Zakaz dokonywania przez sądy wykładni prawotwórczej; deklaratoryjna teoria wykładni

Niedopuszczalność wkraczania sądu w zakres kompetencji prawodawcy wynika z faktu, iż w przeciwieństwie do organów uczestniczących w procesie legislacyjnym (Sejmu, Senatu oraz Prezydenta RP) sądy nie dysponują bezpośrednią, w świetle art. 2 i 4 Konstytucji RP, legitymacją demokratyczną ani w tym zakresie ich status nie podlega okresowej weryfikacji, co z kolei skutkuje możliwością kształtowania w imieniu społeczeństwa ram systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej. Sądy są w orzekaniu związane ustawą – zarówno w znaczeniu pozytywnym, jak i negatywnym. Oznacza to, że nie mogą z jednej strony kreować nieistniejących norm, choćby dla ich zastosowania w konkretnej rozpoznawanej sprawie, z drugiej zaś pomijać regulacji ustawowych, które nie zostały w odpowiednim trybie zniesione (przede wszystkim przez ustawodawcę, albo skutkiem orzeczenia negatoryjnego Trybunału Konstytucyjnego). Założenie przeciwne skutkowałoby uznaniem, że sądy dysponują kompetencją prawodawczą na równi z legislatywą, co jest oczywiście tezą niedopuszczalną i w żadnej mierze nieznajdującą uzasadnienia w obowiązujących normach rangi konstytucyjnej.

Uchwała SN z dnia 8 października 2024 r., III CZP 23/24

Standard: 84269 (pełna treść orzeczenia)

celem interpretacji ustawy, szczególnie o charakterze zasadniczym, jest odtworzenie sensu przepisów prawnych (teoria deklaratoryjna), a nie ich tworzenie (teoria konstytutywna), czego konsekwencją jest zakaz wykładni prawotwórczej. Oznacza to, iż sądom nie wolno tworzyć prawa w drodze interpretacji przepisów prawnych. Przypomniał o tym Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 kwietnia 2020 r. w sprawie U2/20, którym pozbawił uchwałę Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r., BSA I-4110-1/20 (M.P. 2020 poz. 376) mocy zasady prawnej, wynikającej z art. 87 § 1 zd. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. ‎o Sądzie Najwyższym, z tego właśnie powodu.

Zakaz wykładni prawotwórczej wynika wprost z zasad trójpodziału władzy i ich separacji przewidzianej w art. 10 Konstytucji RP, w ramach których rola sędziego w systemie prawa stanowionego (civil law) ogranicza się do wykładni uchwalonych wcześniej przepisów i ich stosowania w określonym stanie faktycznym. Stąd wśród źródeł prawa próżno szukać orzeczeń sądów i trybunałów krajowych (art. 87 Konstytucji RP), jak i europejskich (art. 288 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). W związku z tym poszczególne orzeczenia sądowe wywołują skutki wyłącznie w ramach danej, rozpatrywanej właśnie sprawy (z uwzględnieniem wyjątków wynikających choćby z art. 87 § 1 zd. 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 roku o Sądzie Najwyższym czy też art. 441 § 3 k.p.k.). Dotyczy to również wyroków zapadłych wskutek zadanych przez sądy krajowe pytań prejudycjalnych. Każde rozstrzygnięcie rozpatrywane jest indywidualnie i nawet przy niemal identycznych stanach faktycznych, dwa różne sądy mogą wydać dwa zupełnie od siebie różne orzeczenia. Obowiązek wynikający z orzeczenia precedensowego, na którym mogłyby się opierać polskie sądy, nie istnieje. Tylko w systemie common law, gdzie rola precedensu jest nader istotna, prawo może być tworzone przez wydający wyrok sąd.

Postanowienie SN z dnia 12 lipca 2023 r., I KZP 2/23

Standard: 71605 (pełna treść orzeczenia)

Jedną z podstawowych dyrektyw wykładni przepisów prawa, wynikającą także z konstytucyjnych zasad państwa prawnego i podziału władz, jest zakaz dokonywania przez sądy wykładni prawotwórczej, ponieważ sądom nie wolno wkraczać w kompetencje ustawodawcy poprzez zmianę treści znaczenia istniejących norm pod pozorem dokonywania ich wykładni, jak również władzy ustawodawczej i wykonawczej nie wolno wkraczać w określone Konstytucją kompetencje władzy sądowniczej.

Wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2016 r., V CSK 524/15

Standard: 13618 (pełna treść orzeczenia)