Postanowienie z dnia 1967-02-15 sygn. II CZ 144/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CZ 144/66

Postanowienie z dnia 15 lutego 1967 r.

Rozstrzygnięcie o żądaniach stron, w tym także o kosztach procesu, musi być zamieszczone w sentencji orzeczenia, a nie w jego uzasadnieniu.

Sąd nie może oddalić wniosku o uzupełnienie orzeczenia co do kosztów z tej przyczyny, że żądanie to uważa za nieuzasadnione.

Przewodniczący: sędzia Z. Trybulski. Sędziowie: B. Łubkowski (sprawozdawca), W. Kuryłowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Oskara i Anny małż. S. przeciwko Skarbowi Państwa (prez. MRN w Z.) i Funduszowi Wczasów Pracowniczych CRZZ - Zarząd Okręgowy w Z. o ustalenie, na skutek zażalenia powodów i pozwanego Funduszu Wczasów Pracowniczych na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 9 sierpnia 1966 r. oraz zażalenia tegoż pozwanego na postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 14 września 1966 r.,

zmienił zaskarżone postanowienie z dnia 14 września 1966 r. i uzupełnił postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 9 sierpnia 1966 r. w ten sposób, że zasądził od powodów na rzecz pozwanego Funduszu Wczasów Pracowniczych zwrot kosztów procesu w kwocie 2.000 zł; odrzucił zażalenie pozwanego Funduszu Wczasów Pracowniczych i oddalił zażalenie powodów na zaskarżone postanowienie z dnia 9 sierpnia 1966 r.

Uzasadnienie

Orzeczeniem z dnia 14 grudnia 1960 r., uzupełnionym orzeczeniem z dnia 9 kwietnia 1961 r., Minister Gospodarki Komunalnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym (Dz. U. Nr 11, poz. 37) stwierdził przejście na własność Państwa z mocy prawa z dniem 8.III.1958 r. przedsiębiorstwa pensjonatowego położonego w Z., stanowiącego własność powodów Oskara i Anny małż. S., wraz z nieruchomością stanowiącą składnik majątkowy wymienionego Przedsiębiorstwa, zapisaną w księdze wieczystej Z. a obejmującą parcelę nr 2035.

Sąd Powiatowy w Nowym Targu - Wydział Zam. w Zakopanem w uwzględnieniu wniosku Prezydium Woj. Rady Narodowej w K. i wymienionego orzeczenia Ministra Gospodarki Komunalnej, postanowieniem z dnia 10 lutego 1962 r. odłączył od nieruchomości Z. wyk. l. 8784 parcelę 1 kat. 2035, utworzył dla tej parceli nową księgę wieczystą wyk. l. 8083 i jako jej właściciela wpisał Skarb Państwa.

W uwzględnieniu rewizji powodów małż. S. Sąd Wojewódzki w Krakowie uchylił powyższe postanowienie, a potem Sąd Powiatowy postanowieniem z dnia 20 lipca 1963 r. oddalił wniosek Skarbu Państwa o wpis jego prawa własności i przywrócił w księdze wieczystej wyk. l. 8083 poprzedni wpis na rzecz małż. S.

Postanowieniem z dnia 5 września 1965 r. Sąd Powiatowy w uwzględnieniu wniosku powodów małż. S., wydzielił z nieruchomości wyk. l. 8083 lokal nr 1, położony na parterze budynku, i garaż do oddzielnej księgi wieczystej wyk. l. 8699 i wpisał prawo własności tego lokalu na rzecz powódki Anny S. oraz wydzielił lokal nr 2, położony na pierwszym piętrze i poddaszu budynku, do oddzielnej księgi wieczystej wyk. l. 8700 i wpisał w niej prawo własności na rzecz powoda Oskara S.

Sąd Najwyższy, w uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości, postanowieniem z dnia 14 kwietnia 1964 r. uchylił wymienione wyżej postanowienie Sądu Powiatowego w Nowym Targu - Wydział Zam. w Zakopanem z dnia 20 lipca 1963 r. i przekazał sprawę temuż Sądowi w celu dokonania w księdze wieczystej wpisu zgodnie z treścią orzeczenia Ministra Gospodarki Komunalnej.

Sąd Powiatowy w Nowym Targu - Wydział Zam. w Zakopanem postanowieniem z dnia 4 września 1965 r. wpisał Skarb Państwa jako właściciela w księgach wieczystych Z. wyk. l. 8083, 8699 i 8700. Postanowienie to zostało zaskarżone rewizją przez powodów małż. S.

