Uchwała z dnia 1969-10-03 sygn. III CZP 71/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 71/69

Uchwała z dnia 3 października 1969 r.

Przewodniczący: sędzia S. Gross (sprawozdawca). Sędziowie: Z. Masłowski, F. Mielcarek.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stanisławy R. przeciwko Piotrowi R. o usunięcie niezgodności w księdze wieczystej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 15 kwietnia 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1. Czy i jakie roszczenia przysługują współmałżonkowi, który w warunkach określonych w art. 231 § 1 k.c. buduje wspólnie z drugim współmałżonkiem na gruncie stanowiącym majątek odrębny tego małżonka, a w szczególności - czy może on żądać od współmałżonka będącego właścicielem gruntu, aby przeniósł jego własność na zasadzie ustawowej wspólności małżeńskiej, bez lub za zapłatą odpowiedniego wynagrodzenia, czy też może tylko żądać zwrotu wkładów w ramach dyspozycji art. 45 k.r.o.?

2. Czy w razie uznania, że współmałżonkowi przysługuje uprawnienie z art. 231 § 1 k.c., może to uprawnienie dotyczyć również takiej sytuacji faktycznej, gdy jeden z małżonków rozpoczął już budowę na swojej działce przed zawarciem małżeństwa?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

Małżonek, który wspólnie ze swym współmałżonkiem dokonał budowy na gruncie stanowiącym odrębny majątek tego współmałżonka, nie może na podstawie art. 231 § 1 k.c. żądać przeniesienia własności takiego gruntu na rzecz obojga małżonków jako ich wspólności ustawowej. Jeżeli nakłady poczyniono z majątku wspólnego, ma zastosowanie przepis art. 45 k.r.o.

Uzasadnienie

Na skutek pozwu Stanisławy R. przeciwko jej mężowi Piotrowi R. o usunięcie niezgodności pomiędzy wpisem w księdze wieczyste a rzeczywistym stanem prawnym, Sąd Powiatowy w Nowym Sączu wyrokiem z dnia 23 grudnia 1968 roku nakazał pozwanemu R. złożenie deklaracji, mogącej stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej, mocą której w miejsce prawa własności wpisanego na rzecz pozwanego Piotra R. co do całej nieruchomości, objętej księgą wieczystą Kw nr 23891 gm. kat. N.S., zostaną wpisani jako właściciele parceli L. kat. 1485/7 o obszarze 5 a 34 m², na której znajduje się dom jednorodzinny, powódka Stanisława Katarzyna R. oraz pozwany Piotr R. na zasadzie wspólności ustawowej, przy czym w razie nieuczynienia temu zadość w terminie 14 dni od uprawomocnienia się wyroku, wymieniony wyżej wpis nastąpi z mocy tego wyroku.

W toku rozpoznawania rewizji od powyższego wyroku złożonej przez pełnomocnika pozwanego R., Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 15 kwietnia 1969 r., wydanym na podstawie art. 391 § 1 k.p.c., przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia wymienione w komparycji niniejszej uchwały zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Przewidziane w art. 231 § 1 k.c. roszczenie o przeniesienie własności gruntu zajętego pod budowę przysługuje budującemu jedynie wówczas, gdy jest on samoistnym posiadaczem gruntu w dobrej wierze, tj. gdy gruntem tym włada faktycznie jak właściciel w sytuacji usprawiedliwiającej przyjęcie w tym zakresie jego dobrej wiary (art. 336 k.c.).

Osoby, która wspólnie ze współmałżonkiem buduje na gruncie stanowiącym jego odrębną własność, nie można oczywiście uznać za samoistnego posiadacza całości gruntu zajętego pod budowę, gdyż wyłącza to współudział w budowie drugiego małżonka będącego właścicielem gruntu.

Brak też podstaw do tego, by wspólne prowadzenie budowy uznać za wyraz takiego faktycznego władztwa nad gruntem, które odpowiadałoby uprawnieniom wynikającym z małżeńskiej wspólności majątkowej i tym samym mogło prowadzić do zakwalifikowania na tej podstawie współmałżonka, nie będącego właścicielem gruntu, jako współposiadacza gruntu do niepodzielnej ręki (łącznego).

Przemawia przeciwko temu istota stosunków wzajemnych pomiędzy małżonkami, a przede wszystkim ich obowiązek współdziałania dla dobra rodziny, który zgody małżonka na podjęcie wspólnej budowy na gruncie stanowiącym jego odrębną własność nie pozwala utożsamiać z rezygnacją z jego uprawnień wynikających z prawa własności, a tym samym nie może też usprawiedliwiać aspiracji drugiego małżonka do współposiadania tego gruntu.

Należy też zauważyć, że chociaż w czasie trwania małżeństwa przesunięcia pomiędzy poszczególnymi masami majątkowymi (majątkiem wspólnym a majątkami odrębnymi małżonków) nie są wyłączone, to jednak - ze względu na to, że przepisy normujące majątkowe stosunki małżeńskie mają charakter iuris cogentis - przesunięcia te powinny być z reguły dokonywane w formie czynności prawnych z zachowaniem przepisanej formy.

Przeciwko dopuszczalności stosowania art. 231 § 1 k.c. w sytuacji, o której mowa w pytaniu, przemawia także okoliczność, że dla tej właśnie sytuacji, tj. na wypadek nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków, przepis art. 45 k.r. przewiduje inne rozwiązanie, a mianowicie obowiązek zwrotu nakładów przez małżonka, na którego majątek odrębny nakładów dokonano.

Z tych zasad Sąd Najwyższy na przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne udzielił odpowiedzi sformułowanej w sentencji.

OSNC 1970 r., Nr 6, poz. 99