób, które byłyby dopiero powołane do spadku po danym spadkodawcy, gdyby kto inny nie był spadkobiercą. Wspomniane osoby miałyby to uprawnienie przede wszystkim wtedy, gdyby same rościły prawa do danego spadku w charakterze spadkobierców. Miałyby to uprawnienie także wtedy, gdyby nie roszcząc własnych praw do spadku, były zainteresowane, np. wobec wierzycieli spadku, w wykazaniu, że nie one, lecz kto inny jest spadkobiercą.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: W. Markowski (sprawozdawca), Z. Trybulski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym wniosku Genowefy K. o uchylenie stwierdzenia nabycia spadku, na skutek rewizji wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Powiatowego w Gdańsku z dnia 14 marca 1969 r.,

postanowił oddalić rewizję.

Uzasadnienie

Sąd Powiatowy oddalił wniosek siostry spadkodawcy o uchylenie bądź zmianę w trybie art. 679 § 1 k.p.c. prawomocnego postanowienia z dnia 31.III.1962 r. o nabyciu spadku po wspomnianym spadkodawcy przez jego żonę, jako spadkobierczynię testamentową.

Sąd ustalił, że po śmierci spadkodawcy pozostali dwaj synowie: Jerzy i Czesław oraz dwie żony spadkodawcy: wymieniona w testamencie Stanisława z domu K. i Helena z domu N., z którą małżeństwo ustało dopiero przez śmierć spadkodawcy.

Sąd Powiatowy uznał w tych warunkach, że wnioskodawczyni nie jest osobą zainteresowaną (art. 679 § 2 w związku z art. 510 § 1 k.p.c.) we wszczęciu postępowania o zmianę postanowienia co do nabycia spadku, stosownie bowiem do art. 17 i 18 prawa spadkowego z 1946 r., jako siostra spadkodawcy, nie dziedziczy po bracie. Skoro więc nie dziedziczy ona wobec wyłączenia jej przez silniejsze powołanie innych osób, to nie ma interesu prawnego w kwestionowaniu postanowienia o nabyciu tego spadku, albowiem w niczym nie narusza ono jej praw. Dlatego też zbędne jest badanie ważności testamentu oraz ewentualnej niegodności dziedziczenia spadkobierczyni testamentowej.

Postanowienie to zaskarżyła wnioskodawczyni wywodząc, że gdyby się okazało, iż spadkobierczyni testamentowa jest niegodna dziedziczenia, co też jest podstawą żądań wniosku, a "pozostali potencjalni spadkobiercy odrzuciliby spadek", to wtedy ona byłaby spadkobiercą i dlatego ma interes prawny w zmianie kwestionowanego postanowienia. W toku postępowania przed Sądem I instancji uzasadniała swój interes tym, że zależy jej na tym, aby "właściwe osoby pokrewne" były spadkobiercami po jej bracie, przy czym może się okazać, że ona sama jest spadkobiercą.

Przy rozpoznawaniu tej rewizji Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość i przedstawił do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne następująco ujęte:

"Czy w rozumieniu art. 679 § 2 w związku z art. 510 § 1 k.p.c. siostra spadkodawcy może być uznana za zainteresowaną w sprawie o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, w której, na wypadek uchylenia tego postanowienia, spadek na mocy ustawy przypadałby synom spadkodawcy?"

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Fakt, że w postępowaniu o obalenie domniemania prawnego związanego z orzeczeniem stwierdzającym nabycie spadku (art. 679 § 1 k.p.c.) wnioskodawca nie jest spadkobiercą, że zatem w razie zmiany tego postanowienia nie na jego rzecz, lecz na rzecz innych osób, nastąpi stwierdzenie nabycia spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym (art. 679 § 3 k.p.c.) - nie oznacza, żeby takiemu wnioskodawcy nie przysługiwała legitymacja do wszczęcia tego postępowania. Wynika to bowiem wyraźnie z brzmienia przepisu art. 679 § 2 k.p.c., wedle którego wniosek o wszczęcie postępowania, o jakim tu mowa, może złożyć każdy zainteresowany, a zatem nie tylko spadkobierca.

