Wyrok z dnia 1966-05-17 sygn. I CR 109/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CR 109/66

Wyrok z dnia 17 maja 1966 r.

Zgoda spadkobiercy autora na wydanie zbioru utworów przez osobę, która je zebrała oraz opatrzyła komentarzem i objaśnieniami, mieści w sobie jednocześnie zobowiązanie do zaniechania wszelkich działań, które by utrudniały lub uniemożliwiały wykonanie zamiaru wydania tego zbioru. Działanie takie stanowiłoby naruszenie zobowiązania umownego i wkładałoby na naruszającego obowiązek naprawienia szkody na zasadzie art. 471 w związku z art. 363 § 1 k.c.

Przewodniczący: sędzia R. Czarnecki. Sędziowie: Z. Masłowski (sprawozdawca), J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Zofii Ch. przeciwko 1) Magdalenie N. i 2) Spółdzielni Wydawniczej w W. o uznanie prawa autorskiego i zakaz wydawania utworów, na skutek rewizji powódki od wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy z dnia 13 grudnia 1965 r.,

zaskarżony wyrok w części oddalającej żądanie powódki zakazania pozwanym wydawania utworów wchodzących w skład opracowanego przez nią zbioru uchylił i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Wojewódzkiemu dla m.st. Warszawy do ponownego rozpoznania. W pozostałej części rewizję oddalił.

Uzasadnienie 

W pozwie wniesionym do Sądu dnia 3.IX.1965 r. powódka żądała uznania, że jest twórcą zbioru wierszy Marii J., opatrzonych przez nią komentarzem, i że przysługują jej do tego zbioru prawa autorskie, wynikające przede wszystkim z art. 9 prawa autorskiego. Ponadto domagała się zakazania pozwanej Magdalenie N. i Spółdzielni Wydawniczej drukowania i wydawania utworów Marii J., które znajdują się w zbiorze opracowanym przez powódkę, i to zarówno w całości, jak i w częściach.

W uzasadnieniu pozwu powódka w szczególności twierdziła, że w lutym i marcu 1964 r. skopiowała 50 wierszy M. J. z rękopisów poetki, będących w posiadaniu Zakładów im. Ossolińskich. Ponadto w pierwszym kwartale 1964 r. wyszukała 96 dalszych utworów J., nie wydanych dotychczas w książkach, lecz jedynie w czasopismach z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Te zebrane wiersze powódka ułożyła według własnej koncepcji, tj. chronologicznie w dwóch grupach: a) rękopisy-inedita i b) pierwodruki z czasopism. Teksty opatrzyła własnym komentarzem, objaśnieniami oraz przypisami i zaoferowała wydanie tego zbioru pozwanej Spółdzielni.

Pozwana Spółdzielnia oferty powódki nie przyjęła. Natomiast Instytut Badań Literackich PAN, do którego następnie powódka się zwróciła, zawiadomił powódkę, że większość tekstów objętych jej zbiorem znajduje się w planie wydawniczym pozwanej Spółdzielni, wobec czego praca powódki nie może być przedmiotem zainteresowania Instytutu. Umowę z pozwaną Spółdzielnią o wydanie wierszy J. zawarła pozwana N., która uprzednio wiedziała o pracach powódki nad zbiorem.

Pozwani, wnosząc o oddalenie powództwa, podnieśli, że N. jest uprawniona do dysponowania utworami J., jako spadkobierczyni poetki. Zarzucili nadto, że prawa autorskie powódki nie zostały naruszone, skoro mogą się one odnosić jedynie do opracowanego przez nią komentarza, natomiast umowa zawarta pomiędzy pozwanymi obejmuje wyłącznie teksty, a nie komentarz.

Sąd Wojewódzki oddalił powództwo. Sąd ustalił jako niesporne okoliczność, że powódka zebrała wiersze J. oraz opracowała komentarz, objaśnienia i przypisy, zamierzając wydać zbiór przez pozwaną Spółdzielnię, lecz do sfinalizowania umowy wydawniczej nie doszło. Spółdzielnia w marcu 1965 r. zawarła umowę ze współpozwaną N., na podstawie której to umowy zobowiązała się wydać wiersze J. dotychczas nie publikowane. Większość tych wierszy obejmuje również zbiór opracowany przez powódkę.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Wojewódzki doszedł do wniosku, że powódce przysługuje wprawdzie prawo autorskie do opracowanego zbioru na podstawie art. 9 prawa autorskiego, ale jednocześnie uznał, że w świetle ustalonego stanu faktycznego powyższe prawo powódki nie jest przez pozwane kwestionowane ani też nie zostało przez nie naruszone i dlatego nie wymaga ochrony, a powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia tego prawa w stosunku do pozwanych na podstawie art. 189 k.p.c.

