Nieruchomość rolna (gospodarstwo rolne) w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej

Gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin następcy pozostającemu w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.

Umowa przekazania gospodarstwa rolnego zawarta na podstawie ustawy z 1982 r. przez jednego z małżonków stanowi z mocy prawa źródło przysporzenia do majątku obojga małżonków pozostających w ustroju wspólności majątkowej ustawowej. Umowa darowizny i umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy to umowy nazwane, mające pewne cechy wspólne, ale różniące się od siebie w istotny sposób. Konstrukcja umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy ewoluowała wraz z kolejnymi aktami prawnymi regulującymi system emerytalny rolników w kierunku stopniowego rozszerzenia swobody rolnika – zbywcy w kształtowaniu warunków umowy z nabywcą, ale treść wzajemnych praw i obowiązków, jakie mogły dla siebie przewidzieć strony tej umowy, decydowały o jej jeszcze wyraźniejszym zbliżeniu do umowy dożywocia. Sąd Najwyższy wskazał na wyodrębnioną ustawowo swoistość umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy, odmienną od umowy darowizny. Przyczyną jej zawarcia jest dążenie do uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a następstwem jest wzajemna zależność umowy i decyzji w przedmiocie tych świadczeń ubezpieczeniowych, polegająca na tym, że utrata mocy jednej z tych czynności pociąga za sobą utratę mocy także drugiej. Dochodzi do powiązania tymi czynnościami rolnika, następcy i państwa jako przyznającego świadczenia, co przemawia za tym, że umowa nie mieści się w katalogu umów uregulowanych w kodeksie cywilnym. Wspólna cecha umowy przeniesienia i umowy darowizny dotyczy wyłącznie nieodpłatności świadczenia, istotne natomiast znaczenie dla swoistości umowy przeniesienia ma to, że przekazujący zapewnia sobie świadczenia emerytalne lub rentowe ze środków państwowych, korzystanie z działki, lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarczych, a gospodarstwo przejmuje osoba zdolna do osiągania lepszych efektów gospodarowania, przez co umowa spełnia cel gospodarczy i społeczny (zob. uchwałę 7 sędziów SN z 25 listopada 2005 r., III CZP 59/05; uchwały SN: z 16 lipca 1980 r., III CZP 44/80; z 21 czerwca 2012 r., III CZP 29/12; z 28 listopada 2012 r., III CZP 68/12; postanowienia SN: z 4 października 2001 r., I CKN 402/00; z 22 lutego 2007 r., III CSK 344/06; z 6 września 2013 r., V CSK 417/12).

Uchwała SN z dnia 21 czerwca 2023 r., III CZP 106/22

Standard: 71259 (pełna treść orzeczenia)

Gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r., Nr 24, poz. 133 ze zm.) następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków (por. uchwała SN z dnia 28 listopada 2012 r., III CZP 68/12, postanowienia SN z dnia 6 września 2013 r., V CSK 417/12, z dnia 16 grudnia 2015 r., IV CSK 426/15, z dnia 14 czerwca 2016, I CSK 625/15, z dnia 7 lipca 2017 r., IV CSK 13/17, z dnia 28 listopada 2017 r., I CSK 456/17 i z dnia 16 marca 2018 r., IV CSK 103/17; z dnia 22 lutego 2007 r., III CSK 344/06).

Postanowienie SN z dnia 31 sierpnia 2018 r., II CSK 194/18

Standard: 22533 (pełna treść orzeczenia)