Sąd Najwyższy dał wyraz takiemu stanowisku w orzeczeniu z dnia 10.V.1966 r. II CR 205/66 (OSNCP 12/66, poz. 224) podkreślając, że do wystąpienia z wnioskiem o wszczęcie postępowania w trybie art. 679 k.p.c. legitymowana jest także osoba pośrednio zainteresowana w wyniku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, jak np. wierzyciel spadkobiercy, któremu odmówiono prawa dziedziczenia gospodarstwa rolnego pozostałego w spadku po jego rodzicach. Nie ulega wątpliwości, że wspomniany wierzyciel jest legitymowany, chociaż nie jest spadkobiercą, do kwestionowania postanowienia o nabyciu spadku, dotyka ono bowiem jego praw (art. 510 § 1 k.p.c.), prowadząc bowiem egzekucję z wyroku zasądzającego alimenty od wspomnianego spadkobiercy, ma własny interes w tym, żeby stwierdzono nabycie spadku także na rzecz jego dłużnika.

Podobnie przedstawia się sprawa z wszczęciem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Stosownie do art. 1025 § 1 k.c. w związku z art. 669, 677 i 510 § 1 k.p.c. sąd stwierdza nabycie spadku przez spadkobierców, lecz niekoniecznie tylko na ich wniosek, bo także na wniosek osoby mającej w tym interes. Z brzmienia tych przepisów wynika też wyraźnie, że kto inny może być spadkobiercą, a kto inny wnioskodawcą o wszczęcie takiego postępowania. Warunek, że wnioskodawca musi mieć interes we wszczęciu takiego postępowania - co w rozumieniu art. 510 § 1 k.p.c. oznacza, że wynik postępowania ma dotyczyć także jego praw - jest spełniony, gdy ma on interes w wywołaniu któregokolwiek ze skutków stwierdzenia tego nabycia (art. 1025 § 2 i 1027 k.c.).

Nie można więc z reguły wyłączać uprawnienia do wszczęcia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku bądź o uchylenie lub zmianę postanowienia wydanego w tym przedmiocie także ze strony osób, które byłyby dopiero powołane do spadku po danym spadkobiercy, gdyby kto inny nie był spadkobiercą. Wspomniane osoby miałyby to uprawnienie przede wszystkim wtedy, gdyby same rościły prawa do danego spadku w charakterze spadkobierców. Miałyby to uprawnienie także wtedy, gdyby nie roszcząc własnych praw do spadku, były zainteresowane, np. wobec wierzycieli spadku, w wykazaniu, że nie one, lecz kto inny jest spadkobiercą.

Taka sytuacja w sprawie niniejszej jednak nie zachodzi.

Wnioskodawczyni bowiem nie rości własnych praw do spadku po bracie w charakterze spadkobiercy, gdyż jej twierdzenia, że ewentualnie mogłaby być spadkobiercą, gdyby osoby mające silniejsze powołanie odrzuciły spadek, co dotychczas nie nastąpiło, nie można uważać za roszczenie z tytułu własnych praw do spadku. Stanie się to realne dopiero wtedy, gdy takie odrzucenie zostanie skutecznie dokonane.

Taki właśnie pogląd wyraził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 21.I.1959 r. C 1089/48 (PiP 6-7 49/149) wskazując, że nie ma podstaw do przyjęcia, aby Skarb Państwa był zainteresowany w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku ze względu na swoje ewentualne dziedziczenie z braku spadkobierców ustawowych. Byłby on zainteresowany dopiero wtedy, gdyby w sprawie istniały realne szanse dziedziczenia spadku przez Państwo.

Wnioskodawczyni też nie twierdzi, ani nie wykazuje, żeby miała interes w stworzeniu dla siebie możliwości powoływania się na domniemanie z art. 1025 § 2 k.c., np. celem wykazania, że spadkobiercą jest nie ona, lecz kto inny. Z tych względów prawidłowe jest stanowisko, że nie ma ona legitymacji do wszczęcia postępowania przewidzianego w art. 679 k.p.c. a dotyczącego stwierdzenia nabycia spadku po jej bracie, i dlatego należało rewizję oddalić (art. 387 k.p.c.).

Ubocznie tylko, wobec powoływania się wnioskodawczyni na niegodność dziedziczenia spadkobiercy testamentowego, należy zauważyć, że oprócz tego, iż z żądaniem uznania spadkobiercy za niegodnego również może wystąpić tylko ten, kto ma w tym interes, i to w ściśle oznaczonym terminie (art. 929 k.c.), może ono być rozpoznane jedynie w procesie, natomiast nie można orzekać o niegodności ani w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, ani w postępowaniu w trybie art. 679 k.p.c., zmierzającym do obalenia postanowienia o nabyciu spadku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26.II.1968 r. III CZP 101/67 - OSNCP 12/68, poz. 203).

OSNC 1970 r., Nr 6, poz. 113