W sprawie niniejszej powodowie domagali się początkowo ustalenia, że składnikiem majątkowym przedsiębiorstwa pensjonatowego w Z. w rozumieniu art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. (Dz. U. Nr 11, poz. 37) jest nieruchomość Kw. 8700 i połowa nieruchomości Z. Kw. 8083, stanowiąca własność powoda Oskara S., z wyłączeniem nieruchomości Kw. 8699, stanowiącej własność powódki Anny S., następnie jednak zmienili swe żądanie i domagali się ustalenia, że decyzja Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 14 grudnia 1960 r. nie pozbawia powódki Anny S. prawa własności nieruchomości Z. Kw. 8699 i w połowie nieruchomości Z. Kw. 8083 w zakresie skutków prawnych.

Sąd Wojewódzki odrzucił pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej uznawszy, że z mocy art. 9 pkt 2 ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. (Dz. U. Nr 1, poz. 37) zakres przejścia na własność Państwa przedsiębiorstwa oraz praw rzeczowych stanowiących składniki przejętego przedsiębiorstwa należy do wyłącznej kompetencji właściwego ministra, którym w niniejszym wypadku jest Minister Gospodarki Komunalnej.

W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Wojewódzki wyjaśnił, że nie zasądził kosztów postępowania na rzecz pozwanych dla braku warunków z art. 99 k.p.c.

Powyższe postanowienie zaskarżyli zażaleniem powodowie i pozwany Fundusz Wczasów Pracowniczych.

Powodowie domagali się uchylenia zaskarżonego postanowienia bądź jego zmiany i uwzględnienia powództwa zarzucając, że orzeczenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 14.XII.1960 r. i z dnia 9.IV.1961 r. pominęło powódkę Annę S. jako współwłaścicielkę przejętej na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości, która nie była zawiadomiona ani o wszczęciu postępowania w trybie ustawy z dnia 25 lutego 1958 r., ani o poszczególnych jego fazach oraz o decyzji tegoż postępowania włącznie do decyzji Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 14.XII.1960 r. i 9.IV.1961 r., na skutek czego decyzje te są dotknięte bezwzględną nieważnością i nie mogą wywołać skutków prawnych w zakresie praw cywilnych. Sąd Wojewódzki powinien był dopuścić dowód z odpowiednich akt Ministerstwa Gospodarki Komunalnej i po stwierdzeniu, że wymienione orzeczenia nie zostały doręczone powódce Annie S. oraz że w aktach tych znajduje się wniosek Prokuratora Generalnego PRL o uchylenie jako nieważnych tych orzeczeń - uwzględnić powództwo.

Natomiast pozwany Fundusz Wczasów domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia przez zasądzenie na rzecz pozwanego od powodów zwrotu kosztów procesu zarzucając, że Sąd Wojewódzki uchybił art. 99 k.p.c., gdyż pozwany działał w procesie przez radcę prawnego jako pełnomocnika procesowego. Pozwany Fundusz wniósł nadto o uzupełnienie zaskarżonego postanowienia przez orzeczenie, że pozwanemu temu przyznaje się od powodów zwrot kosztów adwokackich.

Sąd Wojewódzki postanowieniem z dnia 14 września 1966 r. oddalił wniosek pozwanego Funduszu Wczasów Pracowniczych o uzupełnienie postanowienia Sądu z dnia 9 sierpnia 1966 r., wyrażając pogląd, że w sentencji wyroku nie umieszcza się negatywnego orzeczenia o kosztach procesu, oraz wyjaśniając, że wymieniony pozwany nie był zastąpiony w postępowaniu przed tym Sądem przez radcę prawnego, lecz przez swego pracownika, gdyż odpowiedź na pozew została podpisana tylko przez dyrektora pozwanego Przedsiębiorstwa, a na rozprawie z pełnomocnictwem wystąpił pracownik pozwanego.

