Uchwała z dnia 1968-06-18 sygn. III CZP 69/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Uchwała z dnia 18 czerwca 1968 r.

Sygn. akt III CZP 69/67

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz (sprawozdawca). Sędziowie: H. Dąbrowski, F. Wesely.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Wiktorii G. przeciwko Józefowi Z. o ustalenie ojcostwa, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu postanowieniem z dnia 31 maja 1967 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"1) Czy wniosek strony o wezwanie osoby trzeciej do wzięcia udziału w sprawie ma dla sądu charakter wiążący:

2) Czy oddalenie takiego wniosku jest zaskarżalne zażaleniem?

3) Czy w procesie o ustalenie ojcostwa dopuszczalne jest wezwanie do udziału w sprawie osoby trzeciej?"

u d z i e l i ł następujące o d p o w i e d z i:

Sąd pierwszej instancji nie może na zasadzie art. 194 § 1 k.p.c. wezwać z własnej inicjatywy osoby trzeciej do wzięcia udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej.

Wniosek powoda lub pozwanego podlega ocenie sądu co do tego, czy zachodzą przesłanki wezwania osoby wskazanej do wzięcia udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej.

Na postanowienie sądu oddalające wniosek powoda lub pozwanego nie przysługuje zażalenie.

W sprawie o ustalenie ojcostwa wezwanie osoby trzeciej do wzięcia udziału w sprawie nie jest dopuszczalne.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu przez Sąd Wojewódzki we Wrocławiu zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego.

Powódka Wiktoria G., działająca w imieniu własnym oraz małoletniego Mariusza Ludwika G., wniosła o ustalenie, że pozwany Józef Z. jest ojcem małoletniego powoda, ur. 25.VIII.1962 r. w W., oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz małoletniego Mariusza Ludwika G. miesięcznej renty alimentacyjnej w wysokości 350 zł.

W uzasadnieniu pozwu powódka twierdziła, że pozwany utrzymywał z nią stosunki cielesne od maja 1961 r. i w wyniku tych stosunków zaszła w listopadzie 1961 r. w ciążę.

Pozwany nie uznał powództwa i wnosił o jego oddalenie.

W toku postępowania dowodowego pozwany w piśmie procesowym z dnia 23.III.1965 r. powołał się na przepis art. 193 § 1 i 2 oraz art. 198 § 1 i 2 k.p.c. i na tej podstawie wniósł o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego Karola W., zam. w W., twierdząc, że powództwo wytoczone przeciwko niemu jest bezzasadne, albowiem ojcem dziecka jest Karol W., który od 14 lat mieszka wspólnie z powódką i z nią współżyje, przy czym powódka ma już z Karolem W. 12-letnie dziecko. Wniosek ten pełnomocnik pozwanego powtórzył na rozprawie 31.I.19967 r. Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 30.I.1967 r. nie uwzględnił tego wniosku z tej racji, że w konkretnym wypadku przepisy art. 194-198 k.p.c. nie mogą mieć zastosowania.

Na powyższe postanowienie pełnomocnik pozwanego wniósł zażalenie do Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu, domagając się uchylenia tego postanowienia i polecenia Sądowi I instancji, by wezwał Karola W. do uczestnictwa w sprawie w charakterze pozwanego. zażalenie to Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 16 lutego 1967 r. odrzucił, jako niedopuszczalne.

Z kolei na to ostatnie postanowienie pozwany wniósł zażalenie, domagając się uchylenia zaskarżonego postanowienia i wydanie Sądowi I instancji wiążących wytycznych, nakazujących dopozwanie Karola W. do toczącego się procesu, lub skierowania w trybie art. 391 k.p.c. do Sądu Najwyższego budzącego wątpliwość w praktyce zagadnienia prawnego.

Przy rozpoznawaniu zażalenia nasunęły się Sądowi Wojewódzkiemu we Wrocławiu przytoczone w sentencji wątpliwości, które w trybie art. 391 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Przechodząc do rozważenia przedstawionych przez Sąd zagadnień, należy na wstępie zaznaczyć, że stosownie do art. 194 § 1 k.p.c. kwestia przekształcenia podmiotowego po stronie pozwanej otwiera się w procesie dopiero z chwilą złożenia w tym względzie wniosku przez powoda lub pozwanego. Wynika to wyraźnie z treści powołanego wyżej przepisu, który ma następujące sformułowanie: "(...) sąd na wniosek powoda lub pozwanego wezwie tę osobę do wzięcia udziału w sprawie". Sąd więc z własnej inicjatywy nie może wezwać do udziału w sprawie w trybie art. 194 § 1 k.p.c. osoby trzeciej, jeżeli brak w tym względzie wniosku jednej ze stron procesowych. Pod tym względem sytuacja przedstawia się tu odmiennie od sytuacji przewidzianej w art. 194 § 4 k.p.c., gdzie w wypadku gdy wymaga tego ochrona własności społecznej, sąd może dokonać wezwania osoby trzeciej do wzięcia udziału w sprawie z urzędu.

