Odpowiedzialność biura podróży za działania lub zaniechania osobami trzecimi (art. 474 k.c.)

Biuro podróży odpowiada za działania lub zaniechania zagranicznych osób trzecich, którymi się posługuje w wykonaniu swych zobowiązań w zakresie wyżywienia uczestników zagranicznej wycieczki, także wówczas, gdy nie miało możliwości kontroli i nadzoru nad tymi osobami.

Zgodnie z art. 356 § 1 k.c. wierzyciel może żądać osobistego świadczenia dłużnika tylko wtedy, gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo właściwości świadczenia. W rozpatrywanej umowie zawartej przez powodów z biurem podróży nie tylko brak jest podstaw do żądania przez wierzyciela osobistego świadczenia dłużnika, lecz realizacja świadczeń wynikających z tej umowy przez biuro podróży byłaby bez współdziałania osób trzecich wręcz niemożliwa. Możliwość posłużenia się przez biuro podróży - jako dłużnika - osobami trzecimi przy wykonaniu zobowiązania stanowi niewątpliwie ułatwienie jego sytuacji. Nie może to jednak zagrozić interesom wierzyciela, który w zasadzie nie ma wpływu ani na decyzję dłużnika co do wyręczenia się przez niego w wykonaniu zobowiązań innymi osobami, ani na dobór tych osób. Dlatego też ryzyko prawidłowego wykonania zobowiązania przez osoby, które do tego celu wybrał, obciąża dłużnika. Dłużnik w zasadzie nie może zasłaniać się tym, ze wykonanie zobowiązania powierzył w całości lub części innym osobom, chociażby najbardziej odpowiednim, ani też, że ze swej strony należycie nadzorował wykonanie przez te osoby zobowiązania. Za zachowanie się tych osób odpowiada wobec wierzyciela sam dłużnik, bez względu na swą własną winę lub jej brak. Taki zamysł ustawodawcy legł u podstaw art. 474 k.c. Zgodnie z tym przepisem dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób. którym wykonanie zobowiązania powierza. Zasada ta znajduje wprost zastosowanie do odpowiedzialności biura podróży, które wykonując swoje zobowiązania posługuje się osobami trzecimi.

W kontekście tych rozważań nie może, budzić wątpliwości teza, iż biuro podróży odpowiada także za działania lub zaniechania osób trzecich, którymi się posługuje w wykonaniu swych zobowiązań w zakresie zapewnienia wyżywienia uczestnikom zagranicznej wycieczki. Dłużnik, a tym samym biuro podróży, jako osoba zobowiązana, odpowiada zatem zarówno za swoich zastępców, jak i pomocników; odpowiada za osoby, którymi się wyręcza w całości w wykonaniu swego zobowiązania, jak i za te, z których pomocy korzysta tylko w ściśle określonym zakresie. Odpowiedzialność ta powstaje niezależnie od tego, jaki stosunek prawny łączy dłużnika z osobą wykonującą za niego zobowiązanie, czy w stosunku tym występuje podporządkowanie czy nie; istotne jest to, by dłużnik w wykonaniu swego zobowiązania korzystał faktycznie z osoby trzeciej.

W świetle powyższego uznać należy, że biuro podróży odpowiada za działania i zaniechania osób trzecich, którymi się posługuje w wykonaniu swoich zobowiązań, także wówczas, gdy nie miało ono możliwości kontroli i nadzoru nad tymi osobami.

Biuro podróży odpowiada za działania i zaniechania tych osób wówczas, gdy działały one rzeczywiście z jego upoważnienia. Biuro odpowiada też tylko za taką szkodę, którą wierzyciel poniósł wskutek wykonania zobowiązania dłużnika przez te osoby, nie odpowiada zaś za szkody wyrządzone przez osoby trzecie jedynie przy sposobności wykonywania zobowiązania dłużnika.

Za działania i zaniechania osób wykonujących jego zobowiązanie biuro podróży odpowiada jak za swoje własne. Oznacza to, że za osoby te biuro podróży odpowiada na tych samych zasadach, na jakich w ogóle odpowiada wobec wierzyciela w danym stosunku zobowiązaniowym. Ponieważ przesłanką odpowiedzialności biura podróży - jako dłużnika - jest w zasadzie jego wina, przeto biuro podróży odpowiada również przede wszystkim za zawinione uchybienia zobowiązania przez osoby działające za niego.

Należy też zauważyć, iż możliwe są sytuacje, w których biuro podróży będzie odpowiadało szerzej niż tylko za winę osób trzecich. Jeżeliby np. z ich winy powstały warunki do rozszerzenia odpowiedzialności biura podróży także o pewne elementy przypadkowe (casus mixtus), to wówczas biuro - jako dłużnik - odpowiada w sposób zaostrzony również za skutki postępowania osób wykonujących jego zobowiązanie w sposób niezgodny z treścią tego zobowiązania. W niektórych zobowiązaniach może wreszcie wystąpić rozszerzenie zakresu okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, ponad jego własną winę oraz osób, za których zachowanie odpowiada z mocy ustawy. Źródłem takiego rozszerzenia może być umowa (art. 473 § 1 k.c.) lub ustawa (np. art. 478 k.c.).

Uchwała SN z dnia 25 lutego 1986 r., III CZP 2/86

Standard: 14088 (pełna treść orzeczenia)