Wyrok z dnia 1969-09-29 sygn. III CZP 48/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 48/69

Uchwała z dnia 29 września 1969 r.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: F. Wesely, W. Markowski (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Jakuba S. przeciwko 1) Marianowi O., 2) Józefie G., 3) Eugeniuszowi O., 4) Piotrowi M., 5) Józefowi O., 6) Katarzynie G., 7) Ludwice M., 8) Zofii O., 9) Annie O., 10) Stanisławie G., 11) Jadwidze S., 12) Marii G., 13) Marii A. o zniesienie współwłasności, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 24 kwietnia 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy spór o roszczenie współwłaściciela, wynikający ze zburzenia przez innego współwłaściciela lub jego poprzednika prawnego budynku wzniesionego na przedmiocie współwłasności, tj. na wspólnej nieruchomości, jest sporem "z tytułu posiadania rzeczy" w rozumieniu art. 618 § 1 k.p.c. lub "poszczególnych przedmiotów spadkowych (art. 686 k.p.c.)?"

postanowił udzielić odpowiedzi następującej:

Roszczenie między współwłaścicielami wynikające ze zburzenia przez jednego z nich budynku znajdującego się na wspólnej nieruchomości podlega rozstrzygnięciu, jeżeli toczy się postępowanie o zniesienie współwłasności, w tymże postępowaniu (art. 618 § 1 k.p.c.).

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia, przytoczone na wstępie zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Według twierdzeń wnioskodawcy, na stanowiącej przedmiot współwłasności nieruchomości znajdowały się budynki mieszkalny i gospodarczy, które jeden ze współwłaścicieli (obecnie już nieżyjący) - wbrew sprzeciwowi wnioskodawcy - rozebrał w 1966 r. Z tego powodu we wniosku o zniesienie współwłasności i dział spadku wnioskodawca zgłosił roszczenie, z tytułu rozebrania wspomnianych budynków, do spadkobierców wymienionego współwłaściciela. Sąd Powiatowy nie zajął się zupełnie powyższym żądaniem wnioskodawcy i nie ustosunkował się do niego.

W rewizji wnioskodawca zarzucił m.in., że Sąd Powiatowy pominął wspomniane jego roszczenie i domagał się przyznania mu odszkodowania za rozebrane budynki przez przyznanie odpowiadającego ich wartości udziału w naturze; ponadto podał, że budynki rozebrali spadkobiercy współwłaściciela.

Uczestniczka postępowania, jedna ze wspomnianych spadkobierców, w odpowiedzi na rewizję przyznała, że budynki rozebrał jej ojciec, zużywając pieniądze ze sprzedaży tych budynków na własne potrzeby, niemniej jednak dla poprzedniczki prawnej wnioskodawcy, tj. jego żony, wybudował - jako ekwiwalent za udział we wspomnianych budynkach - własnymi nakładami nowy dom.

Z uzasadnienia postanowienia Sądu Wojewódzkiego przedstawiającego zagadnienie do rozstrzygnięcia wynika, że Sąd Wojewódzki nie miałby wątpliwości co do tego, że roszczenie, o jakie chodzi, powinno być rozpoznane w omawianej tu sprawie, a to tym bardziej, gdyby się okazało rzeczą prawdziwą, że w zamian za zburzony budynek współwłaściciel wybudował inny, gdyż wówczas jego działanie należałoby ocenić jako czynności o charakterze gospodarczym, podpadając pod pojęcie "posiadania rzeczy", a ocenione z punktu widzenia art. 224 i nast. k.c., nadawałoby się jak najbardziej do załatwienia w toku postępowania o zniesienie współwłasności i dział spadku na podstawie przepisów art. 618 § 1 i 686 k.p.c. Wątpliwość jednak powstaje stąd, że roszczenie z tytułu odszkodowania za zburzenie budynków (tak bowiem wnioskodawca zmodyfikował i sprecyzował swe stanowisko w rewizji) jest w istocie roszczeniem wypływającym z czynu niedozwolonego, które pojęciowo byłoby trudno uznać za wynikające "z tytułu posiadania rzeczy", gdyż zburzenie budynków jest raczej przeciwieństwem posiadania, aczkolwiek za odpowiedzią pozytywną na postawione pytanie również w takim wypadku wydaje się przemawiać intencja ustawodawcy rozpoznania w postępowaniu o zniesienie współwłasności "całego kompleksu stosunków pomiędzy współwłaścicielami i wypływających stąd praw" (por. Komentarz do k.p.c. Z. Resicha, W. Siedleckiego i inn., str. 901).