Okoliczność, że wezwanie osoby trzeciej do wzięcia udziału w sprawie następuje na wniosek powoda lub pozwanego, nie oznacza, że sąd w sytuacji przewidzianej w art. 194 § 1 k.p.c. jest całkowicie związany treścią wniosku strony i powinien wezwać do udziału w sprawie osoby w tym wniosku wskazane, a więc nie oznacza, żeby sąd nie był władny dokonać oceny merytorycznej zasadności takiego wniosku.

Do pozytywnej odpowiedzi prowadzi przede wszystkim sama gramatyczna wykładnia art. 194 § 1 k.p.c., bo skoro przepis ten zaczyna się od sformułowania: "Jeżeli okaże się, że powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być w sprawie stroną pozwaną (...), to oznacza to, że okoliczność, czy rzeczywiście tak jest w konkretnej sprawie, została pozostawiona przez ustawodawcę ocenie sądu. Również z dalszego sformułowania art. 194 § 1 k.p.c., w którym mowa jest o wezwaniu osoby, jaka powinna być w sprawie stroną pozwaną, wynika, że również ten etap ustaleń pozostawiony jest ocenie sądu, a nie stronie wnioskującej.

Za powyższą wykładnią art. 194 § 1 k.p.c. przemawia także argument wypływający z materialnoprawnego charakteru legitymacji procesowej stron. Sąd w każdym procesie powinien zbadać, czy w podanym w pozwie stanie faktycznym sprawy powód jest uprawniony do wystąpienia z danym roszczeniem, a pozwany - czy jest obowiązany roszczenie to zaspokoić.

Przekształcenie podmiotowe w procesie, w wyniku którego dochodzi do wezwania innej osoby zamiast dotychczasowego pozwanego z jednoczesnym zwolnieniem pozwanego podanego w pozwie przez powoda od dalszego udziału w sprawie, wiąże się z oceną legitymacji osoby dotychczas występującej w sprawie. Dopiero w wyniku negatywnej oceny powstaje dla sądu podstawa do dokonania przekształcenia, tzn. do wezwania - na podstawie dalszej oceny - tej osoby w charakterze pozwanego, która powinna być stroną pozwaną w sprawie. ta ostatnia ocena, jak to trafnie podkreślono w doktrynie prawa, nie może mieć charakteru wiążącego, gdyż wskazana osoba przed dokonaniem przekształcenia nie jest jeszcze stroną. Wystarczy tu jedynie histeryczne założenie, uzasadnione jednak oceną okoliczności sprawy, a nie subiektywnym przeświadczeniem osoby składającej wniosek, że pomiędzy powodem a osobą wskazaną we wniosku o wezwanie do udziału w sprawie istnieje stosunek prawny, który usprawiedliwia uznanie, iż osoba ta powinna być stroną pozwaną.

Oceny, czy w sprawie powództwo zostało wniesione przeciwko osobie, która nie powinna być stroną pozwaną, oraz oceny, czy osobą tą, przeciwko której powinno być wniesione to powództwo, jest osoba wskazana ew wniosku przez powoda lub pozwanego, sąd powinien dokonać na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, a więc na podstawie stwierdzeń nie tylko zawartych w pozwie, lecz również zgłoszonych przez strony w toku procesu.

Z powyższych względów uznać należy w konsekwencji, że wniosek powoda lub pozwanego podlega ocenie sądu co do tego, czy zachodzą przesłanki wezwania w trybie art. 194 § 1 k.p.c. osoby wskazanej do wzięcia udziału w sprawie w charakterze strony pozwanej.

Przechodząc z kolei do rozważenia następnego pytania, a mianowicie czy oddalenie wniosku złożonego na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. jest zaskarżalne zażaleniem, zauważyć należy, co następuje.

