Zmiana płci transseksualisty w trybie sprostowania i sporządzenia nowego aktu urodzenia

1. Żądanie zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia podlega rozpoznaniu przez sąd w postępowaniu nieprocesowym przy zastosowaniu w drodze analogii art. 36 ustawy z dnia ‎28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego.

2. Zmiana oznaczenia płci w akcie urodzenia może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której dotyczy ten akt.

3. Oprócz wnioskodawcy uczestnikiem postępowania może być tylko jego małżonek (art. 510 k.p.c.).

4. Postanowienie uwzględniające wniosek wywołuje skutki od chwili uprawomocnienia się.

Uchwała SN z dnia 4 marca 2025 r., III CZP 6/24

Standard: 86852 (pełna treść orzeczenia)

W uchwale SN (7) ‎z 22 czerwca 1989 r. - zasada prawna - Sąd Najwyższy wyjaśnił, że występowanie transseksualizmu (jak w niniejszej sprawie) nie daje podstawy do sprostowania ‎w akcie urodzenia wpisu określającego płeć.

Zmiana praktyki orzeczniczej wymagałaby podjęcia stosownej uchwały przez Sąd Najwyższy w składzie pełnej Izby. Przepisy dotyczące aktów stanu cywilnego realizują interes publicznoprawny i dlatego należy je interpretować ściśle, zaś ze względu na zasadę prawdy obiektywnej przy rejestracji zdarzeń objętych zakresem wpisów w tych aktach trzeba uwzględniać fakt powstania w sferze publicznoprawnej oraz cywilnoprawnej skutków wynikających stąd, że do momentu wydania prawomocnego wyroku ustalającego płeć wnioskodawcy był on traktowany tak, jak to wynikało z dotychczasowej treści aktu stanu cywilnego.

Akt urodzenia sporządza się na podstawie karty urodzenia (art. 53 ust. 1), która zawiera m.in. określenie płci dziecka (art. 54 ust. 2 pkt 3) na podstawie zewnętrznych cech narządów płciowych. Oczywistym jest, że w czasie urodzenia wnioskodawcy nie mogło być mowy o świadomości przynależności do innej płci, która w dodatku mogłaby być zakomunikowana na zewnątrz. Z tego względu brak jest podstaw do przyjęcia, że w chwili sporządzenia akt urodzenia wnioskodawcy stwierdzał zdarzenie w postaci urodzenia się wnioskodawcy i jego ówczesnej płci niezgodne ze stanem faktycznym. Nie było też prawnej i faktycznej możliwości określenia tej płci jako transseksualizmu. Świadomość wnioskodawcy przynależności do innej płci niż zewnętrzne cechy płciowe kształtowała się stopniowo w miarę jego rozwoju umysłowego i społecznego. W chwili sporządzenia aktu urodzenia wnioskodawcy nie było też podstaw do wpisania płci męskiej.

Ze względu na istotę i charakter instytucji sprostowania aktu stanu cywilnego, nie jest możliwe na skutek sprostowania sporządzenie nowego aktu urodzenia.

W takim stanie rzeczy Sąd odwoławczy prawidłowo przyjął, że w zakresie dotyczącym wniosku o sprostowanie imienia i nazwiska wnioskodawcy, wniosek ten należało odrzucić na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., natomiast odnośnie do żądania sprostowania płci, wniosek ten podlegał - jako niedopuszczalny - odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Pewnym rozwiązaniem, ale tylko de lege ferenda, w odniesieniu do modelu rejestracji w aktach stanu cywilnego zmiany płci, mogłoby być wprowadzenie instytucji zamknięcia aktu stanu cywilnego (dotychczasowego). Wówczas aktualny stan cywilny, w tym płeć danej osoby odzwierciedlałby nowy akt stanu cywilnego. Oczywistym jest, że w takim przypadku z uwagi na powstałe skutki w sferze prywatnoprawnej i publicznoprawnej wydanie zaświadczenia ‎w oparciu o dane z zamkniętego aktu stanu cywilnego, mogłoby nastąpić na wniosek osoby, która wykazałaby interes prawny oraz na wniosek określonych urzędów państwowych, w związku z ich ustawową działalnością i po wykazaniu interesu publicznego. Z kolei wniosek o zmianę płci osoby zainteresowanej byłby rozpoznawany w postępowaniu nieprocesowym, w ramach którego do udziału innych osób ma zastosowanie art. 510 § 1 k.p.c., a nie konstrukcja współuczestnictwa koniecznego.

Postanowienie SN z dnia 18 września 2024 r., II CSKP 55/23

Standard: 87593 (pełna treść orzeczenia)