Uchwała z dnia 1967-05-09 sygn. III CZP 37/67

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 37/67

Uchwała z dnia 9 maja 1967 r.

Przewodniczący: sędzia W. Bryl. Sędziowie: Z. Masłowski, W. Kuryłowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Czesława B. przeciwko 1) Helenie S. 2) Leopoldowi S., 3) Marii W. i 4) Janinie D. o stwierdzenie praw do spadku, po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Krakowie postanowieniem z dnia 23 marca 1967 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy pod rządem k.p.c. z dnia 17 listopada 1964 r. dopuszczalne jest orzeczenie - w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu - postanowieniem wstępnym w przedmiocie ważności tego testamentu?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd, rozstrzygając spór o ustalenie ważności lub nieważności testamentu, może wydać w tym przedmiocie postanowienie wstępne.

Uzasadnienie

W razie sporu o ustalenie ważności lub nieważności testamentu między uczestnikami postępowania o stwierdzenie praw do spadku pod rządem dekretu z dnia 8.XI.1946 r. o postępowaniu spadkowym sąd spadku zawieszał postępowanie do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia powództwa (por. - w związku z art. 76 cyt. dekr. - uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27.XI.1950 r. - OSN 1950, poz. 27).

Obowiązujący kodeks postępowania cywilnego nie zawiera normy odpowiadającej treści uchylonego przepisu art. 76 postęp. spadku, zgodnie zaś z art. 670 § 1 k.p.c. sąd spadku "bada z urzędu, kto jest spadkobiercą". Prowadzi to do wniosku, że również w razie sporu między uczestnikami postępowania o stwierdzenie nabycia spadku co do ważności lub nieważności testamentu spór ten rozstrzyga sąd spadku, zmierzając do ustalenia, "kto jest spadkobiercą", odrębne zaś postępowanie w tym zakresie nie jest w k.p.c. przewidziane (por. uchwałę SN z dnia 23.IX.1966 r. III CZP 66/66).

Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie dotyczy dopuszczalności wydania w powyższym przedmiocie (spornej między uczestnikami postępowania ważności testamentu) postanowienia wstępnego (art. 318 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.).

W przepisach ogólnych o postępowaniu nieprocesowym (art. 506-525 k.p.c.) brak jest odrębnego unormowania instytucji postanowień wstępnych.

W przepisach dla poszczególnych rodzajów spraw (tytuł II księgi II k.p.c.) wydanie postanowienia wstępnego jest wyraźnie przewidziane w art. 567 § 2, 618 § 1 i 685 k.p.c. "w razie sporu" między uczestnikami danego postępowania co do przedmiotów w każdym z tych przepisów wymienionych.

Z przepisów tych wynika, że w razie powstania sporu w sprawie, której przepisy te dotyczą, sąd zamiast odsyłać uczestników postępowania na drogę procesu i w związku z tym zawieszać toczące się postępowanie nieprocesowe (art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c.) sam może spór rozstrzygnąć, wydając co do przedmiotu objętego sporem postanowienie wstępne. Nie oznacza to jednak, by wyłączone było wydanie wstępnego postanowienia w innych rodzajach spraw (poza działem spadku, zniesieniem współwłasności lub podziałem wspólnego majątku małżonków) bądź w tych samych sprawach w innej sytuacji, w której zachodziłaby możliwość i celowość wydania orzeczenia wstępnego "co do samej zasady".

W wyszczególnionych wyżej przepisach ustawodawca przeciwstawił tylko dopuszczalność orzeczenia wstępnego w toku danego postępowania konieczności rozstrzygnięcia powstałego sporu w procesie poza toczącym się postępowaniem, co nie wyłącza dopuszczalności wstępnych postanowień w innych sprawach.

Zakres dopuszczalności tych postanowień w postępowaniu nieprocesowym określa art. 318 § 1 k.p.c. odpowiednio (z uwzględnieniem istoty danego rodzaju postępowania) stosowany (art. 13 § 2 k.p.c.).

W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku wydanie postanowienia wstępnego będzie dopuszczalne w razie sporu o ważność testamentu, gdy sąd spadku ma przede wszystkim rozstrzygnąć o porządku spadkobrania w sprawie przed stwierdzeniem, kto, według danego porządku, będzie do spadku powołany, kto dziedziczy spadek.

Wydanie wstępnego postanowienia może być szczególnie celowe w razie niezbędności ustaleń dalszych, zależnych od rozstrzygnięcia ważności testamentu, np. co do zachowania prawa do gospodarstwa rolnego przez spadkobierców ustawowych, jeśli testament jest nieważny, itp.

Dopuszczalności postanowień wstępnych w tym postępowaniu nie sprzeciwia się jego istota i charakter, brak zatem podstaw do wyłączenia stosowania również w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku art. 318 § 1 k.p.c., gdy jest to ze względu na przebieg postępowania i stan sprawy usprawiedliwione.

Z powyższych względów należało udzielić odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1967 r., Nr 11, poz. 198