Przepisy art. 194-198 k.p.c., regulujące instytucję przekształceń podmiotowych w procesie, nie zawierają żadnych unormowań w tym zakresie. Pozostaje więc do rozważenia, czy możliwość zaskarżenia postanowienia sądu oddalającego wniosek o wezwanie osoby trzeciej w charakterze strony pozwanej nie wynika z art. 394 k.p.c. Również jednak na tle tego przepisu wypadnie udzielić odpowiedzi negatywnej. Omawiane bowiem postanowienie nie mieści się w żadnym z wypadków wymienionych w art. 394 § 1 pkt 1-11 k.p.c. Nie można również uważać tego postanowienia za postępowanie kończące w sprawie. Pod tym względem nie wydają się uzasadnione sugestie Sądu Wojewódzkiego we Wrocławiu, wyrażone w uzasadnieniu postanowienia a sprowadzające się do tezy, że wniosek o wezwanie osoby trzeciej w charakterze strony pozwanej inicjuje postępowanie w stosunku do dalszego podmiotu nie będącego stroną w procesie i że pod tym względem czynność ta spełnia identyczną funkcję procesową co wniesienie pozwu, przy czym nieuwzględnienie wniosku ujęte w formę postanowienia kończy zainicjowane tym wnioskiem postępowanie. Jak już bowiem zaznaczono wyżej, ocena przez sąd wniosku o wezwanie w charakterze pozwanego osoby trzeciej mieści się w ramach badania przez sąd legitymacji procesowej strony. nie stanowi ona jakiejś samodzielnej części czy fragmentu procesu, w którym postępowanie zostaje zakończone przez sąd postanowieniem wydanym w danej sprawie, np. postanowieniem odrzucającym pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej lub postanowieniem umarzającym postępowanie z powodu cofnięcia pozwu.

Przechodząc wreszcie do rozważenia ostatniej, trzeciej kwestii, mianowicie czy w procesie o ustalenie ojcostwa dopuszczalne jest wezwanie do udziału w sprawie osoby trzeciej w charakterze pozwanego, zauważyć na wstępie należy, że zgodnie z art. 13 § 2 k.p.c. przepisy normujące zwykłe postępowanie procesowe mają odpowiednie zastosowanie do postępowań odrębnych, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. W art. 453 i następnych k.p.c. brak istotnie przepisu, który by uchylał lub zwężał stosowanie art. 194 k.p.c. w postępowaniu w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, wobec czego można by bronić poglądu, że także i w tym postępowaniu art. 194 k.p.c. ma zastosowanie. jednakże pogląd taki, oparty jedynie na formalnym zastosowaniu podanych wyżej przepisów bez uwzględnienia charakteru i specyfiki spraw wynikających ze stosunków między rodzicami a dziećmi, byłby nieuzasadniony.

Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 62-86) pochodzenie dziecka opiera się na przyjętych w tym kodeksie domniemaniach prawnych. Dotyczy to tak pochodzenia dziecka z małżeństwa, jak i pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego. Jeśli chodzi o zaprzeczenie pochodzenia dziecka z małżeństwa, to krąg osób, które stanowią strony i mogą być tymi stronami w procesie, jest ściśle oznaczony po stronie powodowej i po stronie pozwanej (zob. art. 66, 69 i 70 k.r.o.). Również w sprawach dotyczących sądowego ustalenia ojcostwa kodeks ściśle określa osoby, które mogą wystąpić z powództwem (art. 84 § 1 k.r.o.), jak również określa bliżej, przeciwko komu powództwo takie się wytacza. Jest nim domniemany ojciec, a gdy ten nie żyje - kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy (art. 84 § 2 k.r.o.). Z kolei art. 85 k.r.o., wprowadzając domniemanie prawne w stosunku do ojca dziecka, stanowi jednocześnie, że okoliczność, iż matka dziecka obcowała w tym okresie także z innym mężczyzną, może być podstawą do obalenia domniemania tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.

Wskazane wyżej przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego uzasadniają więc w pełni pogląd, że w procesie o ustalenie ojcostwa nie może mieć miejsca jakiekolwiek przekształcenie podmiotowe nie tylko po stronie powodowej, ale również po stronie pozwanej.

Proces toczy się przeciwko określonemu w pozwie mężczyźnie, w stosunku do którego - w wypadku istnienia przesłanek z art. 85 § 1 k.r.o. - istnieje domniemanie prawne, że jest ojcem dziecka. W razie obalenia przez owego mężczyznę tego domniemania, musi nastąpić oddalenie powództwa przez sąd, natomiast nie jest możliwe wprowadzenie w toku postępowania - w charakterze pozwanego - innego mężczyzny do procesu.

Z przytoczonych wyżej zasad, na przedstawione przez Sąd Wojewódzki pytanie udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1969 r., Nr 7-8, 122