Przejście praw i obowiązków w trybie art. 788 k.p.c. na podstawie przelewu

Już z samej treści art. 788 § 1 k.p.c., wynika, że ma on zastosowanie dopiero wówczas, gdy prawa i obowiązki po powstaniu tytułu egzekucyjnego (lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu) przeszły na inną osobę. Jest więc oczywiste, że przepis ten nie zawiera warunków, których spełnienie powoduje przejście tych praw lub obowiązków na inną osobę, lecz jedynie warunki, które muszą być spełnione, aby w sposób uproszczony, tj. w sposób przewidziany w art. 788 § 1 k.p.c., możliwe było nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu na rzecz lub przeciwko osobie, jeżeli przeszły one już na inną osobę niż wymienioną w tym tytule.

Przejście praw i obowiązków, także tych, których istnienie zostało potwierdzone w tytule egzekucyjnym nastąpić może w sytuacjach i według zasad określonych w przepisach prawa cywilnego materialnego, w tym na podstawie umowy przelewu wierzytelności (art. 509 k.c. i nast.). Odnośnie do formy tej umowy ma zastosowanie art. 511 k.c., zgodnie z którym, jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzony. Forma umowy przelewu wierzytelności nie jest uregulowana w art. 788 § 1 k.p.c. Spełnienie warunków co do formy przewidzianych w tym przepisie, jak już wyżej stwierdzono, umożliwia jedynie uzyskanie w sposób uproszczony, poprzez złożenie odpowiedniego wniosku o nadanie klauzuli wykonalności i odpowiednich, przewidzianych w art. 788 § 1 k.p.c. dokumentów, klauzuli wykonalności m.in. przez nabywcę wierzytelności na podstawie umowy przelewu wierzytelności.

Wyrok SN z dnia 25 maja 2016 r., V CSK 579/15

Standard: 15420 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie również w sytuacji, gdy uprawnienie objęte tytułem egzekucyjnym przeszło na inną osobę w drodze przelewu po wszczęciu postępowania egzekucyjnego.

W doktrynie i orzecznictwie dominował pogląd, że określenie „po powstaniu tytułu" nie rozciąga się na postępowanie egzekucyjne, w związku z czym zmiana osoby wierzyciela lub dłużnika zaszła po wszczęciu tego postępowania, tj. po złożeniu wniosku o wszczęciu egzekucji, nie wymaga uwidocznienia jej w klauzuli wykonalności; wystarczy wykazanie przed organem egzekucyjnym przejścia uprawnienia lub obowiązku odpowiednim dokumentem (por. postanowienia SN z dnia 30 stycznia 1975 r., II CZ 5/75, z dnia 2 lipca 1975 r., I CZ 98/75 i z dnia 9 czerwca 1978 r., III CRN 97/78).

Od tego stanowiska Sąd Najwyższy odstąpił w uchwale z dnia 29 października 2004 r., III CZP 63/04, przyjmując, że art. 788 § 1 k.p.c. ma zastosowanie również w razie przeniesienia wierzytelności (przelewu) po wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Wskazał argumenty oparte na wykładni systemowej i funkcjonalnej oraz powołał się na nakaz praworządnego działania organów publicznych również przy ustalaniu podmiotów postępowania egzekucyjnego, stwierdzając, że o ile prawo żądania ochrony sądowej mieści w sobie ryzyko bezpodstawnego pozywania innej osoby, o tyle w fazie egzekucyjnej, zawierającej element przymusu, reguły zachowania się dłużnika powinny być ściśle określone. Dotyczy to również wierzyciela egzekwującego.

Skład Sądu Najwyższego rozpoznający niniejsze zagadnienie prawne podziela stanowisko wyrażone w uchwale z dnia 29 października 2004 r., III CZP 63/04, które opiera się na respektowaniu zasady, aby ostatecznym ukształtowaniem treści tytułu wykonawczego (podstawy egzekucji), jego elementów podmiotowych i przedmiotowych zajmował się sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności. Organ egzekucyjny powinien ograniczyć się do prowadzenia egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego, z którego wynika zakres tej egzekucji.

Obrót prawami majątkowymi, zwłaszcza wierzytelnościami, uległ zróżnicowaniu. Okoliczności te mają wpływ na rolę postępowania o nadanie klauzuli wykonalności, w którym sąd bada nie tylko formalną prawomocność oraz wykonalność orzeczeń i ugód sądowych, lecz również ustala treść i ważność oświadczeń woli stwierdzonych w aktach notarialnych, a także w dokumentach prywatnych stwierdzających przejście długu lub wierzytelności. Uogólnienie tego stwierdzenia pozwala na zmianę wykładni przepisów dotyczących postępowania o nadanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, które dotychczas rozumiano wąsko jako polegające wyłącznie na badaniu elementów formalnych.

Z argumentami przedstawionymi w uchwale z dnia 29 października 2004 r., III CZP 63/04, należy się zgodzić tym bardziej, że znajdują one poparcie również w wykładni językowej. Z art. 788 § 1 k.p.c. nie wynika, aby przejście uprawnienia lub obowiązku musiało nastąpić przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, tj. przed złożeniem wniosku o wszczęciu egzekucji, przepis ten bowiem expressis verbis mówi o przejściu uprawnienia lub obowiązku w toku sprawy lub po powstaniu tytułu egzekucyjnego, a zatem nie wiąże żadnych skutków ze złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji. W tej sytuacji trafny jest wniosek, że bez względu na to, czy przejście wierzytelności nastąpiło przed, czy też po złożeniu wniosku o wszczęcie egzekucji, sąd powinien nadać klauzulę na rzecz nabywcy, jeżeli przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

Uchwała z dnia 5 marca 2009 r., III CZP 4/09

Standard: 59476 (pełna treść orzeczenia)