Oddalenie drugiego żądania pozwu Sąd Wojewódzki uzasadnił tym, że pozwanej N., jako siostrze i spadkobierczyni autorki wierszy, przysługuje prawo dysponowania utworami zmarłej poetki, a w szczególności jest ona uprawniona do ich wydania, zwłaszcza że powódka nawet nie twierdzi, by zbiór wierszy będących przedmiotem umowy między N. a pozwaną Spółdzielnią zawierał identyczny układ co praca Ch. bądź by w inny sposób przejęto własny wkład twórczy powódki.

W tych warunkach Sąd Wojewódzki uznał, że żądanie zakazania pozwanym wydania wierszy nie znajduje oparcia w przepisach prawa.

W rewizji powódka wniosła o uchylenie wyroku, zarzucając nierozważenie istotnych w sprawie okoliczności, błędną ocenę zebranego materiału i wysnucie wadliwego wniosku że pozwana ma prawo dysponowania utworami poetki i wydania ich, mimo że przez to uniemożliwiła powódce wydanie opracowanego przez nią zbioru, a nadto błędne uznanie, że wydanie przez pozwane wierszy objętych zbiorem powódki nie narusza jej praw autorskich do zbioru.

Sąd Najwyższy zważył co następuje.

Pierwsze żądanie powódki, tj. żądanie uznania, że przysługują jej prawa autorskie do zbiory wierszy na podstawie art. 9 prawa autorskiego, oparte jest na przepisie art. 189 k.p.c., który przewiduje - jako przesłankę powództwa o ustalenie - by powód miał w żądaniu ustalenia prawa interes prawny. Brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie zachodzi między innymi wówczas, gdy na skutek naruszenia prawa powodowi przysługuje roszczenie, chyba że istnieją szczególne okoliczności wskazujące na to, że powód ze względu na dalsze skutki, jakie mogą wynikać ze spornego prawa, oraz na możliwość ich naruszenia przez pozwanego w przyszłości ma interes w ustaleniu prawa niezależnie od przysługującego mu roszczenia. Sytuacja taka ma, przykładowo biorąc, miejsce na tle stosunku najmu, gdy wynajmujący obok roszczenia o zaległy czynsz może mieć interes prawny w ustaleniu wysokości czynszu na przyszłość dla zapobieżenia przyszłym sporom.

W okolicznościach ustalonych w sprawie niniejszej sytuacja taka nie zachodzi. Praw autorskich powódki do opracowania zbioru wierszy jako edycji krytycznej pozwani nie kwestionują. Twierdzenie zaś powódki o naruszeniu tych praw stanowi podstawę przysługujących jej roszczeń, z których roszczenie o zaniechanie naruszenia jest jednocześnie przedmiotem dochodzenia w sprawie niniejszej. W tym stanie rzeczy skoro powódka nie wykazała, by jej interes prawny w ustaleniu praw autorskich sięgał poza granice roszczeń, jakie przysługują jej z przytoczonego w pozwie stanu faktycznego, Sąd Wojewódzki miał podstawę do uznania, że w sprawie niniejszej nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 189 k.p.c., rewizja zaś stanowiska tego niczym nie podważa.

Zasadnie natomiast skarżąca zwalcza rozstrzygnięcie co do drugiego żądania pozwu. Wprawdzie prawidłowy jest pogląd Sądu Wojewódzkiego, że pozwanej N., jako spadkobierczyni poetki, przysługuje prawo wydania jej utworów, wobec czego fakt wydania ich sam przez się nie naruszałby jeszcze praw autorskich powódki do opracowanego zbioru, jednakże skarżąca trafnie zarzuca, że Sąd Wojewódzki nie rozważył w sposób dostatecznie wnikliwy twierdzeń powódki i nie wysnuł z nich należytych wniosków.

