Użycie broni palnej przez policjanta

Artykuł 17 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2002 r. Nr 7, poz. 58 ze zm.) nie może stanowić wyłącznej podstawy legalizacji użycia broni palnej w sytuacjach, gdy w sposób konieczny albo wysoce prawdopodobny powoduje to śmierć lub uszczerbek na zdrowiu osoby trzeciej, mające charakter ubocznego skutku odpierania bezprawnego i bezpośredniego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innych osób.

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 1 w zw. z ust. 3 ustawy o Policji warunkiem wyłączenia odpowiedzialności karnej za użycie przez policjanta broni palnej, prowadzące do naruszenia lub bezpośredniego zagrożenia dóbr prawnie chronionych, jest wykazanie, że sposób tego użycia był racjonalnym środkiem odparcia zamachu, użycie broni nie powodowało bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia osób trzecich, spełniony został wymóg minimalizacji szkód oraz nie zachodzą przesłanki bezwzględnej subsydiarności użycia broni, co obejmuje w szczególności sytuacje, gdy zamach został wywołany przez wcześniejsze nieprawidłowe i zawinione działanie policjanta.

Art. 17 ust. 1 ustawy o Policji ma charakter normy określającej sytuację dozwolonego użycia broni palnej przez policjanta. Jednocześnie stanowi podstawę do uznania, że w przypadku, gdy użycie broni prowadzi do naruszenia określonych dóbr prawnych, brak jest podstaw do przypisania odpowiedzialności karnej policjantowi działającemu w tak określonych w ustawie warunkach.

W przypadku określonym w art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji, ustawodawca zezwolił na użycie broni „w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta albo innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpośrednio do takiego zamachu”. Zwrot „w celu” odnosi się nie tylko do motywacji osoby używającej broni, ale określa także od strony obiektywnej (przedmiotowej) zakres dopuszczalnego użycia broni, które ma stanowić racjonalny sposób funkcjonalnie nakierowany na odpieranie zamachu.

Czasownik „odpierać” zrelacjonowany jest bezpośrednio do zamachu, ten ostatni zaś termin nie obejmuje wszelkiego rodzaju niebezpieczeństw, ale wyłącznie takie, które wynikają z działań innej osoby skierowanych przeciwko dobrom prawnie chronionym. Nie można określić mianem „odparcia zamachu” zachowań skierowanych przeciwko innej osobie niż zamachowiec. Zgodnie ze słownikową definicją, termin „odpierać” oznacza „zmuszenie kogoś siłą do odwrotu, do odstąpienia, odepchnięcie, obronę przed napaścią, przeciwstawienie się” (Uniwersalny Słownik Języka Polskiego, red. S.Dubisz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, s.1132). W każdym ze wskazanych znaczeń działania obronne muszą być skierowane przeciwko napastnikowi, a nie przeciwko osobie trzeciej. Z kolei zwrot „bezprawny zamach” oznacza, że chodzi o reakcje na zagrożenie mające swoje źródło w działaniach człowieka, bowiem tylko takie działania (zaniechania) mogą być kwalifikowane jako naruszające normy prawne.

Brzmienie art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji nawiązuje bezpośrednio do zwrot „w celu odparcia (…) zamachu” do treści art. 25 § 1 Kodeksu karnego, przewidującego instytucję tzw. obrony koniecznej. Działanie objęte kontratypem obrony koniecznej musi być skierowane przeciwko dobrom napastnika, a nie osoby trzeciej co jest powszechnie przyjmowane w literaturze (por. A.Zoll (w:) Kodeks karny. Część ogólna . Komentarz. Tom I., Wydanie IV, Warszawa 2012, t. 32 do art. 25; W.Wolter: Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973, s. 169, A.Marek: Obrona konieczna w prawie karnym. Warszawa 1979, s. 62, Lachowski (w:) Kodeks karny, Część ogólna, Tom 1, red. M.Królikowski, R.Zawłocki, Warszawa 2011, s. 807). W ten sam sposób należy interpretować także treść art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji. Przepis ten dopuszcza, więc użycie broni w przypadku bezprawnego i bezpośredniego zamachu na dobra prawne policjanta lub innej osoby, wyłącznie przeciwko napastnikowi. Tylko wówczas, bowiem można mówić o „odpieraniu zamachu”.