Pozwany Fundusz Wczasów Pracowniczych w zażaleniu na to postanowienie zarzucił, że odpowiedź na pozew została - obok dyrektora - podpisana przez radcę prawnego P.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Wbrew zarzutom powodów orzeczenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 14.XII.1960 r., uzupełnione orzeczeniem z dnia 9.IV.1961 r., nie jest dotknięte nieważnością dlatego, że nie zostało doręczone powódce Annie S. i że nie brała ona udziału w postępowaniu poprzedzającym wydanie tych orzeczeń. Orzeczenie Ministra wydane na podstawie art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym (Dz. U. Nr 11, poz. 37) nie ma charakteru konstytutywnego. Stwierdza ono jedynie autorytatywnie przejście przedsiębiorstwa na własność Państwa i określa, jakie składniki majątkowe wchodzą w skład przejętego przedsiębiorstwa. Samo przejście własności przedsiębiorstwa pozostającego w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy z dnia 25.II.1958 r. pod zarządem państwowym następuje (art. 2) z mocy samego prawa, chyba że właściwy minister na wniosek właściciela zarządzi zwrot takiego przedsiębiorstwa. Jeżeli zatem właściciel przedsiębiorstwa czy też rzeczy, która wraz z przedsiębiorstwem przechodzi na własność Państwa, nie postawił wniosku o zwrot tego przedsiębiorstwa lub rzeczy, to wydanie orzeczenia z art. 9 ust. 2 wymienionej ustawy nie wymagało uprzedniego wszczęcia i przeprowadzenia postępowania rozpoznawanego, a zwłaszcza ustalenia rzeczywistego właściciela przedsiębiorstwa przejętego na własność Państwa czy właściciela poszczególnych składników tego przedsiębiorstwa.

Brak formalnego doręczenia stronie odpisu decyzji organu administracyjnego stanowi uchybienie art. 101 § 1 k.p.a., lecz z tej przyczyny nie powoduje nieważności wydanej decyzji i nie pozbawia strony możności zaskarżenia decyzji, jeżeli jest ona zaskarżalna (art. 110 k.p.a.), bądź żądania uzupełnienia osnowy orzeczenia (art. 103 § 1 k.p.a.).

W niniejszym wypadku orzeczenia Ministra Gospodarki Komunalnej zostały doręczone powodowi Oskarowi S., a powódka Anna S. o wydaniu tych orzeczeń i o jego treści została powiadomiona w postępowaniu toczącym się z wniosku Prezydium Woj. Rady Narodowej w K. przed Sądem Powiatowym w Nowym Targu - Wydział Zam. w Zakopanem, przedmiotem zaś tego postępowania było - na podstawie tych orzeczeń Ministra - ujawnienie przejścia prawa własności nieruchomości powodów na rzecz Skarbu Państwa.

Prawidłowy jest w świetle powyższych okoliczności wniosek Sądu Wojewódzkiego, że tak pierwotne, jak i następne żądanie powodów w swej istocie zmierza do odmiennego aniżeli w wymienionych orzeczeniach Ministra Gospodarki Komunalnej oznaczenia składników majątkowych przejętego z dniem 8 marca 1958 r. na własność Państwa przedsiębiorstwa powodów, oraz że decyzja w tej mierze stosownie do art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 25 lutego 1958 r. należy do wyłącznej kompetencji właściwego ministra, a więc z wyłączeniem drogi sądowej.

Z tych względów Sąd Najwyższy z mocy art. 387, 397 § 2 k.p.c. oddalił zażalenie powodów.

Błędny natomiast jest pogląd Sądu Wojewódzkiego, że sąd nie ma obowiązku zamieszczenia w sentencji wyroku negatywnego orzeczenia o kosztach procesu.

Z mocy art. 325, 362 k.p.c. sentencja orzeczenia powinna zawierać rozstrzygnięcie sądu o żądaniach stron. Rozstrzygnięcie to powinno dotyczyć zarówno żądania głównego, jakim jest żądanie pozwu określające, jakiej treści wyrok zrealizuje w danym wypadku obowiązującą normę prawną, jak i żądań ubocznych, takich jak: żądanie odsetek zwłoki, żądanie kosztów procesu czy też żądanie nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności. Obowiązek rozstrzygnięcia o kosztach procesu wynika nadto z treści art. 108 k.p.c., w myśl którego sąd powinien rozstrzygnąć o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, gdy strona, której przysługuje zwrot kosztów procesu, wysunęła tego rodzaju żądanie (art. 98 i 109 k.p.c.).

Rozstrzygnięcie o żądaniu strony może być pozytywne albo negatywne. Sąd może uwzględnić lub oddalić żądanie strony. Rozstrzygnięcie o żądaniach stron musi być jednak zamieszczone w sentencji orzeczenia, a nie w jego uzasadnieniu. Tylko bowiem sentencja orzeczenia rozstrzyga o żądaniach stron. Uzasadnienie orzeczenia natomiast przeznaczone jest dla podania przez sąd powodów rozstrzygnięcia zawartego w sentencji. Orzeczenie nie zawiera zatem rozstrzygnięcia, jeżeli sąd ustosunkuje się wprawdzie do żądania strony jedynie w uzasadnieniu orzeczenia, ale pominie je w sentencji orzeczenia.