Z twierdzeń powódki zdaje się wynikać, że opracowanie przez nią zbioru nastąpiło za wiedzą pozwanej N., która sama wskazała powódce, gdzie są przechowywane inedita poetki, interesowała się zbiorem i na swoją prośbę "niejednokrotnie miała go w ręku". Jeżeli powyższe okoliczności okazałyby się prawdziwe, to wymagałoby rozważenia, czy takie zachowanie się pozwanej nie było wyrazem milczącej zgody z jej strony na opracowanie i wydanie zbioru. Gdyby bowiem tak było, wówczas należałoby uznać, że powódkę łączył z pozwaną stosunek umowy. Wyrażenie zgody na wydanie zbioru utworów zaopatrzonych w komentarz i objaśnienia mieści w sobie jednocześnie zobowiązanie do zaniechania wszelkich takich działań, które by utrudniały lub uniemożliwiały wykonanie zamiaru wydania zbioru. Działania takie stanowiłyby naruszenie zobowiązania umownego i wkładałyby na naruszającego obowiązek wynagrodzenia szkody na zasadzie art. 471 w związku z art. 363 § 1 k.c.

Sąd Wojewódzki sprawy w tej płaszczyźnie nie rozważał. Wymagało zaś przede wszystkim wyjaśnienia w sposób szczegółowy, czy pozwana N., gdy udzielała powódce wskazówek co do miejsce przechowania utworów poetki, była przez powódkę dokładnie poinformowana o zamiarze opracowania zbioru i o charakterze tego opracowania bądź też czy otrzymawszy te informacje dopiero później, sprzeciwiła się zamierzeniom powódki. Szczegółowe ustalenia w tym zakresie pozwolą na prawidłową ocenę, czy w zachowaniu się pozwanej w początkowej fazie jej kontaktów z powódką można dopatrzyć się wyrażenia przez nią, choćby w sposób milczący, zgody na opracowanie i wydanie zamierzonego przez powódkę dzieła. Gdyby zgody tej można się było dopatrzyć, to późniejsze sprzeciwy i propozycje ze strony pozwanej, o których wspomina w swych pismach powódka, byłyby dla oceny skutków tej zgody pozbawione znaczenia, gdyż stanowiłyby już naruszenie przyjętego zobowiązania.

Trafny jest również drugi zarzut rewizji powódki dotyczący pominięcia jej twierdzeń, że pozwana N. w przygotowanym przez siebie wydaniu wierszy poetki przejęła układ wierszy opracowany przez powódkę.

Układ utworów opracowany dla określonego wydania zbioru może zawierać element twórczy podlegający ochronie na gruncie prawa autorskiego. Twierdzenia więc powódki wymagały sprawdzenia. Od obowiązku tego nie zwalniała Sądu okoliczność, że powódka nie mając dostępu do tekstu opracowania wykonanego przez pozwaną, nie mogła wskazać, na czym polegało przejęcie układu z jej opracowania. Rzeczą Sądu było zażądać od pozwanych złożenia tekstu znajdującego się w ich posiadaniu. Ocena natomiast, czy nastąpiło przejęcie układu, mogłaby być powzięta dopiero po wysłuchaniu opinii biegłego z dziedziny twórczości literackiej.

Gdyby w wyniku przeprowadzenia tych dowodów twierdzenia powódki okazały się prawdziwe, byłaby podstawa do przypisania pozwanej naruszenia w tym zakresie zarówno osobistych, jak i majątkowych praw autorskich powódki.

Dla oceny zasadności roszczeń w stosunku do pozwanej Spółdzielni konieczne jest wyjaśnienie, jaką rolę odegrała pozwana w związku z postępowaniem współpozwanej N., jeżeli to ostatnie prowadziło do naruszenia praw powódki. Gdyby się okazało, że - jak to zdaje się wynikać z dość chaotycznych wyjaśnień powódki - pozwana Spółdzielnia działała w zmowie ze współpozwaną N. na szkodę powódki, to odpowiedzialność jej w stosunku do powódki opierałaby się na przepisach o czynach niedozwolonych.

Z tych wszystkich przyczyn, skoro sprawa w zakresie obejmującym dochodzone roszczenie nie została wyświetlona w sposób wszechstronny i skoro dla prawidłowego jej rozstrzygnięcia konieczne jest poczynienie dodatkowych ustaleń, należało zaskarżony wyrok w tej części uchylić na podstawie art. 388 § 1 k.p.c. Natomiast w stosunku do pozostałej części wyroku, oddalającej żądanie ustalenia praw powódki, rewizja podlega oddaleniu z mocy art. 387 k.p.c.

OSNC 1967 r., Nr 3, poz. 52