Uchwała z dnia 1966-11-24 sygn. III CZP 91/66

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 91/66

Uchwała z dnia 24 listopada 1966 r.

Przewodniczący: sędzia Z. Trybulski. Sędziowie: Z. Wasilkowska (sprawozdawca), W. Bryl.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Stefana M. przeciwko Tadeuszowi F. o odszkodowanie, po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łodzi postanowieniem z dnia 21 kwietnia 1966 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy zasądzenie w powództwie adhezyjnym przez sąd kary symbolicznej złotówki z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę moralną na zasadzie art. 165 lub 166 k.z. korzysta z powagi rzeczy osądzonej w odniesieniu do roszczenia w procesie cywilnym o zasądzenie stosownej kwoty pieniężnej z tego samego tytułu?"

udzielił następującej odpowiedzi:

Zasądzenie przez sąd karny na rzecz powoda cywilnego symbolicznej złotówki nie stwarza przeszkody do rozpoznania przez sąd cywilny dalszych roszczeń powoda o zadośćuczynienie pieniężne (odszkodowanie) za doznaną krzywdę, chyba że sąd karny stwierdził w wyroku, iż zasądzenie symbolicznej złotówki wyczerpuje w całości roszczenie odszkodowawcze z tego tytułu.

Uzasadnienie 

Zagadnienie stosunku powództwa adhezyjnego w procesie karnym (art. 66 k.p.k.), w wyniku którego zasądzono na rzecz powoda cywilnego symboliczną złotówkę, do postępowania cywilnego, w którym poszkodowany dochodzi roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa, w szczególności zadośćuczynienia (art. 165 § 1 lub art. 166 k.z., art. 445 k.c.) lub odszkodowania (art. 446 § 3 k.c.), było przedmiotem kontrowersyjnych wypowiedzi w piśmiennictwie prawniczym i orzecznictwie sądowym. Na tę rozbieżność poglądów powołał się Sąd Wojewódzki, przedstawiając Sądowi Najwyższemu w trybie art. 391 § 1 k.p.c. do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powołane na wstępie uchwały.

Zagadnienie powyższe zostało jednak wyjaśnione uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego (Izby Karnej) z dnia 17.III.1965 r. VI KO 14/60 (OSNCP 1965 r., zeszyt 6, poz. 57), w której Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że zasądzenie od skazanego na rzecz powoda cywilnego symbolicznej złotówki jest równoznaczne z pozostawieniem bez rozpoznania roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa, chyba że sąd w wyroku stwierdził, iż zasądzenie symbolicznej złotówki wyczerpuje w całości zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę.

Jak wynika z uzasadnienia uchwały, Sąd Najwyższy wyszedł z założenia, że jakkolwiek stosownie do art. 331 k.p.k., będącego odpowiednikiem art. 321 § 2 k.p.c. (art. 329 § 2 d.k.p.c.), sąd karny - uwzględniając powództwo cywilne - powinien orzec o wszelkich roszczeniach majątkowych powoda, jakie wynikają z przytoczonych przez niego faktów, to jednak nieorzeczenie o tych roszczeniach i ograniczenie się do zasądzenia symbolicznej złotówki nie może być uważane za oddalenie dalszych roszczeń wynikających z przestępstwa. Roszczenia te należy uważać za nierozpoznane. Jedyny wyjątek od tej zasady zachodzi wówczas, gdy sąd karny wyraźnie stwierdzi w wyroku, że zasądzenie symbolicznej złotówki wyczerpuje w całości zadośćuczynienie pieniężne bądź odszkodowanie za doznaną krzywdę. Wówczas bowiem należy uważać, że sąd karny rozpoznał merytorycznie dalsze roszczenia powoda cywilnego i uznał je za nieuzasadnione, a więc oddalił je.

Sąd Najwyższy w omawianej uchwale nie wypowiedział się wprost w kwestii stosunku orzeczenia karnego do procesu cywilnego i zarzutu powagi rzeczy osądzonej w tym procesie. Jest to zrozumiałe, albowiem Sąd Najwyższy, wydając orzeczenie w Izbie Karnej, nie mógł zajmować się zagadnieniem zarzutów rei iudicatae w procesie cywilnym. Jednakże prostą konsekwencją omawianej uchwały jest przyjęcie, że zasądzenie symbolicznej złotówki nie stanowi przeszkody (res iudicata) do rozpoznania w procesie cywilnym dalszych roszczeń odszkodowawczych powoda. Powaga rzeczy osądzonej zachodzi bowiem tylko wówczas, gdy sąd wyrokiem rozstrzygnął sprawę merytorycznie (art. 366 k.p.c.), i tylko wówczas może nastąpić odrzucenie nowego pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.). Nierozpoznanie pewnych roszczeń nawet w sytuacji, gdy sąd powinien był je rozpoznać stosownie do odpowiednich przepisów procesowych, nie może być uważane za równoznaczne z ich oddaleniem. Oddalenia powództwa nie można domniemywać, musi ono nastąpić w sposób wyraźny. Skoro więc sąd karny zgodnie z powołaną wyżej uchwałą pozostawił (milcząco) bez rozpoznania dalsze roszczenia powoda, to nie ma żadnych przeszkód do ich rozpoznania w procesie cywilnym.

Inaczej przedstawiałaby się sytuacja, gdyby sąd karny stwierdził w wyroku, że zasądzenie symbolicznej złotówki wyczerpuje w całości roszczenie o zadośćuczynienie lub o odszkodowanie. Takie stwierdzenie, będące merytorycznym rozpoznaniem sprawy, stworzyłoby przeszkodę (powaga rzeczy osądzonej) do dochodzenia roszczeń na drodze procesu cywilnego. Odpowiednie stwierdzenie musiałoby jednak nastąpić w sentencji wyroku karnego.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na postawione pytanie prawne udzielił odpowiedzi objętej sentencją uchwały.

OSNC 1967r., Nr 3, poz. 47