Wykazanie przejścia uprawnień lub obowiązku w trybie art. 788 k.p.c (zakres kognicji sądu)

Przepis art. 788 k.p.c. pełni dwie funkcje procesowe - wykonawczą, polegającą na umożliwieniu aktualizacji podmiotowej tytułu wykonawczego, tak, by właściwy podmiot uprawniony mógł prowadzić egzekucję przeciwko podmiotowi rzeczywiście zobowiązanemu, oraz funkcję dowodową, poprzez ścisłe oznaczenie, jakie środki dowodowe i w jakiej formie sporządzone mogą stanowić postawę ustalenia przez sąd, że doszło do sukcesji prawa lub obowiązku określonego w tytule egzekucyjnym, pozwalającej na nadanie klauzuli na rzecz lub przeciwko innej osobie niż określona w tytule.

Dowody te (dokumenty urzędowe lub prywatne z podpisem poświadczonym urzędowo) powinny wykazać przed sądem zmianę podmiotową powstałą w wyniku przejścia praw lub obowiązków. Badanie przez sąd dokumentu obejmuje wyłącznie jego warstwę formalną oraz służy ustaleniu, czy dowodzi on zmiany podmiotowej w zobowiązaniu, nie może natomiast obejmować merytorycznej kontroli istnienia i zakresu samego zobowiązania (roszczenia); która podlega weryfikacji w postępowaniu rozpoznawczym, toczącym się na skutek powództwa opozycyjnego przewidzianego w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. (por. uchwała SN z dnia 13 maja 2015 r., III CZP 15/15).

Wyłączenie z zakresu badania w postępowaniu klauzulowym istnienia i zakresu zobowiązania uznać można za pogląd utrwalony (por. także uchwały SN z dnia 16 marca 2006 r., III CZP 4/06 i z dnia 7 marca 2008 r., III CZP 155/07), choć i w tym wypadku w orzecznictwie dopuszczono wyjątek, jeżeli tytułem egzekucyjnym jest akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji, a z jego treści i oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji w sposób oczywisty wynika, że zostało złożone w celu obejścia prawa (por. uchwała SN z dnia 4 grudnia 2013 r., III CZP 85/13).

Zakres kontroli przedłożonych dokumentów, mający na celu stwierdzenie, czy na podstawie ich treści można ustalić przejście uprawnień i obowiązków, mimo że także zgodnie uznawany za jedynie formalny, ograniczony do ustalenia faktu dokonania czynności powodującej przejście uprawnienia lub obowiązku na inną osobę, nie obejmuje badania ważności ani skuteczności materialnoprawnej tej czynności.

Formalne badanie czy doszło do przejścia uprawnienia bądź zobowiązania zawiera w sobie kontrolę realizacji obowiązku wykazania dokumentami wszystkich elementów czynności lub zdarzenia powodującego przeniesienia uprawnienia lub zobowiązania, potrzebnych do stwierdzenia, że - przynajmniej formalnie - spełnione zostały wymagania ustawowe umożliwiające to przeniesienie. Taki pogląd Sąd Najwyższy wyraził w uchwale z dnia 19 marca 2009 r., III CZP 5/09, w której stwierdził, że do nadania klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. na rzecz osoby, która nabyła od syndyka masy upadłości wierzytelność objętą tytułem egzekucyjnym, wymagane jest przedłożenie zezwolenia przewidzianego w art. 131 § 1 pkt 5 i art. 140 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jedn. tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 ze zm.), uznając, że sama umowa, na podstawie której nastąpiło nabycie wierzytelności nie jest wystarczającym dowodem jej przeniesienia, ponieważ przepis prawa wymaga także zezwolenia rady wierzycieli lub sędziego komisarza. Zastrzegł jednak, że zakres faktów, które powinny zostać wykazane w sposób przewidziany w art. 788 § 1 k.p.c., aby możliwe było stwierdzenie, że przejście uprawnienia lub zobowiązania zostało dowiedzione, nie może być określony w sposób uogólniony z uwagi na zróżnicowany charakter zdarzeń prawnych (warunków prawnych) i odmienność skutków prawnych ich niewystąpienia w odpowiedniej sekwencji i czasie.

Niewątpliwie jednak za niezbędne uznaje się wykazywanie, że czynność, w wyniku której mało nastąpić przeniesienie uprawnienia lub obowiązku dokonana została przez uprawnione do tego osoby. Dlatego też, jeżeli czynność dokonywana była przez pełnomocników - konieczne jest udokumentowanie ich umocowania. Nie przesądza to jednak stanowiska, że w postępowaniu klauzulowym umocowanie badane jest nie tylko formalnie - a więc co do tego, czy udzielone pełnomocnictwo upoważniało do dokonania czynności, ale także to, czy gwarantowało jej ważne (skuteczne) zawarcie.

Uchwała SN z dnia 17 listopada 2017 r., III CZP 53/17

Standard: 47106 (pełna treść orzeczenia)

W postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. sąd nie bada skuteczności umocowania pełnomocnika do dokonania czynności prawnej stanowiącej podstawę przejścia uprawnienia.

Niezbędne jest wykazywanie, że czynność, w wyniku której mało nastąpić przeniesienie uprawnienia lub obowiązku dokonana została przez uprawnione do tego osoby. Dlatego też, jeżeli czynność dokonywana była przez pełnomocników - konieczne jest udokumentowanie ich umocowania. Nie przesądza to jednak stanowiska, że w postępowaniu klauzulowym umocowanie badane jest nie tylko formalnie - a więc co do tego, czy udzielone pełnomocnictwo upoważniało do dokonania czynności, ale także to, czy gwarantowało jej ważne (skuteczne) zawarcie.

Pełnomocnik prawa materialnego jest co do zasady osobą upoważnioną do dokonania czynności prawnej w imieniu mocodawcy. Wprawdzie art. 108 k.c. wyłącza możliwość reprezentowania obu stron czynności przez tego samego pełnomocnika, jednak przepis ten przewiduje skuteczność działania pełnomocnika w imieniu wszystkich stron czynności wtedy, kiedy taki zakres umocowania wynika z pełnomocnictwa albo wtedy, kiedy z uwagi na treść dokonywanej czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Badanie tych okoliczności wkracza już jednak w zakres merytorycznej kontroli skuteczności pełnomocnictwa oraz treści czynności prawnej, w tym możliwości naruszenia interesów jej stron (w tym wypadku pierwotnego wierzyciela). Tak daleko idąca kontrola zatarłaby różnicę pomiędzy oceną formalną a materialnoprawną dokonanej czynności i przeniosła do postępowania klauzulowego elementy zastrzeżone dla postępowania rozpoznawczego, których weryfikacja nastąpić powinna na drodze ustanowionego w tym celu powództwa przeciwegzekucyjnego, zapewniającego osobie, przeciwko której skierowano egzekucję, pełne spektrum środków obrony, a nie w postępowaniu klauzulowym, pomyślanym jako sformalizowana i szybka droga uzyskania przez wierzyciela zezwolenia na prowadzenie egzekucji.

Uchwała SN z dnia 17 listopada 2017 r., III CZP 53/17

Standard: 15421 (pełna treść orzeczenia)