Odpowiedzialność posła i senatora za naruszenie praw osób trzecich; dopuszczalność drogi sądowej

W sytuacji, w której zachowanie posła stanowi podłoże zarzutu naruszenia praw osoby trzeciej, przeprowadzenie postępowania cywilnego co do meritum jest warunkowane zgodą Sejmu tylko wtedy, gdy zachowanie stanowiące podstawę zarzutu stanowi działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu (art. 105 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji i art. 6a u.w.m.p.s.).

Immunitet parlamentarny stanowi przeszkodę procesową weryfikowaną przez sąd ex officio, ciężar dowodu w znaczeniu materialnym (obiektywnym) co do wykazania tej negatywnej przesłanki spoczywa na pozwanym, który się na nią powołuje (por. wyrok SN z dnia 21 października 2010 r., I CSK 651/09, w którym dodatkowo wskazano, że jeżeli poseł zostaje pociągnięty do odpowiedzialności ze względu na treść wypowiedzi udzielonej dziennikarzowi, powinien udowodnić, że wypowiedź stanowiła informację o jego pracy jako posła lub o działalności Sejmu lub jego organów).

Przedmiotowe granice immunitetu parlamentarnego w postępowaniu cywilnym są interpretowane w orzecznictwie, przy aprobacie nauki, w sposób restryktywny i zdeterminowany jego funkcją, która ogranicza się do zapewnienia prawidłowego działania izb parlamentu. Kierunek ten ma uzasadnienie celowościowe i systemowe, zważywszy, że immunitet parlamentarny w sprawach cywilnych jest przeszkodą w dochodzeniu ochrony sądowej przez osoby trzecie, pokrzywdzone zachowaniem parlamentarzysty (por. postanowienie SN z dnia 2 grudnia 2009 r., I CSK 140/09). Ogranicza tym samym prawo do sądu, zagwarantowane zarówno na poziomie konstytucyjnym (art. 45 ust. 1 Konstytucji), jak i prawnomiędzynarodowym (art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r., nr 61, poz. 284, dalej - „EKPCz”).

W orzecznictwie zauważa się w szczególności, że immunitetem nie jest objęta odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych polegające na przedstawieniu nieprawdziwych faktów dotyczących osób, które znalazły się w kręgu zainteresowania posła ze względu na działalność wchodzącą w zakres sprawowanego mandatu, jeżeli fakty te nie zostały wskazane w toku prac Sejmu (w tym w dokumentach stanowiących podstawę lub wynik tych prac); nie dotyczy on również odpowiedzialności posła za naruszenie dóbr osobistych innych osób wypowiedziami obejmującymi oceny i opinie o tych osobach, chyba że stanowiły one element dokumentu będącego podstawą lub wynikiem prac Sejmu (jego organów) albo wniosku, wystąpienia lub głosowania (por. wyroki SN z dnia 13 kwietnia 2007 r., I CSK 31/07, z dnia 29 października 2010 r., I CSK 651/09, z dnia 21 września 2011 r., I CSK 754/10, z dnia 18 października 2013 r., III CSK 4/13, z dnia 19 czerwca 2018 r., I CSK 506/17 i postanowienie SN z dnia 29 maja 2020 r., I CSK 440/19).

Postanowienie SN z dnia 23 lutego 2024 r., I CSK 4759/22

Standard: 84444 (pełna treść orzeczenia)

W zakres „innej działalności związanej nieodłącznie ze sprawowaniem mandatu”, objętej immunitetem parlamentarnym, niewątpliwie wchodzi informowanie wyborców o swojej pracy w parlamencie (komisjach, podkomisjach, klubach, kołach) oraz uzyskanych w toku tej pracy - ważnych społecznie – wiadomościach. Nie jest natomiast objęta tym immunitetem odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych, polegające na przedstawieniu nieprawdziwych faktów dotyczących osób, które znalazły się w kręgu zainteresowania posła ze względu na działalność wchodzącą w zakres sprawowanego mandatu, jeżeli fakty te nie zostały wskazane w toku prac Sejmu, jak również odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych innych osób wypowiedziami obejmującymi oceny i opinie o tych osobach, chyba że stanowiły one element dokumentu będącego podstawą lub wynikiem prac Sejmu (jego organów) albo wniosku, wystąpienia lub głosowania (zob. wyroki SN: z dnia 29 października 2010 r., I CSK 651/09,; z dnia 18 października 2013 r., III CSK 4/13).

W niniejszej sprawie Sąd odrzucił pozew, uznając, że wypowiedzi pozwanego mieściły się w zakresie czynności opisanych w art. 6 ust. 1 i 6a ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Ocenił, że przekazywane przez niego informacje nie wykraczały poza materię, która była przedmiotem prac Komisji sejmowej oraz treści wynikające z dokumentów pozostających do dyspozycji członków Komisji, w tym pozwanego jako jej członka.

Postanowienie SN z dnia 29 maja 2020 r., I CSK 440/19

Standard: 84446 (pełna treść orzeczenia)