Art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji nie rozstrzyga natomiast wprost, czy dopuszczalne jest użycie broni palnej także w przypadku, gdy odpieranie zamachu miałoby się łączyć z ubocznym skutkiem w postaci stworzenia zagrożenia dla dóbr innych osób, niż dobra samego zamachowca. Można domniemywać, że Sądy skłonne były przyjąć taką właśnie interpretację, która w konsekwencji zakładałaby legalizację jakichkolwiek ubocznych skutków użycia broni palnej, także takich, które wystąpiłyby na dobrach osób trzecich, o ile tylko celem użycia broni było odparcie bezprawnego i bezpośredniego zamachu.

Interpretacja, w myśl której odpieranie zamachu mogłoby polegać na użyciu broni palnej w sposób naruszający dobra osób trzecich nie będących agresorami, prowadziłaby wszakże do konsekwencji, których nie można byłoby pogodzić z zasadami demokratycznego państwa prawa. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 30 września 2008 r. (K 44/07), oceniając w perspektywie art. 30 oraz art. 38 Konstytucji RP przepis art. 122a ustawy z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze, dopuszczający m.in. zniszczenie cywilnego statku powietrznego, użytego jako środek ataku terrorystycznego z powietrza, w którym znajdują się osoby nie będące zamachowcami, uznał, że regulacja taka naruszałaby m.in. konstytucyjną zasadę ochrony życia i godności człowieka. Czyniłaby, bowiem z tych osób jedynie środek do uchylenia niebezpieczeństwa grożącego innym osobom. Trybunał Konstytucyjny określił to, jako depersonalizację (reifikację), która jest nie do pogodzenia z zasadą ochrony godności człowieka.

W świetle tego rozstrzygnięcia należy także dokonać interpretacji art. 17 ust. 1 ustawy o Policji. Regulacja ta ma charakter normy kompetencyjnej, upoważniającej funkcjonariusza publicznego do użycia broni przeciwko innej osobie. Upoważnienie takie, podobnie jak w przypadku uznanego za sprzeczny z Konstytucją RP art. 122a Prawa lotniczego, nie może stanowić podstawy do takiego użycia broni, które mając na celu odparcie zamachu, w sposób konieczny prowadzi do naruszenia życia lub zdrowia osób trzecich, które nie są sprawcami zamachu. Prowadziłoby to, bowiem do przedmiotowego potraktowania takich osób, co z kolei byłoby sprzeczne z art. 14 ust. 3 ustawy o Policji nakazującym funkcjonariuszom policji w toku wykonywania czynności służbowych respektowanie godności ludzkiej. Nie oznacza to, że wykluczone jest użycie przez policjanta broni w warunkach określonych w art. 17 ustawy o Policji, jeżeli miałoby się to łączyć z jakimkolwiek niebezpieczeństwem dla dóbr osób postronnych.

Nie może ujść uwadze zmiana, jaką do treści tego przepisu wprowadziła nowelizacja ustawy o Policji z 2002 roku W szczególności, ustawą z dnia 24 maja 2002 r. o zmianie ustawy o Policji (Dz.U. Nr 115, poz. 996) dokonano modyfikacji treści art. 17 ust. 3 tejże ustawy. We wcześniejszym brzmieniu przepis ten stanowił, że „użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni i nie może zmierzać do pozbawienia jej życia, a także narażać na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia innych osób”. W nowym brzmieniu zawężono zakres wyrażonej w tej regulacji zasady. W myśl nowego brzmienia tego przepisu „użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni palnej”.

W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej wskazano bardzo enigmatycznie, że „nowelizacja ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji polega na zmianie zasad użycia broni palnej przez policjantów i pozwoli na mniej skrępowane stosowanie tego środka przymusu bezpośredniego w sytuacji, gdy atak na życie napastnika jest koniecznością. Aprioryczne eliminowanie takiej możliwości należy uznać za nieracjonalne. Natomiast dobra osoby, przeciwko której użyto broni palnej, w sposób wystarczający chroni dyrektywa minimalizacji szkód, która zostaje zachowana w nowym brzmieniu zmienianych przepisów” (Druk Nr 404 Sejm RP IV kadencja).

