Wyrok z dnia 2013-08-20 sygn. II SA/Ol 429/13

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sentencja

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Katarzyna Matczak (spr.) Sędziowie Sędzia WSA Alicja Jaszczak - Sikora Sędzia WSA Ewa Osipuk Protokolant st. sekretarz sądowy Jakub Borowski po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2013r. sprawy ze skargi J. P. D. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia "[...]"., Nr "[...]" w przedmiocie zasiłku stałego 1. uchyla zaskarżoną decyzję; 2. orzeka, że zaskarżona decyzja nie podlega wykonaniu; 3. przyznaje od Skarbu Państwa - Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie na rzecz adwokat J. P. kwotę 240zł (dwieście czterdzieści złotych) powiększoną o należny podatek VAT tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną z urzędu.

Uzasadnienie

Po rozpoznaniu wniosku J.P.D., Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej decyzją z dnia [...] Nr [...], działając na podstawie art. 106 ust. 1 i 4, art. 37 ust. 1 pkt. 1, ust. 2 pkt. 1 i ust. 3 oraz art. 8 ust. 1 pkt 1, ust. 3 i 4, art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, ze zm.), w związku z § 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2012 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2012 r. poz. 823), art. 66 ust. 1 pkt 26, art. 73 pkt 9, art. 75 ust. 10, art. 79 ust. 1 i 2, art. 81 ust. 8 pkt 7 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tj. Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zm) odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do zasiłku stałego. Wyjaśniono w uzasadnieniu, że z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego wynika, iż zainteresowany orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w B. z dnia [...] 2012 r. ważnym do dnia [...] 2015 r. został zaliczony do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Nie pobiera z tego tytułu świadczeń emerytalno-rentowych z ZUS Oddział w O. Nie posiada własnego dochodu. Ustalono również, że na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w O. z dnia [...] został skazany na łączną karę 2 lat pozbawienia wolności, przy czym Sąd orzekł na podstawie art. 96 § 1 kodeksu karnego umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego ze wskazaniem placówki tj. Samodzielnego Publicznego Szpitala Psychiatrycznego ZOZ w C. Na podstawie zaświadczenia wydanego przez tę placówkę leczniczą wynika, że strona przebywa tam od dnia 5 grudnia 2012 r. Stosownie zaś do art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej. Skoro przepis ten nie przewiduje wyjątków to stronie nie przysługuje wnioskowany zasiłek stały z powodu umieszczenia w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego, gdzie pobyt tam należy zakwalifikować jako odbywanie kary pozbawienia wolności.

Od decyzji tej odwołał się J.P.D. podnosząc, że przebywa na leczeniu odwykowym w Szpitalu w C. od 5 grudnia 2012 r. na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w O. II Wydział Karny z dnia [...] sygn. [...] i jego pobyt tam stanowi środek zabezpieczający czyli "internację". Osobie internowanej przysługuje zaś pomoc finansowa z opieki. Należało zatem wystąpić do Sądu celem ustalenia jego obecnego statusu prawnego, gdyż źle zostały zinterpretowane przepisy. Wniósł o przyznanie zasiłku stałego.

Decyzją z dnia [...] Nr [...], Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji.

W uzasadnieniu przywołano zapisy ustawy o pomocy społecznej tj. art. 37 ust. 1, art. 6 pkt 1 oraz art. 13 ust. 1. Wskazano, że stan faktyczny tej sprawy nie budzi wątpliwości, gdyż odwołujący został zaliczony do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Nie posiada źródła dochodu, utrzymuje kontakt z matką lecz nie może liczyć na jej stałą pomoc. Przebywa na leczeniu odwykowym w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Psychiatrycznym ZOZ w C., gdzie został umieszczony na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w O. z dnia [...] sygn. akt [...]. Wskazano, że stosownie do zapisu art. 8 ustawy o pomocy społecznej prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, 41, 53a, 78 i 91, przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 524 zł. Z powyższego wynika, że w sytuacji strony spełnione zostały przesłanki, o których mowa w art. 37 ust. 1 tej ustawy określające uprawnienie do zasiłku stałego - niepełnosprawność i brak dochodu. Jednakże stosownie do zapisu art. 13 ust.1, zgodnie z którym osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej, nie można było przyznać wnioskowanego zasiłku, bowiem przepis wyłączający taką możliwość ma charakter bezwzględnie obowiązujący (ius cogens) i nie przewiduje żadnych wyjątków. Pogląd wyrażony przez organ I instancji, że pobyt na leczeniu odwykowym należy traktować jak odbywanie kary pozbawienia wolności wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 28 września 2010 r. sygn. akt. II SA/Bd 808/10, w którym stwierdzono, że pobyt w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego należy zakwalifikować jako odbywanie kary pozbawienia wolności w rozumieniu art. 13 ust. 1 u.p.s. Be znaczenia jest przy tym okoliczność, że szpital psychiatryczny nie funkcjonuje w strukturze zakładów karnych. Organ odwoławczy pogląd ten podziela i dlatego utrzymano decyzję organu I instancji w mocy.

