Wolność gospodarcza jako dobro prawne osoby prawnej

Wolność działalności gospodarczej nie stanowi dobra osobistego osoby prawnej (art. 23 k.c.) i nie podlega ochronie na podstawie art. 24 w związku z art. 43 k.c.

Wolność prowadzenia działalności gospodarczej jest kategorią wolności prawnie chronionej i jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyrokach z dnia 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02 i z dnia 19 stycznia 2010 r., SK 35/08, art. 20 і 22 Konstytucji gwarantują prawo podmiotowe o randze konstytucyjnej. Istotą tej wolności jest swoboda podmiotu prawa prywatnego podjęcia oraz wykonywania działalności gospodarczej i podejmowania w tym zakresie działań faktycznych i prawnych, przy czym, zasadniczym celem tej działalności jest osiągnięcie zysku. Trybunał Konstytucyjny stwierdził również, że wolność gospodarcza stanowi podmiotowo wiązkę swobód obejmujących wskazane uprawnienie i ustawodawca zakreśla granice korzystania z niej oraz potwierdza jej gwarancje prawne, natomiast system prawny nie tworzy wolności gospodarczej, ani nie przyznaje jej przedsiębiorcom. Z art. 22 Konstytucji wynika, że wolność gospodarcza podlega ograniczeniom wprowadzonym jedynie w drodze ustawy i mającym uzasadnienie w ważnym interesie publicznym. Zasada ta została skonkretyzowana w art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 ze zm.), który stanowi, że jej podejmowanie, wykonywanie i zakończenie jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa. Doktryna jednolicie określa swobodę działalności gospodarczej jako publiczne prawo podmiotowe o treści negatywnej, ujmując ją najczęściej jako wolność od ingerencji państwa w obszarze działalności ekonomicznej człowieka.

Katalog dóbr osobistych określony w art. 23 k.c. jest katalogiem otwartym, co oznacza, że w miarę rozwoju stosunków społecznych i gospodarczych pewne dobra osobiste mogą się w nim pojawiać jako nowe, a pewne mogą zostać eliminowane. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 listopada 2010 r., III CZP 79/10, w ramach istniejących instrumentów ochrony cywilnoprawnej ochrona dóbr osobistych ma charakter wyjątkowy, w związku z czym sięganie do jej mechanizmów powinno następować z ostrożnością i powściągliwością, bez tendencji do sztucznego poszerzania katalogu tych dóbr. Nie ma podstaw do przyjęcia, że wszystkie prawa podmiotowe o randze konstytucyjnej lub ustawowej powinny być chronione za pomocą środków wskazanych w art. 24 k.c. Sąd Najwyższy w niniejszym składzie wyraża pogląd, że podmiotem prawa dotyczącego wolności może być jedynie człowiek, ponieważ źródłem wolności jako dobra osobistego jest sfera indywidualnych wartości i stanu życia psychicznego integralnie związanych z człowieczeństwem, związana z godnością jako immanentną cechą każdego człowieka. Osoba prawna nie ma sfery uczuć, a zatem odczucia, system wartości i wolna wola osób fizycznych ją tworzących nie mogą być traktowane jako projekcja odczuć, systemu wartości i wolnej woli osoby prawnej. W takim rozumieniu pojęcia wolnościowego prawa osobistego osoba prawna, mająca wprawdzie substrat osobowy, ale stanowiąca sztuczny twór organizacyjny, nie może być podmiotem tego prawa.

W konsekwencji naruszenie, przez wykonywanie władzy publicznej, prawa przedsiębiorcy będącego osobą prawną, w zakresie swobody działalności gospodarczej nie stanowi naruszenia dobra osobistego osoby prawnej w rozumieniu art. 23 w związku z art. 43 k.c. i nie podlega ochronie na podstawie art. 24 k.c. Prawo swobody gospodarczej powinno być chronione przede wszystkim za pomocą środków publicznoprawnych, jakkolwiek nie można wyłączyć ochrony za pomocą środków wskazanych w art. 24 k.c., jeżeli jego naruszenie doprowadzi do pogwałcenia dobra osobistego, w ujęciu art. 23 k.c., przysługującego osobie prawnej.

Wyrok SN z dnia 5 kwietnia 2013 r., III CSK 198/12

Standard: 15974 (pełna treść orzeczenia)