Charakterystyczne jest przy tym, że w szeregu innych ustaw, przewidujących możliwość użycia broni palnej przez funkcjonariuszy służb mundurowych (np. Straży Granicznej, CBA, ABW, Żandarmerii Wojskowej) obowiązują nadal regulacje analogiczne w swojej treści do tej, którą zawierał art. 17 ust. 3 ustawy o Policji w pierwotnym brzmieniu, sprzed nowelizacji w 2002 roku. Analiza prac legislacyjnych prowadzi jednak do wniosku, że nie było zamiarem ustawodawcy zalegalizowanie użycia broni całkowicie niezależnie od związanego z takim użyciem stopnia prawdopodobieństwa naruszenia dóbr prawnych osób trzecich oraz bez względu na to, jakie dobra mogłyby zostać w ten sposób zagrożone.

Dyskusja w trakcie prac komisji sejmowej, w której ostatecznie odrzucono poprawkę przywracającą klauzulę zakazu sprowadzenia jakiegokolwiek niebezpieczeństwa związanego użyciem broni dla osób trzecich, wskazywała na to, że zamiarem ustawodawcy była legalizacja takiego użycia broni, które łączy się z narażeniem na niebezpieczeństwo osób trzecich, byleby nie było to bezpośrednie niebezpieczeństwo spowodowania naruszenia życia lub zdrowia tych osób (por. dyskusja na posiedzeniu Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach w dniu 22 i 23 maja 2002 r., Sejm RP IV kadencji, Biuletyn Komisji Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach, Nr 596/IV oraz 620/IV). Art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji nie może, więc stanowić wyłącznej podstawy legalizacji użycia broni palnej w sytuacjach, gdy w sposób konieczny lub wysoce prawdopodobny powoduje to naruszenie życia lub zdrowia osoby trzeciej, mające charakter ubocznego skutku odpierania bezprawnego i bezpośredniego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innych osób. Tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy zachodzi konieczność ratowania określonej osoby, możliwe jest podjęcie działań łączących się z poważnym ryzykiem niebezpieczeństwa dla jej dóbr, jeżeli jest to konieczne dla uchronienia jej przed skutkami jeszcze poważniejszego bezprawnego i bezpośredniego zamachu. Wyjątek ten nie ma jednak zastosowania w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Sprawa ta dotyczy, bowiem zachowań policjantów, w efekcie których doszło do poważnego naruszenia zdrowia osoby trzeciej, która nie była zagrożona przez działania domniemanego zamachowcy (kierowcy pojazdu).

Należy podkreślić, że w przypadku, gdy obrona przed bezpośrednim i bezprawnym zamachem łączy się ze sprowadzeniem w sposób konieczny lub wysoce prawdopodobny naruszenia dobra prawnego osoby nie będącej zamachowcem, działanie takie może być ewentualnie oceniane w perspektywie stanu wyższej konieczności z art. 26 Kodeksu karnego. Na takie rozwiązanie wskazywał także Trybunał Konstytucyjny w powoływanym wyroku dotyczącym art. 122a Prawa lotniczego. Powołanie się na stan wyższej konieczności wymaga jednak spełnienia warunków wynikających z treści art. 26 k.k., w szczególności zaś warunku proporcjonalności i bezwzględnej subsydiarności. Zróżnicowana może być także ocena normatywna konkretnego czynu, w zależności, bowiem od okoliczności, działanie w warunkach stanu wyższej konieczności może prowadzić albo do wyłączenia możliwości przyjęcia bezprawności (art. 26 § 1 k.k.) albo jedynie winy (art. 26 § 2 k.k.).

W odniesieniu do policjanta odpierającego bezpośredni i bezprawny zamach na życie, zdrowie lub wolność, oznacza to, że w przypadku podjęcia działań obronnych z użyciem broni palnej, których koniecznym lub wysoce prawdopodobnym rezultatem jest naruszenie dóbr osoby trzeciej, wyłączenie przestępności z uwagi na brak bezprawności takiego zachowania będzie miało miejsce tylko wówczas, gdy naruszone dobro osoby trzeciej przedstawiać będzie niższą wartość od dobra zagrożonego samym zamachem, a ponadto, jeżeli nie było żadnego innego sposobu ochrony owego zagrożonego zamachem dobra, jak tylko przez podjęcie działań obronnych prowadzących ubocznie do naruszenia (lub bezpośredniego zagrożenia) dóbr osoby trzeciej. W przypadku innej proporcji dóbr, przy spełnieniu wskazanych wyżej wymogów wynikających z zasady subsydiarności, może dojść co najwyżej do wyłączenia możliwości przypisania winy.

