Powaga rzeczy osądzonej zadośćuczynienia zasądzonego w procesie karnym (art. 46 § 1 k.k.)

Prawomocny wyrok zasądzający z urzędu w postępowaniu karnym zadośćuczynienie na rzecz pokrzywdzonego (art. 46 § 1 k.k.) nie stwarza powagi rzeczy osądzonej w części, w której zadośćuczynienie nie zostało zasądzone (art. 46 § 3 k.k. i art. 415 § 2 k.p.k.).

Pomiędzy postępowaniem karnym i cywilnym, w których można dochodzić roszczeń o naprawienie szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w  związku z popełnieniem przestępstw, zachodzi zależność. Zgodnie bowiem z art. 415 § 2 zd. drugie k.p.k., nawiązki na rzecz pokrzywdzonego, obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono.

Trafne jest więc stanowisko wyrażone w  wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2018 r., II CSK 754/17, że ponowne orzekanie o tej samej części odszkodowania w procesie cywilnym w  sytuacji, w której wcześniej orzeczono o jego przyznaniu w prawomocnym wyroku sądu karnego, uzasadnia zarzut powagi rzeczy osądzone. Jednakże nie można tego odnieść bez dodatkowych zastrzeżeń także do orzeczenia sądu karnego zasądzającego z urzędu o  zadośćuczynieniu za doznaną krzywdę

Zakres dowodów i tym samym materiału procesowego istotnych dla ustalenia wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, jaki może dysponować sąd cywilny jest znaczenie szerszy niż ten, którym dysponuje sąd karny. Z tej właśnie przyczyny prawo karne umożliwia orzekanie o  części zadośćuczynienia (art. 46 § 1 k.k.) oraz umożliwia na mocy przepisów szczególnych wobec przepisów prawa cywilnego dochodzenie w procesie cywilnym dalszej części zadośćuczynienia lub wyższego zadośćuczynienia (art. 46 § 3 k.k. i  art. 415 § 2 k.p.k.).

Zmiany ustawowe przewidujące możliwość zasądzenia przez sąd karny z urzędu zadośćuczynienia za krzywdę doznaną przez pokrzywdzonego w związku z popełnieniem przestępstwa miały na celu poprawienie sytuacji pokrzywdzonego w związku z tym analizowanych przepisów nie powinno interpretować się tak, aby dochodzenie tych roszczeń było utrudnione lub niemożliwe. Do takiego skutku, sprzecznego z perspektyw normy wyrażonej w art. 45 ust. 1 Konstytucji, doprowadziłaby wykładnia przyjmująca, że pokrzywdzony, wobec którego zasądzono w wyroku karnym z urzędu zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, nie mógłby w postępowaniu cywilnym dochodzić zadośćuczynienia w dalej idącym zakresie.

Uchwała SN z dnia 3 grudnia 2021 r., III CZP 84/20

Standard: 54854 (pełna treść orzeczenia)

Nałożony wyrokiem sądu karnego środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody, o którym mowa w art. 46 §1 k.k. poprzez wpłatę określonej kwoty wiąże sąd cywilny jedynie w ten sposób, że pokrzywdzony nie może jeszcze raz dochodzić w postępowaniu cywilnym pełnej kwoty, stanowiącej równowartość wyrządzonej mu szkody, lecz jedynie różnicy pomiędzy kwotą zasądzona wyrokiem sądu karnego, a kwotą rzeczywiście poniesionego uszczerbku na zdrowiu (por. wyrok SA w Szczecinie z dnia 3 marca 2016r., I ACa 953/15).

Powyższe oznacza, że prawo powodów - pokrzywdzonych przestępstwem do zaspokojenia roszczeń o naprawienie wynikłej z niego szkody mogło być realizowane na drodze procesu cywilnego, skoro zasądzone przez sad karny zadośćuczynienie nie naprawiło w sposób pełny ich rzeczywistej krzywdy.

Wyrok SA w Białymstoku  z dnia 30 grudnia 2019 r., I ACa 308/19

Standard: 46131 (pełna treść orzeczenia)