Na tę decyzję skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie wniósł J.P.D., zarzucając jej naruszenie art. 69 w związku z art. 2 Konstytucji RP. Wskazał, że na oddziale w szpitalu wraz z nim przebywa 20 osób na tych samych zasadach i oni otrzymują świadczenia z MOPS z całego kraju, tylko on jeden nie, co oznacza, że zarówno organ I instancji jak i organ odwoławczy łamią jego prawa obywatelskie zawarte w art. 32 w związku z art. 31 Konstytucji RP. Podkreśli, że nie przebywa w zakładzie karnym ani w areszcie śledczym, więc odmowa przyznania pomocy nie może być karą. Wskazał, że w zakładzie karnym i areszcie śledczym otrzymuje się wszystko niezbędne do spokojnej egzystencji tj. środki higieny osobistej, bieliznę a nawet odzież skarbową, gdy tymczasem w szpitalu nie otrzymuje niczego, ani pasty, szczoteczki do zębów, maszynki do golenia, papieru toaletowego. W takich warunkach nie można mówić o równości i godności człowieka, gdy w tej samej sytuacji inni otrzymują świadczenia a on nie.

W odpowiedzi na skargę Samorządowe Kolegium Odwoławcze wniosło o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko.

Postanowieniem z dnia 12 czerwca 2013 r. (sygn. akt II SA/Ol 429/13) skarżącemu przyznano prawo pomocy w postaci ustanowienia dla strony adwokata.

Na rozprawie w dniu 20 sierpnia 2013 r. pełnomocnik skarżącego adw. J.P. podniosła, że w przypadku skarżącego nie mógł znaleźć zastosowania art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, gdyż pobyt w zamkniętym zakładzie odwykowym jest środkiem probacyjnym a nie faktycznym pobytem w zakładzie karnym. Z art. 64 ust. 4 kodeksu karego wynika, że pobyt w zakładzie leczniczym zalicza się na poczet kary pozbawienia wolności, co jednoznacznie świadczy o tym, że pobyt w zakładzie leczniczym nie jest tożsamy z pobytem w zakładzie karnym. Wniosła o przyznanie kosztów zastępstwa prawnego, które nie zostały uiszczone przez stronę ani w całości ani w części.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Skarga zasługuje na uwzględnieni bowiem przeprowadzone postępowanie nie pozwala na merytoryczne rozstrzygnięcie w tej sprawie.

Zgodnie z art. 1 § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz.U. Nr 153, poz. 1269) stosownie do przysługujących sądowi administracyjnemu kompetencji, Sąd kontroluje zaskarżone decyzje pod kątem ich zgodności z prawem, przy czym nie jest związany zarzutami i wnioskami skargi w granicach danej sprawy - art. 134 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tj. z 2012 r. Dz.U. poz. 270, ze zm.) zwanej dalej: ustawą ppsa. Wzruszenie decyzji następuje w razie, gdy kontrola wykaże, że zaskarżona decyzja narusza przepisy prawa materialnego lub postępowania w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy (art. 3 § 1 w związku z art. 145 § 1 ustawy ppsa.).