Jeżeli natomiast w konkretnej sytuacji faktycznej policjant nie wykorzystał realnie istniejącej możliwości uchronienia zagrożonych zamachem dóbr, z którą nie łączyło się stworzenie, co najmniej, bezpośredniego niebezpieczeństwa naruszenia dóbr osoby trzeciej, dochodzi wówczas do przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, co mogłoby niekiedy uzasadniać, co najwyżej, nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpienie od jej wymierzenia (art. 26 § 3 k.k.).

Podstawowym problemem interpretacyjnym związanym ze stosowaniem art. 17 ust. 1 ustawy o Policji jest kwestia obowiązywania zasady subsydiarności w odniesieniu do użycia broni. Rozstrzygające znaczenie ma w tym zakresie ustęp trzeci tego artykułu, w myśl którego „użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwe najmniejszą szkodę osobie, przeciwko której użyto broni palnej”. Wyraża on zasadę minimalizacji możliwych szkód spowodowanych użyciem broni palnej dla osiągnięcia celów określonych w art. 17 ust. 1 ustawy o Policji. Z regulacji tej należy w sposób jednoznaczny inferować zasadę konieczności (subsydiarności) użycia broni palnej.

Skoro obowiązuje nakaz minimalizacji szkód związanych z użyciem broni, to tym bardziej należy powstrzymać się od jej użycia, jeżeli cel określonych w art. 17 ust. 1 ustawy o Policji można osiągnąć bez jej stosowania, zwłaszcza takiego stosowania, które łączy się ze stworzeniem zagrożenia dla prawnie chronionych interesów o charakterze indywidualnym lub zbiorowym. Dotyczy to także celu określonego w art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji, a więc odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub innej osoby. Także i w tym wypadku obowiązuje zasada minimalizacji szkód, wynikająca z art. 17 ust. 3 ustawy o Policji. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że art. 17 ust. 1 i 3 ustawy o Policji musi być interpretowany w świetle art. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2. (Dz. U. 1993 Nr 61 poz. 284 (dalej: Konwencja) z dnia 4 listopada 1950 r., gwarantującym ochronę życia każdego człowieka. Broń palna ze swojej istoty może stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzkiego.

Użycie broni palnej w sposób powodujący takie zagrożenie podlega ocenie w perspektywie art. 2 Konwencji (por. wyrok ETPCz z dnia 19 kwietnia 2012 r. w sprawie Sašo Gorgiev przeciwko Macedonii, skarga 49382/06), co równocześnie musi wpływać na interpretację art. 17 ust. 1 pkt 1 oraz art. 17 ust. 3 ustawy o Policji.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. a) Konwencji, umyślne pozbawienie życia człowieka nie będzie uznane za sprzeczne z Konwencją, „jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą”. Regulacja ta była wielokrotnie przedmiotem interpretacji w orzeczeniach Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu, w których podkreślano, że obowiązkiem organów państwa jest podjęcie wszelkich działań minimalizujących zagrożenie dla życia ludzkiego w przypadku użycia broni palnej (por. wyrok ETPCz z dnia 26 lutego 2004 r., Nachova i inni v. Bułgaria, 43577/98 oraz 43579/98 a także omówienie orzecznictwa ETPCz w pracy K.Frąckowiaka; Standardy użycia broni palnej jako siły absolutnie koniecznej, Przegląd Policyjny nr 1(81) z 2006 r., s. 134 i n.).

