Dziedziczenie posiadania (art. 922 k.c.)

W doktrynie i orzecznictwie przeważa zapatrywanie uznające dziedziczność posiadania (por. uchwałę SN z dnia 26 stycznia 1968 r., III CZP 100/67).

W postanowieniu z dnia 28 kwietnia 1999 r., I CKU Sąd Najwyższy wyjaśnił, że dziedziczenie posiadania rzeczy polega na przejściu na spadkobierców - z mocy prawa, z chwilą otwarcia spadku - wszystkich skutków prawnych, jakie wynikały z jej posiadania przez spadkodawcę, nie zależy natomiast od tego, czy spadkobiercy objęli w faktyczne władztwo rzecz znajdującą się dotychczas w posiadaniu spadkodawcy, a więc, czy kontynuują jego posiadanie.

Nie powinno budzić wątpliwości, że posiadanie spadkobiercy - gdy jest kilku spadkobierców - przekształca się we współposiadanie spadkobierców. Ulegnie także zmianie współposiadanie rzeczy, która w chwili otwarcia spadku należała do majątku wspólnego spadkodawcy i jego małżonka; współposiadanie rzeczy będzie przysługiwało wówczas pozostałemu przy życiu małżonkowi i spadkobiercom drugiego małżonka.

Wyrok SN z dnia 16 listopada 2017 r., V CSK 15/17

Standard: 16755 (pełna treść orzeczenia)

Skarżąca wskazuje, że art. 922 KC stanowi, iż w skład spadku wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, posiadanie natomiast, nie będąc prawem ale stanem faktycznym, nie mieści się w ustawowej konstrukcji spadku. Nie ma jednak wystarczających podstaw do zanegowania ugruntowanego stanowiska, że posiadanie, mimo że jest kwalifikowane jako stan faktyczny, jest dziedziczne. Dziedziczność posiadania rozumie się jednak nie jako dziedziczenie stanu faktycznego, ale jako dziedziczenie oznaczonej sytuacji prawnej w jakiej, w chwili otwarcia spadku wykonując posiadanie, znajdował się spadkodawca.

Otwarcie spadku prowadzi do wwiązania spadkobiercy w tę sytuację, co przede wszystkim oznacza, że jeżeli poprzednik był posiadaczem samoistnym rzeczy, spadkobierca staje się takim posiadaczem i następuje to bez potrzeby faktycznego obejmowania tej rzeczy we władanie, nabywa też wszystkie roszczenia jakie w związku z posiadaniem przysługiwały poprzednikowi, korzysta z domniemań wynikających z posiadania, może doliczać czas posiadania poprzednika, jeżeli posiadanie poprzednika zmierzało do nabycia prawa; ponadto posiadanie uprawnia do korzystanie z rzeczy jak właściciel, może być zbyte (por. m.in. uchwała SN z dnia 26 stycznia 1968 r. III CZP 100/67; postanowienie z dnia 28 kwietnia 1999 r. I CKU 105/98).

Artykuł 176 KC niewątpliwie przesądza o dziedziczności posiadania a wwiązanie spadkobiercy w sytuację prawną poprzednika ze skutkami jak wyżej, nie pozostawia wątpliwości co do tego, że posiadanie ma charakter składnika majątkowego o wymiernej wartości ekonomicznej. Sąd Apelacyjny podzielił wyrażany w doktrynie pogląd, że posiadanie samoistne, prowadzące do zasiedzenia może być traktowane jako zalążek prawa podmiotowego, co określane bywa jako jego ekspektatywa.

Ekspektatywa, a więc stan oczekiwania prawnego polegający na tym, że do powstania pełnego prawa podmiotowego brakuje spełnienia niektórych tylko przesłanek, w odniesieniu do nabycia własności przez zasiedzenie oznacza brak upływu czasu wymaganego ustawą. Zważywszy, że z woli właściciela skutek w postaci upływu wymaganego czasu może nie nastąpić, bowiem wniesienie powództwa windykacyjnego nawet w ostatnim dniu terminu biegu zasiedzenia, zawsze skutecznie przerwie bieg zasiedzenia, nie wydaje się zasadne traktowanie nawet długoletniego samoistnego posiadania nieruchomości jako ekspektatywy prawa własności. Niezależnie jednak od tego, czy stan długoletniego samoistnego posiadania potraktujemy jako oczekiwanie prawne - ekspektatywę (z trafnym przy tym zastrzeżeniem Sądu Apelacyjnego, że nie chodzi tu o ekspektatywę maksymalnie ukształtowaną, korzystającą z ochrony na równi z nabytymi prawami podmiotowymi pod warunkiem zawieszającym), czy też jako stan faktyczny, w obu wypadkach nie powinno budzić wątpliwości, że mamy do czynienia ze stanem, który ma wartość majątkową.

Dodać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego posiadanie zawsze było traktowane jako stan, który ma wymierną wartość majątkową, nawet wówczas, gdy nie chodziło o długoletnie posiadanie prowadzące do zasiedzenia (por. wyrok SN z dnia 9 marca 2004 r. I CK 425/03).

Wyrok SN z dnia 2 lutego 2017 r., I CSK 260/16

Standard: 19503 (pełna treść orzeczenia)