Sankcje wadliwej czynności prawnej

Sankcje wadliwej czynności prawnej - w zależności od jej wpływu na prawną skuteczność czynności - mogą mieć postać nieważności, wzruszalności (nieważności względnej), bezskuteczności zawieszonej lub bezskuteczności względnej. Przyjęty przez ustawodawcę wybór sankcji wadliwej czynności prawnej daje wyraz zamierzonemu zróżnicowaniu ochrony prawnej przyznanej poszczególnym interesom naruszonym lub zagrożonym przez jej dokonanie.

W przypadku interesu ogólnego sankcją wadliwej czynności jest jej nieważność, w przypadku zaś interesu indywidualnego jest to z reguły inna sankcja, której dobór realizuje cel zapewnienia rzeczywistej ochrony prawnej temu interesowi jednostkowemu, którego ochronę w konkretnej sytuacji uznano za usprawiedliwioną.

Uchwała SN z dnia 14 marca 2006 r., III CZP 7/06

Standard: 14867 (pełna treść orzeczenia)

System prawa cywilnego samodzielnie reguluje problematykę wadliwości czynności prawnych oraz wpływu wadliwości tych czynności na ich skuteczność prawną. Przewiduje przy tym różne postacie nieefektywności wadliwie dokonanych czynności prawnych, które w nauce prawa wymienia się w następującej kolejności: nieważność tzw. bezwzględna, wzruszalność nazywana też nieważnością względną, bezskuteczność zawieszona oraz bezskuteczność względna. 

Czynność bezwzględnie nieważna od samego początku, z mocy prawa, nie wywołuje skutków prawnych, co sąd uwzględnia z urzędu bez potrzeby zgłaszania jakichkolwiek wniosków w tym względzie przez zainteresowaną stronę.

Uznaje za nieważne czynności prawne w razie:

1. sprzeczności oświadczenia woli z normami bezwzględnie obowiązującymi (ius cogens) lub z zasadami współżycia społecznego,
2. braku wymaganej zdolności do czynności prawnej,
3. wad oświadczenia woli przewidzianych w art. 82 i 83 k.c. i
4. niezachowania formy przewidzianej ze skutkiem ad solemnitatem.

Wzruszalność polega natomiast na tym, że czynność prawna wywołuje skutki prawne określone w treści oświadczenia woli, ale w sytuacjach wskazanych w ustawie skutki te mogą ulec uchyleniu lub zmianie, jeżeli uprawniona osoba skorzysta we właściwym czasie z przysługującego jej prawa podmiotowego. Skorzystanie przez osobę uprawnioną z prawa podmiotowego kształtującego powoduje unicestwienie (innymi słowy, unieważnienie) czynności prawnej ze skutkiem ex tunc. Przykładem przepisu określającego sposób wzruszenia wadliwej czynności prawnej jest art. 88 k.c., który przewiduje złożenie na piśmie oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków dokonanej czynności prawnej z powodu błędu lub groźby. W taki właśnie sposób dokonuje się wzruszenia czynności prawnej z powodu podstępu.

Wyrok SN z dnia 9 września 2004 r., II CK 498/03

Standard: 47286 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli dochodzi do naruszenia prawa, o którym mowa jest w art. 87 KC, to nie ma podstaw do zastosowania art. 58 KC; jeżeli czynność prawna jest nieważna z mocy art. 58 KC, to nie można uchylać się od jej skutków (art. 88 KC), gdyż jako nieważna skutków prawnych nie może wywoływać. 

Wyrok SN z dnia 17 lutego 1999 r., I PKN 570/98

Standard: 61165 (pełna treść orzeczenia)