Szczególne znaczenie ma w tym kontekście ma wyrok ETPCz z dnia 23 lutego 2010 r. w sprawie Wasilewska i Kałucka przeciwko Polsce (wnioski nr 28975/04 i 33406/04). Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego w P., Trybunał w orzeczeniu tym wskazał bardzo istotne warunki dopuszczalnego użycia broni palnej mogącego w sposób niezamierzony skutkować pozbawieniem kogoś życia. Warunki te bezpośrednio wpływają na interpretację art. 17 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 3 ustawy o Policji. Choć Sąd Apelacyjny w P. werbalnie uznał trafność rozstrzygnięcia Trybunału w powoływanej sprawie (s. 64 uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w P.), to jednak nie wyprowadził z tego żadnych konsekwencji dla dokonanej wykładni art. 17 ustawy o Policji. Tymczasem ETPCz jednoznacznie stwierdził, że jakiekolwiek użycie siły, również takie, które związane jest z odpieraniem bezprawnego i bezpośredniego zamachu nie może przekraczać zakresu „absolutnie koniecznego”. Wskazał także, że „w sytuacji, gdy (…) policja ucieka się do stosowania potencjalnie śmiercionośnej siły, poziom takiej siły nie może wykraczać poza zakres bezwzględnie konieczny dla osiągnięcia założonego celu”. Sąd Najwyższy w pełni podziela pogląd Trybunału Praw Człowieka, że w każdym przypadku konieczne jest ustalenie, czy „zakres użytej przez policję siły był proporcjonalny do osiągnięcia dopuszczalnych rezultatów”. Międzynarodowy standard dotyczący minimalizacji zagrożeń wynikających z koniecznego użycia broni znajduje potwierdzenie w rezolucjach ONZ (por. w szczególności zasada nr 9, Rezolucji 45/121 Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych z 1991 r. „Podstawowe zasady użycia siły oraz broni palnej przez funkcjonariuszy porządku prawnego”, zgodnie z którą „w każdym przypadku świadome użycie śmiercionośnej broni może być podjęte jedynie wtedy, gdy jest to całkowicie nieuniknione w celu ochrony życia”).

Mając na względzie wymagania wynikające z wyraźnego brzmienia art. 2 Konwencji, art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji nie może być interpretowany jako regulacja prawna stwarzająca uprawnienie do pozbawienia życia sprawcy bezpośredniego i bezprawnego zamachu, jeżeli nie było to bezwzględnie konieczne dla odparcia owego zamachu.

Legalność użycia broni palnej na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji warunkowana jest uznaniem, że był to racjonalny środek obrony przed zamachem. Użycie broni palnej musi, więc stwarzać realne szanse obrony zaatakowanego dobra. Jest to istotne szczególnie wówczas, gdy z uwagi na sposób i okoliczności użycia broni palnej, łączy się ono z zagrożeniem dla życia lub zdrowia innych osób. 

Dokonując tej oceny, sąd może powziąć wątpliwość, czy z uwagi na dynamiczny charakter zdarzenia, istniała obiektywna możliwość użycia broni palnej wyłącznie w granicach wyznaczonych koniecznością unieruchomienia lub zmiany kierunku ruchu pojazdu. Dotyczy to w szczególności możliwości oddania celnych strzałów wyłącznie w koła pojazdu lub układ jezdny (przy założeniu, że w ogóle działania takie, w realiach sprawy, mogły spowodować uchylenie niebezpieczeństwa grożącego policjantom). Uznanie, że takiej możliwości obiektywnie nie było lub była ona znacznie ograniczona, nie zwalnia z obowiązku rozważenia, czy użycie broni palnej w sytuacji, gdy łączyło się to ze znacznym prawdopodobieństwem spowodowania skutków w postaci naruszenia życia lub zdrowia innych osób (a które to skutki nie były racjonalnym środkiem dla odparcia bezprawnego zamachu), spełniało warunki określone w art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji.

Sama skuteczność i celowość obrony przed bezprawnym zamachem nie usprawiedliwia bowiem spowodowania w ten sposób wszelkich ubocznych skutków. W takim przypadku konieczne byłoby rozważenie, czy istniała w przedmiotowym stanie faktycznym inna skuteczna metoda uniknięcia naruszenia dóbr policjantów, która nie łączyła się ze sprowadzeniem bezpośredniego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia osób trzecich. Kwestia ta wymaga pogłębionej oceny, mając w szczególności na uwadze fakt, że zgodnie z dokonanymi ustaleniami faktycznymi, oddane przez policjantów strzały ostatecznie nie spowodowały ani zatrzymania samochodu, ani nawet radykalnej zmiany kierunku jazdy. Zaś do naruszenia dóbr policjantów nie doszło, bowiem sami usunęli się z toru jazdy pojazdu (uskoczyli na boki). Świadczy to o tym, że uzasadnione może być przekonanie o istnieniu w czasie ocenianego zdarzenia realnego, alternatywnego i efektywnego sposobu uniknięcia zagrożenia, jakie stwarzał dla policjantów ruszający z miejsca samochód i sposób ten nie łączył się z użyciem broni stwarzającym zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób.

