Szkoły wyższe - nadzór ministra

Wprawdzie, jak słusznie uznał NSA w wyroku z 20 lutego 2001 r. (sygn. akt I SA 2599/00, lex 55318), Minister Edukacji Narodowej nie jest organem odwoławczym od decyzji rektora uczelni w sprawie opłat za studia, nie oznacza to jednak całkowitego braku wpływu tegoż ministra na kształtowanie wysokości i zasad pobierania czesnego. Zaprezentowana wyżej autonomia uczelni nie jest nieograniczona; pewien nadzór administracji państwowej musi być zachowany właśnie z tego powodu, że to państwo jest założycielem szkoły wyższej i zasadniczo finansuje jej funkcjonowanie. Tak więc, zgodnie z art. 31 ust. 1 u.s.w., minister "sprawuje nadzór nad uczelnią w zakresie zgodności działania jej organów z przepisami ustawowymi i statutem uczelni oraz może żądać od tych organów informacji i wyjaśnień". W ramach ogólnych uprawnień nadzorczych minister może kontrolować także sposób ustalania opłat. Ich wysokość, zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 sierpnia 1991 r. w sprawie zasad gospodarki finansowej uczelni (Dz. U. Nr 84, poz. 380 ze zm.; dalej: rozporządzenie), ustala rektor. Następnie opłaty, jako jedno ze źródeł przychodów uczelni, są uwzględniane w planie finansowym uczelni uchwalanym przez senat (art. 48 u.s.w.). Minister, nadzorując zgodność z prawem aktów podejmowanych zarówno przez rektora, jak i senat, może interweniować w przypadkach rażących odstępstw od zasad ustalania opłat, wynikających z art. 23 ust. 2 pkt 2 u.s.w. i § 9 ust. 1 rozporządzenia, a zatem - gdy wysokość opłat wyraźnie odbiega od kosztów planowanych zajęć dydaktycznych. W takim wypadku powinien on wziąć pod uwagę kryteria określone w wyroku TK w sprawie o sygn. SK 18/99. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że w raporcie NIK, złożonym po przeprowadzeniu kontroli funkcjonowania kilku uczelni państwowych, zwrócono uwagę na brak należytego nadzoru ministra. Być może, odnotowane przez NIK nieprawidłowości występujące w praktyce ustalania opłat za studia powinny być eliminowane w trybie nadzoru ministerialnego. W tym miejscu warto też wspomnieć, iż w okresie międzywojennym, gdy ingerencja ministra w funkcjonowanie szkoły akademickiej musiała mieć swe oparcie w przepisie szczególnym, jednym z obszarów, w których kompetencję tę ustawodawca przewidział, było ustanawianie wysokości opłat studenckich (por. Z. Cybichowski, op.cit., s. 1010).

Wyrok TK z dnia 5 października 2005 r., SK 39/05, OTK-A 2005/9/99, Dz.U.2005/205/1704

Standard: 2095 (pełna treść orzeczenia)