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Trafnie Sąd Wojewódzki podkreśla intencję ustawodawczą co do celu przepisów o zniesieniu współwłasności, a w szczególności że chodzi tu nie tylko o zlikwidowanie stanu współuprawnienia między współwłaścicielami, ale także o ostateczne zakończenie rozrachunku między nimi (art. 618 k.p.c.). Ta sama zasada dotyczy także działu spadku (art. 686 i 688 k.p.c.) oraz podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami (art. 567 k.p.c.). Wspomniane przepisy nakazują rozpoznanie w postępowaniu o zniesienie współwłasności, o dział spadku i podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej także sporów dotyczących wzajemnych rozliczeń między współwłaścicielami, spadkobiercami lub małżonkami, dążąc do koncentracji sporów wiążących się z tymi rodzajami postępowań, aczkolwiek nie dotyczą one bezpośrednio ich istoty.

Cytowane przepisy są przepisami prawa procesowego i wskazują, jakie spory powinny być rozpoznawane w postępowaniach, o których mówią, bez względu na podstawę prawną powstania sporu. Podstawą tą może być umowne uregulowanie przez współwłaścicieli (współspadkobierców) ich wzajemnych stosunków, a w jego braku - przepisy k.c. o stosunkach między współwłaścicielami do czasu zniesienia współwłasności, a także przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu i o czynach niedozwolonych. Podstawa prawna powstania roszczenia jest tu zatem bez znaczenia, skoro przepis procesowy wskazuje sposób jego dochodzenia, a o to przecież w sprawie chodzi i tego dotyczy przedstawione zagadnienie.

Rozebranie zatem przez współwłaściciela budynków znajdujących się na wspólnej nieruchomości, choćby w okolicznościach wskazujących na czyn niedozwolony, nie wyłącza dochodzenia roszczeń z tego tytułu przez drugiego współwłaściciela w postępowaniu o zniesienie współwłasności, a gdy takie postępowanie zostało już wszczęte, może on dochodzić tych roszczeń wyłącznie tylko w tym postępowaniu (art. 618 § 1 k.p.c.). To samo odnosi się do działu spadku, będzie bowiem dotyczyło ustalenia jego składu, a mianowicie tego, że w skład spadku wchodziły także budynki (art. 684 k.p.c.) bądź z art. 686 k.p.c. z tytułu posiadania rzeczy.

Można by tu dodać, że Sąd Najwyższy uznał, iż także roszczenie o wykup działki na podstawie art. 231 § 1 k.c., aczkolwiek jest to również roszczenie z istoty swej obligacyjne, może być realizowane przez, gdy wszczęte zostało postępowanie o dział spadku, tylko w tym postępowaniu (por. uchwałę z dnia 31.X.1968 r. III egz. p. 74/68, OSPiKA 7-8/69, poz. 158), jako dotyczące nakładu dokonanego na spadek. To samo odnosiłoby się do sprawy o zniesienie współwłasności, gdy budującym był współwłaściciel. Nie widać uzasadnionych racji odmiennego traktowania sposobu dochodzenia rozliczeń z tytułu poczynionych nakładów na wspólnej nieruchomości i od zabrania takich nakładów.

Z przytoczonych względów należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji.

OSNC 1970 r., Nr 4, poz. 58