Gdyby działanie policjantów było skierowane wyłącznie przeciwko domniemanemu autorowi zamachu (kierowcy samochodu), możliwe byłoby ewentualne rozważenie, czy istotnie zasada minimalizacji szkód z art. 17 ust. 3 ustawy o Policji w każdym wypadku wymaga, by policjant zamiast używać broni, w inny sposób uchylił się przed zamachem, o ile oczywiście realnie taka możliwość istnieje. W przypadku bowiem bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta albo innej osoby, aktualizuje się także obowiązek ujęcia sprawcy takiego zamachu. Zamach taki uzasadnia bowiem podejrzenie że doszło w ten sposób do popełnienia przestępstwa.

Wydaje się, że zasada minimalizacji szkód nie oznacza w każdym wypadku obowiązku, że policjant ma obowiązek wykorzystania możliwości uniknięcia naruszenia dóbr zagrożonych bezprawnym zamachem w inny sposób niż przez użycie broni. Ale stwierdzenie to nie dotyczy przypadku, w którym odpieranie zamachu i ewentualne zatrzymanie jego sprawcy dodatkowo miałoby się łączyć ze stworzeniem bezpośredniego niebezpieczeństwa dla osób trzecich. Wówczas obowiązuje bowiem pełna zasada subsydiarności i minimalizacji szkód, która uzależnia dopuszczalność użycia broni łączącego się spowodowaniem bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia, od braku innego racjonalnego sposobu uniknięcia zagrożenia dla dóbr, przeciwko którym skierowany był zamach.

Takim innym racjonalnym sposobem może być uchylnie się przed zagrożeniem wywołanym zamachem.

Dla przyjęcia, że użycie broni palnej przez policjantów było dopuszczalne na gruncie art. 17 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji, konieczne jest z jednej strony ustalenie, że w przypadku wszystkich oddanych strzałów, taki sposób reakcji był racjonalnym środkiem służącym do odparcia zamachu, z drugiej zaś strony, że nie przekroczono w ten sposób granic wyznaczonych przez zasadę minimalizacji szkód.

Wyrok SN z dnia 17 stycznia 2013 r., V KK 99/12

Standard: 13789 (pełna treść orzeczenia)

Oskarżony strzelając, bez wcześniejszego oddania strzału ostrzegawczego nie działał w celu pozbawienia życia pokrzywdzonego, ani nie przewidywał i nie mógł przewidzieć takiego skutku nieszczęśliwego zbiegu okoliczności. Jak trafnie ustaliły Sądy, zamiarem oskarżonego było zatrzymanie Przemysława B., drastycznie łamiącego przepisy prawa karnego.

Nietrafny jest zarzut rażącej obrazy art. 2 ust. 2 lit. b Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284). Stosownie do treści art. 2 ust. 2 lit. b Europejskiej Konwencji pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku bezwzględnie koniecznego użycia siły w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania. W orzecznictwie strasburskim wypracowano reguły, że zatrzymanie przy użyciu broni musi być konieczne, więc nie może nastąpić, gdy istniały inne środki schwytania uciekającego. Wymaganie konieczności kryje w sobie element proporcjonalności dóbr. Reguła „bezwzględnej konieczności” użycia broni nakazuje, aby użycie broni pozostawało w proporcji do intensywności zagrożenia. Niedopuszczalne jest posłużenie się bronią wobec osoby, która nie jest podejrzana o przestępstwo z użyciem przemocy i która bezpośrednio nie zagraża niczyjemu zdrowiu lub życiu. Wymaganie „legalności” użycia broni odnosi się w pierwszym rzędzie do oceny działań funkcjonariuszy z punktu widzenia prawa krajowego. Gdy chodzi o ucieczkę kierowcy użycie broni może znaleźć uzasadnienie w zagrożeniu jakie stwarza on dla innych uczestników ruchu. Przy czym z orzeczeń Trybunału strasburskiego wynika, że należy strzelać w opony uciekającego samochodu, a nie w szyby czy korpus pojazdu (por. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz pod red. L. Garlickiego. Warszawa 2010, t. I, s. 63 – 78). Zatem w sprawie zachodziły warunki opisane w Konwencji do oddania strzałów w kierunku opon uciekającego samochodem Przemysława B., gdyż nie reagował on na polecenia Policji, stworzył zagrożenie dla życia i zdrowia uczestników ruchu drogowego oraz usiłujących zatrzymać go funkcjonariuszy Policji.”

Postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2011 r., III KK 160/11

Standard: 13788 (pełna treść orzeczenia)