Obrona konieczna w służbie funkcjonariuszy policji

Możliwość powoływania się przez funkcjonariuszy policji, odpierających bezprawny i bezpośredni zamach na życie, zdrowie lub wolność, na kontratyp obrony koniecznej z Kodeksu karnego jest kwestią wyjątkowo sporną.

Kontratyp obrony koniecznej z art. 25 § 1 k.k. wyłącza przestępność zachowania, będącego odpieraniem zamachu, wyłącznie w zakresie naruszeń dóbr napastnika, a nie osoby trzeciej. Nie może więc stanowić podstawy legalizacji zachowań oskarżonych policjantów w odniesieniu uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznał Dawid L. czy też zagrożeń powstałych dla innych osób postronnych.

Art. 25 § 1 kodeksu karnego nie uprawnia do jakiegokolwiek sposobu obrony koniecznej. Regulacja ta, bowiem również musi być interpretowana w świetle art. 2 Konwencji, co oznacza, że pozbawienie człowieka życia w warunkach obrony koniecznej dopuszczalne jest tylko wówczas, gdy stanowi to bezwzględną konieczność.

W żadnym wypadku, więc art. 25 § 1 Kodeksu karnego nie zwalnia z obowiązku oceny, na ile działania obronne obiektywnie spełniały warunek tak rozumianej konieczności obrony i jej racjonalności. Niedochowanie tych warunków, z uwagi na szczególną sytuację motywacyjną wynikającą z dynamiki konkretnego zdarzenia, może wynikać z błędu co do wyboru sposobu obrony i błąd ten – jeżeli będzie usprawiedliwiony – może prowadzić nawet do wyłączenia winy, ale sam w sobie, co do zasady, nie uzasadnia wykluczenia bezprawności działania. Należy przy tym mieć na uwadze, że oskarżeni policjanci już wcześniej posiadali wiedzę o tym, że w samochodzie, poza kierowcą, znajduje się jeszcze jedna osoba. Posiadali także znaczne doświadczenie zawodowe. Ocena sposobu ich reakcji na zaistniałą sytuację wymagałoby natomiast ustalenia, czy sposób ten spełniał standardy przekazywane policjantom w trakcie szkoleń i profesjonalnego przygotowania do wykonywania zadań służbowych.

Gwałtowne zachowania osób poddawanych kontroli policyjnej nie są bowiem czymś nadzwyczajnym, a z uwagi na dynamiczny charakter takich zdarzeń, wymagają opanowania zautomatyzowanych sposobów reakcji i procedur, ćwiczonych w okresie przygotowania zawodowego. Są to umiejętności, które muszą być wymagane od osób uzyskujących kompetencje do używania broni palnej, zaś stosowne procedury muszą uwzględniać szczegółowe uwarunkowania prawne wyznaczające ramy legalnego posługiwania się bronią przez funkcjonariuszy Policji.

Wyrok SN z dnia 17 stycznia 2013 r., V KK 99/12

Standard: 13790 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie i doktrynie utrwalony jest pogląd, że osoba wykonująca obowiązki służbowe jest uprawniona do zastosowania obrony koniecznej, kiedy taki zamach zostanie skierowany przeciwko tej osobie. Wówczas podstawą legalizacji obronnego zachowania jest art. 25 § 1 k.k. z 1997 r.

Postanowienie SN z dnia 22 kwietnia 2009 r., IV KK 14/09

Standard: 14042 (pełna treść orzeczenia)