W razie zatem zgłoszenia przez stronę (art. 109 k.p.c.) żądania zwrotu kosztów sąd powinien orzec o kosztach bez względu na pozytywny czy negatywny sposób rozstrzygnięcia o tym żądaniu i zamieścić to rozstrzygnięcie w sentencji orzeczenia. Pominięcie w sentencji orzeczenia kończącego sprawę w instancji rozstrzygnięcia o kosztach daje stronie prawo domagania się uzupełnienia orzeczenia. Nie daje jej natomiast podstawy do zaskarżenia z tej przyczyny orzeczenia. Nie można bowiem zaskarżyć orzeczenia, które nie istnieje.

Uzupełnienie orzeczenia może polegać zarówno na pozytywnym, jak i negatywnym rozstrzygnięciu o pominiętym żądaniu. Sąd w postanowieniu uzupełniającym może przyznać stronie zwrot kosztów procesu, może jej żądanie w tej mierze oddalić. Nie może jednak oddalić wniosku o uzupełnienie orzeczenia z tej przyczyny, że żądanie strony o zwrot kosztów uważa za nieuzasadnione.

Sąd Wojewódzki zatem w niniejszej sprawie powinien był z mocy art. 372, 397 § 2 k.p.c. odrzucić zażalenie pozwanego na postanowienie z dnia 9 sierpnia 1966 r., natomiast stosownie do art. 351, 397 § 2 k.p.c. uzupełnić swe postanowienie z dnia 9 sierpnia 1966 r. przez rozstrzygnięcie o żądaniu pozwanego FWP co do zwrotu kosztów procesu.

W tej sytuacji Sąd Najwyższy z mocy art. 375, 397 § 2 k.p.c. odrzucił zażalenie pozwanego FWP na postanowienie Sądu Wojewódzkiego z dnia 9 sierpnia 1966 r., z mocy zaś art. 390 § 1, 397 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie z dnia 14 września 1966 r. i uzupełnił sentencję postanowienia Sądu Wojewódzkiego z dnia 9 sierpnia 1966 r. w ten sposób, że zasądził od powodów na rzecz pozwanego FWP zwrot kosztów procesu w kwocie 2.000 zł.

Z treści bowiem wniesionej w dniu 25.IX.1965 r. odpowiedzi pozwanego FWP na pozew wynika, że pozwany ten zastąpiony był przez radcę prawnego adwokata Romana P. Pismo to zostało też podpisane przez Romana P. jako radcę prawnego pozwanego. Okoliczność, że pozwany nie dołączył do tego pisma pełnomocnictwa procesowego (art. 89 k.p.c.), nie pozbawiła pozwanego żądania zwrotu kosztów procesu związanego z wystąpieniem w procesie radcy prawnego. Obowiązkiem bowiem Sądu Wojewódzkiego było (art. 70 § 1 i 97 § 2 k.p.c.) wyznaczyć pozwanemu odpowiedni termin do złożenia pełnomocnictwa procesowego i dopiero w razie nieuczynienia zadość temu wezwaniu pominąć czynności procesowe dokonane przez osobę nie posiadającą pełnomocnictwa i wyciągnąć odpowiednie skutki prawne z tym związane.

W niniejszej sprawie Sąd Wojewódzki nie zażądał od pozwanego FWP złożenia pełnomocnictwa dla wskazanego w odpowiedzi na pozew jako pełnomocnika procesowego radcy prawnego. Natomiast wymieniony pozwany - bez tego wezwania - w piśmie swym z dnia 9.IX.1966 r. i w zażaleniach z dnia 10.IX. i 27.IX.1966 r. udzielił swemu radcy prawnemu Romanowi P. formalnego pełnomocnictwa procesowego i zatwierdził dotychczasowe jego czynności procesowe (art. 97 § 2 k.p.c.), a nadto dołączył do akt to pełnomocnictwo. W tych okolicznościach żądanie pozwanego FWP zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu było uzasadnione (art. 98 § 1 k.p.c.).

Wobec nieuwzględnienia zażalenia powodów oraz uwzględnienia jednego z zażaleń pozwanego FWP stosownie do art. 98 k.p.c. względem pozwanego Skarbu Państwa, a stosownie do art. 100 k.p.c. względem pozwanego FWP, Sąd Najwyższy zasądził od powodów na rzecz każdego z pozwanych zwrot kosztów postępowania zażaleniowego.

OSNC 1967 Nr 7-8, poz. 144