Moc wiążąca prawomocnego postanowienia o wpisie do księgi wieczystej (art. 365 k.p.c.)

Artykuł 365 k.p.c. dotyczy każdego postanowienia o wpisie do księgi wieczystej, niezależnie od tego, czy wpis ten jest elementem koniecznym do powstania ujawnianego prawa ‎podmiotowego. Postanowienie o wpisie do księgi wieczystej, także wtedy, gdy ‎z materialnoprawnego punktu widzenia wpis ma charakter konstytutywny, nie ma jednak skutku kształtującego w tym sensie, że tworzy ujawniane prawo w oderwaniu od jego materialnoprawnej podstawy. Przepis ten, a także inne przepisy prawa procesowego, nie stwarzają podstawy do zróżnicowania sposobu kwestionowania domniemania określonego w art. 3 ust. 1 u.k.w.h. w zależności od tego, czy wpis ma charakter deklaratywny, czy konstytutywny. Przeciwne zapatrywanie podważałoby przyjęty w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. model uzgodnienia stanu prawnego ujawnionego ‎w księdze wieczystej ze stanem rzeczywistym, zważywszy, że moc wiążąca prawomocnego postanowienia o wpisie musiałaby być – lege non distinguente – respektowana również w postępowaniu zainicjowanym na podstawie tego przepisu. Przepis ten nie tworzy szczególnego środka zaskarżenia pozwalającego na przełamanie prawomocności postanowienia o wpisie do księgi wieczystej ‎w aspekcie jego mocy wiążącej (art. 365 k.p.c.), lecz powództwo służące zapewnieniu odmowy petytoryjnej i zmierzające do przesądzenia, że rzeczywisty stan prawny odbiega od ujawnionego w księdze wieczystej.

W powyżej wskazanych przypadkach nie następuje nabycie prawa rzeczowego o odmiennej treści czy innego rodzajowo niż to, które podlegało ujawnieniu na podstawie zdarzenia, które miało być podstawą prawidłowego wpisu. Rozbieżność między stanem prawnym jawnym i rzeczywistym w tym przypadku zasadniczo nie jest uzależniona od charakteru wpisu jako zdarzenia prawotwórczego.

Sam wpis odmiennego prawa niż ustanowionego lub przeniesionego na mocy zdarzenia będącego podstawą wpisu bądź prawa o innej treści, jeżeli prawo to nie wymaga wpisu, może natomiast doprowadzić do powstania skutku wobec osób działających w zaufaniu do treści księgi wieczystej (ex fide bona, art. 5 i nast. u.k.w.h.).

W przypadku podmiotowego prawa rzeczowego, którego powstanie jest uzależnione od wpisu w księdze wieczystej, należy ocenić skutki wpisu ‎z uwzględnieniem tego, iż prawo określonej treści bądź rodzaju miało być ujawnione, jednak wpis jest błędny (prawo zostało wpisane błędnie w rozumieniu art. 10 u.k.w.h., podobne sformułowanie zawiera k.c.n. w § 894: niem. Recht nicht richtig eingetragen), obarczony wadą kreującą wadliwy stan jawny (według treści księgi) nieodpowiadający temu, który wynika z podstawy wpisu. Nieprzypadkowo ‎w dawniejszej doktrynie roszczenie o uzgodnienie było nazywane roszczeniem ‎o „sprostowanie księgi wieczystej” (niem. Berichtigung des Grundbuchs).

Wówczas w świetle art. 10 u.k.w.h. wpis wadliwy jest błędny (tj. prawo zostało wpisane błędnie) niezależnie od tego, czy prawo ujawnione może powstać pozaksięgowo, czy też wymaga wpisu podobnie jak to, które nie zostało prawidłowo wpisane. Sam błędny wpis powoduje wówczas powstanie niezgodności między powstałym w zakresie odpowiadającym rzeczywistemu stanowi prawnemu prawem rzeczowym a prawem pozornym, tj. ujawnionym w księdze, niezależnie od tego, czy pozornie ujawnione prawo wymaga dla skutecznego nabycia wpisu konstytutywnego, czy deklaratoryjnego.

Dokonanie przez sąd wieczystoksięgowy błędnego wpisu może – jak już wskazano – dotyczyć zarówno rodzaju prawa, jak też ujawnienia prawa tożsamego rodzajowo, ale o odmiennej – w węższym bądź szerszym zakresie – treści. Taka sytuacja miała miejsce w rozpoznawanej sprawie, w której nabywca użytkowania wieczystego został ujawniony w księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości oddanej mu w użytkowanie. Błędny wpis wówczas powoduje rozbieżność we wskazanym zakresie i pozostaje takim aż do czasu ewentualnego uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym względnie doprowadzenia ‎do „skorygowania” niezgodności poprzez dostosowanie stanu rzeczywistego‎do jawnego, tj. na podstawie przepisów o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