W ocenie Sądu zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Na wstępie należy jednakże wyjaśnić skarżącemu, że pomoc społeczna realizowana w oparciu o zapisy ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. z 2013 r. Dz.U. poz. 182) jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Jej zadaniem jest zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Powyższe wynika z treści art. 2 ust. 1 i art. 3 ust. 1 i 2 tej ustawy. Zakres podmiotowy wskazanej ustawy obejmuje osoby i rodziny z powodu występowania różnego rodzaju niekorzystnych zdarzeń społecznych wymienionych w art. 7, przy uwzględnieniu kryterium dochodowego, o którym mowa w art. 8, przy czym należy również wskazać, że ustawa ta zawiera negatywną przesłankę podmiotową w stosunku do osób odbywających karę pozbawienia wolności - art. 13 ust. 1 tej ustawy. Zgodnie z tym przepisem osobie odbywającej karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo do świadczeń z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem ust. 1a. Przepis ten nie przewiduje wyjątków, ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej. Oznacza powyższe, że osobom odbywającym karę pozbawienia wolności nie przysługuje jakiekolwiek świadczenie objęte powołaną ustawą o pomocy społecznej niezależnie od położenia, czy stanu osoby wnioskującej o świadczenie (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 maja 2008 r. sygn. I OSK 1223/07, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 1 kwietnia 2008 r. sygn. IV SA/Gl 1090/07, wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 30 października 2007 r. sygn. II SA/Ol 930/07, dostępne w internetowej Centralnej Bazie Orzeczeń Sądów Administracyjnych, http://orzeczenia.nsa.gov.pl).

Z przekazanych akt sprawy wynika bezspornie, że skarżący orzeczeniem Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w B. z dnia [...] 2012 r., ważnym do dnia [...] 2015 r., został zaliczony do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Nie pobiera świadczenia emerytalno-rentowego z ZUS, nie posiada własnego dochodu. Ustalono również, że na podstawie wyroku Sądu Rejonowego w O. II Wydział Karny z dnia [...] został skazany na łączną karę 2 lat pozbawienia wolności, przy czym Sąd ten orzekł postanowieniem z dnia [...] (sygn. akt [...]) na podstawie art. 96 § 1 kodeksu karnego o umieszczeniu go w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego ze wskazaniem placówki tj. Samodzielnego Publicznego Szpitala Psychiatrycznego ZOZ w C. Poza sporem pozostaje również okoliczność, że zarówno w dacie złożenia wniosku o świadczenie, jak i w dacie orzekania przez organy administracji w tej sprawie strona przebywała w zamkniętym zakładzie odwykowym od dnia 5 grudnia 2012 r., co potwierdza przedstawione zaświadczenie przez tę placówkę leczniczą.

Istotą sporu w niniejszej sprawie jest natomiast ustalenie, czy pobyt skarżącego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego należy zakwalifikować jako odbywanie kary pozbawienia wolności w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej. Organ odwoławczy posiłkując się stanowiskiem przedstawionym w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 28 września 2010 r. sygn. II SA/Bd 808/10 (dostępnym w CBOSA) uznał, że pobyt w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego należy zakwalifikować jako odbywanie kary pozbawienia wolności w rozumieniu art. 13 ust. 1, przy czym bez znaczenia jest okoliczność, że szpital psychiatryczny nie funkcjonuje w strukturze zakładów karnych.

