Uchwała z dnia 1969-06-20 sygn. III CZP 33/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 33/69

Uchwała z dnia 20 czerwca 1969 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: Z. Masłowski, F. Wesely (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Franciszka W. i Jana W. przeciwko Antoniemu G. i Bronisławowi G. o ustalenie drogi koniecznej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy sędziemu, którego żądanie wyłączenia go od prowadzenia sprawy zostało załatwione odmownie, przysługuje zażalenie na wydane w tej mierze postanowienie sądu?"

uchwalił udzielić następującej odpowiedzi:

Na postanowienie w sprawie rozstrzygnięcia żądania sędziego o jego wyłączenie od rozpoznania sprawy zażalenie nie przysługuje.

Uzasadnienie

W toku rozpoznania sprawy w Sądzie Powiatowym o ustanowienie drogi koniecznej sędzia sprawozdawca, w trybie art. 49 k.p.c., zażądał wyłączenia go twierdząc, że między nim a wnioskodawcami powstał stosunek osobisty tego rodzaju, iż mógłby wywołać wątpliwości co do jego bezstronności. Wnioskodawcy bowiem wnieśli na niego zażalenie do Ministra Sprawiedliwości, którego treść ubliża mu i zniesławia go.

Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 4 lutego 1969 r. nie uwzględnił tego żądania, nie dopatrując się podstawy do wyłączenia.

Na powyższe postanowienie wniósł zainteresowany sędzia zażalenie do Sądu Wojewódzkiego, który to Sąd powziął wątpliwość co do dopuszczalności zażalenia i przedstawił to zagadnienie w trybie art. 391 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możność wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia sądu tylko przez strony (w postępowaniu nieprocesowym - przez uczestników lub osoby zainteresowane), interwenientów ubocznych, prokuratora i organizację społeczną ludu pracującego w sprawach wymienionych w kodeksie. Jedynie w pewnych wypadkach legitymacja ta przysługuje także innym osobom, jak np. świadkom i biegłym, jeśli chodzi o orzeczenia bezpośrednio ich dotyczące (np. skazanie na grzywnę świadka, biegłego lub osoby trzeciej bądź ustalenie wynagrodzenia dla biegłego).

Natomiast wniesienie środka odwoławczego nie przysługuje sędziemu nawet w sprawie o jego wyłączenie. Wprawdzie w art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c. przewidziane jest zażalenie na oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, jednakże należy przyjąć, że przysługuje ono tylko osobom wyżej wymienionym, jako uprawnionym do zaskarżenia orzeczeń sądowych (również świadkom, biegłym i osobom trzecim w sprawach ich bezpośrednio dotyczących), i to tylko wówczas, gdy wniesiony był wniosek o wyłączenie sędziego.

Należy bowiem w świetle art. 49 k.p.c. odróżnić żądanie sędziego o wyłączenie od wniosku strony, o którym bliżej mowa w art. 50 k.p.c. Sędzia ma obowiązek zawiadomienia sądu o zachodzącej podstawie swego wyłączenia i wstrzymać się od udziału w sprawie (art. 51 k.p.c.). Dotyczy to przyczyn wyłączenia zarówno z mocy samej ustawy (art. 48) jak i ze względu na stosunek osobisty zachodzący między sędzią a stroną.

Porównanie art. 32 § 1 k.p.c. z art. 394 § 1 pkt 10 k.p.c. wskazuje na to, że postanowienie o wyłączeniu sędziego dotyczy wyłączenia tak z ustawy jak i ze względu na stosunek osobisty, i to bez względu na to, czy rozpoznanie wyłączenia następuje z urzędu, czy też na żądanie sędziego lub na wniosek strony. Natomiast zażalenie na takie postanowienie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek strony został oddalony.

Należy wyjaśnić, że rozstrzygnięcie odmawiające wyłączenia sędziego na jego żądanie w wyniku niemożności zaskarżenia go bynajmniej nie zostaje pozbawione jakiejkolwiek kontroli instancyjnej.

Przede wszystkim więc sama strona może wystąpić z żądaniem wyłączenia z przyczyn podanych przez sędziego.

Po wtóre, w toku postępowania rewizyjnego strona może powoływać się na odmowę wyłączenia sędziego jako na uchybienie procesowe, jeśli mogło ono mieć wpływ na wynik sprawy. Może to mieć miejsce wówczas, gdy strona straciła prawo do żądania wyłączenia - ze względu na stosunek osobisty - wobec upływu terminu z art. 50 § 2 k.p.c.

Jeśli zaś chodzi o udział sędziego w sprawie, w której jest on wyłączony z ustawy (art. 48 § 1 k.p.c.), to okoliczność ta jest brana z urzędu pod uwagę przez sąd rewizyjny i istnienie tej okoliczności uzasadnia nieważność postępowania (art. 369 pkt 4 i 381 § 1 k.p.c.).

Orzeczenie wydane przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy stanowi także podstawę wznowienia postępowania z powodu nieważności (art. 401 k.p.c.).

Z tych wszystkich względów udzielono z mocy art. 391 k.p.c. odpowiedzi jak w sentencji uchwały. Odpowiedź ta zawiera tezę szerszą, gdyż z tego, co wyżej powiedziano, wynika, że na postanowienie odmawiające żądaniu sędziego wyłączenia go nie przysługuje zażalenie nie tylko temu sędziemu, ale także stronom (uczestnikom), gdyż ich wniosek nie był rozpoznawany. Wniosek zaś strony o wyłączenie może być uwzględniony tylko przy istnieniu - obok okoliczności uzasadniających wyłączenie sędziego - dalszych przesłanek, jak uprawdopodobnienie wniosku, a jeśli strona przystąpiła już do sprawy - to dalszego jeszcze uprawdopodobnienia, że przyczyna wyłączenia powstała dopiero później lub stała się jej znana (art. 50 § 1 i 2 k.p.c.).

OSNC 1970 r., Nr 3, poz. 42