Uchwała z dnia 1967-10-27 sygn. III CZP 73/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 73/67

Uchwała z dnia 27 października 1967 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: R. Czarnecki, J. Ignatowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Lucyny M. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Koszalinie postanowieniem z dnia 23 czerwca 1967 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy przyjęcie na wniosek uczestnika postępowania nieruchomości rolnej, która była objęta wspólnością ustawową, na własność Państwa na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 28 czerwca 1962 r. (Dz. U. Nr 38, poz. 166) po ustaniu wspólności ustawowej jest nieskuteczne w tym znaczeniu, że podział majątku wspólnego można tak przeprowadzić, jakby przejęcia nie było (art. 42 i 45 k.r.o. oraz 567 k.p.c.)?"

uchwalił:

Nieruchomość rolna, która wchodziła w skład majątku wspólnego istniejącego po ustaniu wspólności ustawowej między małżonkami, lecz która na wniosek jednego z małżonków (byłych małżonków) została - na podstawie art. 7 ustawy z dnia 28 czerwca 1962 r. o przejmowaniu niektórych nieruchomości rolnych w zagospodarowanie lub na własność Państwa oraz o zaopatrzeniu emerytalnym właścicieli tych nieruchomości i ich rodzin (Dz. U. Nr 38, poz. 166) - bez żadnego ekwiwalentu przejęta na własność Państwa, nie podlega, jako nie wchodząca już w skład majątku wspólnego, podziałowi. Jeżeli jednak przez postawienie wymienionego wniosku małżonek (b. małżonek) wyrządził drugiemu małżonkowi (b. małżonkowi) ze swej winy szkodę, poszkodowany może żądać na zasadzie ogólnej odszkodowania. Jeżeli toczy się postępowanie o podział majątku wspólnego, roszczenia tego poszkodowany może dochodzić tylko w tym postępowaniu (art. 618 w związku z art. 567 § 3 i 688 k.p.c.).

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wynikło na tle następującego stanu faktycznego:

W toku toczącego się między małżonkami postępowania o podział majątku, jaki był przedtem objęty wspólnością ustawową, żaden z małżonków nie wyraził chęci przejęcia na własność wchodzącego w skład tego majątku gospodarstwa rolnego. Wnioskodawczyni dlatego, że przeniosła się do miasta, przeciwnik zaś jej z tej przyczyny, że jego zdaniem nie byłby w stanie spłacić udziału przysługującego wnioskodawczyni. Aby się ustrzec przed przyznaniem mu wymienionego gospodarstwa, wystąpił on do organu administracyjnego o przejęcie tego gospodarstwa na własność Państwa. Przejęcie takie zostało orzeczone już po wydaniu w sprawie niniejszej orzeczenia przez Sąd I instancji, przy czym wnioskodawcy nie przyznano zaopatrzenia emerytalnego, gdyż wartość nieruchomości, po uwzględnieniu zadłużenia, była zbyt niska.

Przedstawiając do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu wątpliwość ujętą w pytaniu, Sąd Wojewódzki trafnie podkreślił, że wątpliwości tej nie rozstrzyga uchwała składu 7 sędziów z dnia 15 października 1962 r. I CO 22/62 (OSN 1964, poz. 2), w myśl której "zbycie przez małżonka po ustaniu wspólności ustawowej jego udziału w przedmiocie, który był objęty wspólnością ustawową, jest bezskuteczne o tyle, o ile narusza uprawnienie drugiego małżonka wynikające z przepisów o podziale wspólnego majątku małżonków". Jednakże bezprzedmiotowość tej uchwały dla sprawy niniejszej wynika nie tylko z tego - jak to podkreślił Sąd Wojewódzki - że ma ona na względzie zbycie w drodze czynności prawnej, w sprawie zaś niniejszej chodzi o utratę własności na skutek orzeczenia administracyjnego, ale także - a nawet przede wszystkim - jest ona bezprzedmiotowa dlatego, że uchwała ta dotyczy zbycia udziału w przedmiocie wspólnym, a więc tego, czy w sprawie o podział majątku wspólnego małżonków miała zastosowanie zasada art. 58 pr. spadk. (obecnie art. 1036 k.c.).

Przechodząc do meritum zagadnienia, trzeba przede wszystkim stwierdzić, że okoliczność, iż przedmiot dotychczas wspólny przeszedł na własność osoby trzeciej, nie może oczywiście pozostawać bez wpływu na zakres postępowania o podział majątku wspólnego małżonków lub byłych małżonków. Jeżeli bowiem przedmiot ten do nich już nie należy, to - rzecz oczywista - nie może być objęty podziałem, podział bowiem może objąć tylko majątek wspólny małżonków. Skoro doszło do opisanej zmiany w sferze własności, to obojętne jest, jakie zdarzenie spowodowało tę zmianę oraz czy i który z małżonków do tego się przyczynił. Jeśli bowiem chodzi o zbycie określonego przedmiotu wchodzącego w skład majątku spadkowego lub majątku wspólnego małżonków, to brak jest przepisu, który by pozwalał to zbycie traktować - w postępowaniu o dział spadku lub o podział majątku wspólnego - jako w pewnym zakresie nieskuteczne, tak jak to przewidują wymienione wyżej przepisy na wypadek zbycia udziału w przedmiocie wspólnym.

Jednakże okoliczność, że do utraty przez oboje małżonków prawa własności określonego przedmiotu doszło w wyniku postępowania tylko jednego z małżonków (np. dlatego, że spowodował on - tak jak w sprawie niniejszej - przejęcie tego przedmiotu na własność Skarbu Państwa, albo że zbył on skutecznie, ze względu na dobrą wiarę nabywcy, ten przedmiot podając, iż jest jego wyłącznym właścicielem), nie jest pozbawiony całkowicie znaczenia, jeśli chodzi o wzajemne stosunki majątkowe małżonków lub byłych małżonków. Z zasad bowiem ogólnych wynika, że jeżeli w ten sposób małżonek, który spowodował utratę praw przez oboje małżonków, wyrządził przez to drugiemu małżonkowi szkodę, przy czym to jego postępowanie jest zawinione, to obowiązany jest do naprawienia tej szkody.

Takie roszczenie odszkodowawcze należy traktować tak jak roszczenie z tytułu posiadania rzeczy w rozumieniu art. 618 § 2 k.p.c. Przemawia za tym zarówno okoliczność, że szkodę tego rodzaju wyrządza z reguły ten małżonek, który jest w posiadaniu utraconego przedmiotu, jak i założenie, które leży u podstaw art. 45 k.r.o. oraz art. 618 k.p.c., a które polega na dążeniu do załatwienia w sprawie o podział majątku wspólnego wszystkich spraw majątkowych małżonków związanych z dotychczasową wspólnością tego majątku. To zaś uzasadnia końcowy fragment niniejszej uchwały, w myśl którego roszczenie takie może być, stosownie do art. 618 w związku z art. 567 § 3 i 688 k.p.c., dochodzone - jeżeli toczy się postępowanie o podział majątku wspólnego małżonków - tylko w tym postępowaniu.

OSNC 1968 r., Nr 7, poz. 116