Sąd w składzie orzekającym z takim stanowiskiem Kolegium na obecnym etapie postępowania, przy braku dokonania ustaleń w niezbędnym zakresie, czy sytuacja osoby przebywającej w zamkniętym zakładzie odwykowym umieszonej tam na podstawie art. 96 § 1 kodeksu karnego jest tożsama z pozycją osoby odbywającej karę pozbawienia wolności, nie może się zgodzić.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zapis art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, jest przepisem, który nie narusza konstytucyjnych zasad tj. prawa do zabezpieczenia społecznego, równości wobec prawa i sprawiedliwości społecznej z uwagi na stosowne zapisy wynikające z ustawy kodeks karny wykonawczy, które gwarantują osobom odbywającym karę pozbawienia wolności określone uprawnienia. Ustawodawca wyłączeniem z pomocy społecznej objął kategorię osób odbywających karę pozbawienia wolności, natomiast w stosunku do osób tymczasowo aresztowanych zawiesił to prawo do świadczeń z pomocy społecznej. U podstaw takiego stanowiska leżało uznanie, że kara pozbawienia wolności stanowi środek przymusu państwowego orzekany za przestępstwa, wyrażający społeczne potępienie czynu i polegający na sprowadzeniu dolegliwości na sprawcę przestępstwa. Z natury rzeczy jej wykonanie wiąże się więc z pozbawieniem lub ograniczeniem pewnych swobód obywatelskich, z których w warunkach izolacji odbywający ją nie może korzystać. Kara bowiem poza funkcją represji ma poprawić i reedukować skazanego, nie zaś wyrządzać mu dolegliwości fizyczne lub poniżać jego godność. Stad, jak wskazano w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 maja 2008 r. sygn. akt I OSK 1222/07, (dostępny w CBOSA) oprócz prawem przewidzianych ograniczeń, skazanemu przysługują określone prawa. I tak w myśl art. 69 ustawy z dnia 5 marca 1997 r . Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557, ze zm) dalej: K.k.w., kara pozbawienia wolności wykonywana jest w zakładach karnych, podlegających Ministrowi Sprawiedliwości, finansowanych z budżetu państwa. Na koszt Państwa skazany - zgodnie z przepisami powołanego aktu prawnego - ma prawo m.in. do odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny - art. 102 K.k.w. Stosownie do art. 111 K.k.w. skazany otrzymuje do użytku z zakładu karnego odpowiednią do pory roku odzież, bieliznę oraz obuwie, o ile nie korzysta z własnych. Zakład karny zapewnia skazanemu warunki niezbędne do utrzymania higieny osobistej i czystości w celi. Z przedstawionych regulacji prawnych wynika, że odbywając karę pozbawienia wolności skazany ma zapewnione warunki niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, których koszty pokrywane są z budżetu państwa. Takie założenie ustawodawcy legło u podstaw wyłączenia skazanych, odbywających karę pozbawienia wolności, z kręgu podmiotów uprawnionych do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Skoro bowiem skazanemu z budżetu państwa zabezpiecza się wszelkie niezbędne potrzeby to brak jest podstaw do finansowania jeszcze dodatkowych świadczeń w postaci np. zasiłku stałego.

W rozpoznawanej sprawie wprawdzie wobec skarżącego Sąd wydał wyrok, którym został skazany na karę pozbawienia wolności na 2 lata, lecz jak wynika z załączonego do akt postanowienia Sądu Rejonowego w O. II Wydział Karny z dnia [...] orzeczono wobec niego środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie leczenia psychiatrycznego ze wskazaniem konkretnej placówki zamkniętej. W tym miejscu należy wskazać, ze stosownie do art. 96 § 4 kodeksu karnego na poczet kary pozbawienia wolności sąd zalicza okres pobytu skazanego w zamkniętym zakładzie, o którym mowa w § 1.

Z powyższej regulacji wynika zatem niezbicie, że strona skarżąca nie odbywa aktualnie kary pozbawienia wolności lecz przebywa w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego. Wobec tego skoro przyjęto, że pobyt w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego należy zakwalifikować jako odbywanie kary pozbawienia wolności w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej to należało ustalić, czy warunki pobytu w takim zakładzie odpowiadają warunkom socjalnym zabezpieczonym przez Państwo w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności tzn., czy w trakcie pobytu w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego na podstawie orzeczenia Sądu pensjonariusz ma zabezpieczone w takim samym stopniu potrzeby bytowe jak w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności. Tylko bowiem w takim zakresie można mówić o dopuszczalności zakwalifikowania pobytu w takim zakładzie jako odbywanie kary pozbawienia wolności, przy zabezpieczeniu ze strony budżetu Państwa podstawowych potrzeb osadzonego. Organ odwoławczy winien wyjaśnić czy w stosunku do osoby przebywającej w takiej placówce, wobec której został zastosowany środek zabezpieczający, można mówić jak w stosunku do osoby odbywającej karę pozbawienia wolności, że jej podstawowe potrzeby bytowe oraz sanitarne tj. środki czystości są zapewnione.

W tym zakresie organ odwoławczy nie uczynił jakichkolwiek ustaleń, czym naruszył obowiązek pełnego i wszechstronnego rozpoznania sprawy wynikający z art. 7 i 77 § 1 kpa.

W tym stanie sprawy wobec braku niezbędnych ustaleń i naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogły one mieć wpływ na wynik sprawy, Sąd uchylił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. c ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Sąd podjął rozstrzygnięcie w przedmiocie wykonalności zaskarżonej decyzji na podstawie art. 152 tej ustawy.

Orzeczenie w przedmiocie przyznania na rzecz adwokat J.P. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu oparto o przepis art. 250 ustawy ppsa. w związku z § 18 ust. 1 pkt 1 lit. c w związku z art. 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348, ze. zm.).