Wypada na marginesie nadmienić, że wspomniane instrumenty prowadzą ‎do odmiennych skutków – pierwszy pozwala na doprowadzenie zgodności stanu jawnego z rzeczywistym (swoistej „korekty” błędnego wpisu), drugi zaś mając ‎na uwadze pewność obrotu i brak aktywności samych zainteresowanych – ‎na utrwalenie stanu jawnego i traktowanie jako rzeczywistego, w istocie zatem ‎do uzgodnienia stanu rzeczywistego z jawnym. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca w niniejszej sprawie. Nie doszło bowiem do skutku w postaci utrwalenia stanu jawnego i uzgodnieniu z nim stanu rzeczywistego poprzez zastosowanie przepisów o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Właściciel nieruchomości skorzystał natomiast z rozwiązania przewidzianego w art. 10 u.k.w.h. jako instrumentu ochrony petytoryjnej, służącego doprowadzeniu do zgodności stanu jawnego według treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Ten ostatni stan (rzeczywisty) nie powstał na skutek orzeczenia uzgodnieniowego, lecz współistniał jednak jeszcze przed rozstrzygnięciem ‎o niezgodności w powyższym trybie, niejako równolegle z odmiennym stanem jawnym wynikającym z błędnego wpisu. Rację należy przyznać Sądom meriti, iż rozstrzygnięcie uzgodnieniowe nie ma charakteru prawo tworzącego i wpis na jego podstawie nie ma charakteru konstytutywnego. Sąd stwierdzając niezgodność weryfikuje to, jaki jest rzeczywisty stan prawny, tj. ten, który istniał, lecz nie znalazł odzwierciedlenia w treści wpisu w księdze wieczystej.

Wyrok SN z dnia 18 maja 2023 r., II CSKP 1069/22

Standard: 74397 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 365 k.p.c. dotyczy każdego postanowienia o wpisie do księgi wieczystej, niezależnie od tego, czy wpis ten jest elementem koniecznym do powstania ujawnianego prawa podmiotowego. Postanowienie o wpisie do księgi wieczystej, także wtedy, gdy z materialnoprawnego punktu widzenia wpis ma charakter konstytutywny, nie ma jednak skutku kształtującego w tym sensie, że tworzy ujawniane prawo w oderwaniu od jego materialnoprawnej podstawy.

Artykuł 365 k.p.c., a także inne przepisy prawa procesowego nie stwarzają zatem podłoża do zróżnicowania sposobu kwestionowania domniemania określonego w art. 3 ust. 1 u.k.w.h. w zależności od tego, czy wpis ma charakter deklaratywny, czy konstytutywny.

Specyfika wpisu konstytutywnego wyczerpuje się w tym, że normy prawa materialnego traktują dokonanie wpisu w księdze wieczystej jako jeden z elementów złożonego zdarzenia prawnego prowadzącego do powstania prawa podmiotowego, jednak to, czy prawo to w rzeczywistości powstało, a tym bardziej - czy istnieje w dalszym ciągu - nie leży w płaszczyźnie procesowych skutków orzeczenia sądu o wpisie do księgi wieczystej, w tym skutków wyrażonych w art. 365 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

W postępowaniu o wpis w księdze wieczystej sąd ocenia jedynie treść i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej (art. 626[8] § 2 k.p.c.). Mimo że badanie to obejmuje również elementy materialnoprawne, w postępowaniu tym sąd nie przesądza - z konsekwencjami określonymi w art. 365 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. - stanu prawnego nieruchomości objętej księgą wieczystą, której dotyczy wniosek o wpis, w kontekście materialnej podstawy nabycia, zmiany lub wygaśnięcia prawa podmiotowego dotyczącego tej nieruchomości.

Ujawnienie prawa rzeczowego w księdze wieczystej nie przesądza zatem w świetle art. 365 w związku z art. 13 § 2 k.p.c., że prawo to istnieje, a jego wykreślenie nie przesądza jego nieistnienia (por. art. 95 u.k.w.h.).

Za stanowiskiem tym przemawia nie tylko ograniczona kognicja sądu wieczystoksięgowego i charakter postępowania o wpis w księdze wieczystej. Przeciwne zapatrywanie podważałoby przyjęty w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. model uzgodnienia stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej ze stanem rzeczywistym, zważywszy że moc wiążąca prawomocnego postanowienia o wpisie musiałaby być - lege non distinguente - respektowana również w postępowaniu zainicjowanym na podstawie art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Przepis ten nie tworzy szczególnego środka zaskarżenia pozwalającego na przełamanie prawomocności postanowienia o wpisie do księgi wieczystej w aspekcie jego mocy wiążącej (art. 365 k.p.c.), lecz powództwo zmierzające do przesądzenia, iż rzeczywisty stan prawny odbiega od ujawnionego w księdze wieczystej (por. postanowienie SN z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 347/06).

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2020 r., I CSK 451/18

Standard: 45361 (pełna treść orzeczenia)