Odpadnięcie podstawy świadczenia (condictio causa finita)

Kondykcja w postaci „odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia” (condictio causa finita) przysługuje wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia było ono należne, gdyż istniała jego podstawa prawna, ale stało się ono nienależne później, bo podstawa ta odpadła. Obejmuje to sytuacje, w których świadczenie zostało skutecznie spełnione solvendi causa, lecz zobowiązanie którego umorzeniu służyło, przestało następnie istnieć ex tunc lub ex nunc.

Kondykcja ta powstaje wówczas, gdy dochodzi do ostatecznego i trwałego odpadnięcia podstawy prawnej, a nie w wypadku odpadnięcia jedynie chwilowego. Nie wyłącza tej kondykcji świadomość solvensa, że podstawa prawna świadczenia w przyszłości może odpaść, bowiem w chwili spełnienia świadczenia zobowiązanie jednak istniało.

Kondykcja ta - jako jedna z czterech przewidzianych w art. 410 § 2 k.c. - wchodzi w rachubę tylko wtedy, gdy przepisy szczególne nie przewidują odrębnej regulacji określającej skutki trwałego odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia.

Jako przykłady powstania tej kondykcji wskazuje się sytuacje, w których dochodzi do uchylenia się od skutków prawnych wadliwego oświadczenia woli, rozwiązania umowy, odwołania darowizny, spełnienia świadczenia z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego lub terminu końcowego, o ile warunek ziścił się lub termin nadszedł, spełnienia świadczenia na podstawie wyroku lub decyzji, które następnie zostały uchylone lub zmienione, gdy jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za która żadna ze odpowiedzialności nie ponosi, w przypadku braku potwierdzenia czynności prawnej kulejącej, jeżeli była ona podstawą prawną świadczenia, czy unieważnienia umowy przez sąd. Wskazuje się również, że ma ona zastosowanie wówczas, gdy z natury stosunku wynika, że spełnienia określonego świadczenia jest warunkowe, tj. staje się ono nienależne w wypadku zaistnienia określonego zdarzenia, które eliminuje gospodarczy sens świadczenia i z uwagi na brak godnego ochrony interesu wierzyciela powodujący następczy upadek podstawy.

Wyrok SN z dnia 10 stycznia 2023 r., II CSKP 518/22

Standard: 71538 (pełna treść orzeczenia)

Uchylenie się od oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu sprawia, że w relacji między stronami wykonanej umowy powstaje obowiązek rozliczenia się stosownie do przepisów o zwrocie nienależnego świadczenia (art. 410 w związku z  art. 405 k.c.).

Uchwała SN z dnia 9 grudnia 2021 r., III CZP 112/20

Standard: 59103 (pełna treść orzeczenia)