Odwołanie przedmiotu darowizny objętego małżeńską wspólnością majątkową

Do umowy majątkowej rozszerzającej wspólność majątkową małżeńską w ramach, której dochodzi do włączenia majątku osobistego małżonka do majątku wspólnego nie stosuje się w drodze analogii przepisów regulujących odwołanie darowizny (art. 898 k.c.) co wynika z treści art. 889 pkt 1 k.c., wyjątku instytucji odwołania darowizny od zasady pacta sunt servanda, którego nie należy interpretować rozszerzająco, braku podstaw do uznania by w przypadku regulacji ustrojowych stosunków majątkowych występowała „luka w prawie” uzasadniająca stosowanie analogii legis oraz możliwości poszukiwania przez małżonka dotkniętego nieetycznym postępowaniem współmałżonka ochrony w ramach szerokiej formuły art. 43 § 2 k.r.o.

Postanowienie SN z dnia 9 maja 2019 r., IV CSK 492/18

Standard: 68067 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Najwyższy nie odstępuje od zasady prawnej wyrażonej w punkcie trzecim uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1979 r., III CZP 15/79, o następującej treści: „W razie odwołania darowizny w stosunku do jednego z małżonków rzecz darowana staje się przedmiotem współwłasności obojga małżonków w częściach równych, a darczyńca może żądać przeniesienia na niego udziału należącego do małżonka, w stosunku do którego darowiznę odwołał, gdyby zaś nie było to możliwe – zwrotu wartości tego udziału (art. 405 k.c.).”

W sytuacji, w której przedmiot darowizny wszedł do majątku wspólnego, jej odwołanie w stosunku do jednego z małżonków powoduje, umożliwiający powstanie roszczenia o powrotne przeniesienie udziału we współwłasności nieruchomości na darczyńcę i odpowiadający jego woli, ale wynikający z ustawy, ograniczony skutek rzeczowy w postaci przejścia przedmiotu darowizny z majątku wspólnego do majątków osobistych małżonków. Jego podstawę stanowią art. 898 § 2 i art. 405 k.c., w których jako zasadę przyjęto realizację roszczenia in natura, w związku z art. 33 pkt 2, 31 § 1 i 35 k.r.o. Tylko w ten sposób darczyńca, pokrzywdzony szczególnie nagannym moralnie zachowaniem osoby, która skorzystała z jego hojności, może doprowadzić do przywrócenia status quo ante. Określenie wielkości udziałów podlegających przesunięciu z majątku wspólnego do majątków osobistych powinno także w tym wypadku nastąpić zgodnie z regułą wynikającą z art. 43 § 1 k.r.o.

Art. 898 § 1 k.c., dopuszczający odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności, nie zawiera żadnych ograniczeń o charakterze podmiotowym lub przedmiotowym, nie wydaje się więc możliwe, aby przez dokonanie darowizny z zastrzeżeniem, że jej przedmiot ma wejść do majątku wspólnego małżonków, darczyńca miał pozbawić się uprawnienia przewidzianego w tym przepisie. Do takiego natomiast wniosku, sprzecznego z racjami tkwiącymi u podstaw art. 898 § 1 k.c., prowadziłaby akceptacja odmiennego zapatrywania, gdyby bowiem niewdzięczności dopuścił się tylko jeden z małżonków, niedopuszczalna byłaby realizacja skutku odwołania w postaci powrotnego przeniesienia na darczyńcę udziału w przedmiocie darowizny. To z kolei ograniczałoby - bez podstawy prawnej - uprawnienia darczyńcy zasługujące na ochronę z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Trudno byłoby też zaaprobować koncepcję uznającą niewdzięczność jednego małżonka za równoznaczną z niewdzięcznością obojga, zwłaszcza w sytuacji, w której drugi małżonek przeciwstawiał się aktom niewdzięczności swojego współmałżonka.

Skutki odwołania darowizny powinny sięgać tylko tak daleko, jak rażąca niewdzięczność jednego z małżonków, nie powinny więc powodować - w miarę możliwości - niekorzystnych konsekwencji dla małżonka niewinnego. Małżonek, co do którego brak podstaw do odwołania darowizny, powinien zatem pozostać obdarowany w przypadającej na niego części, natomiast małżonek niewdzięczny nie powinien odnieść korzyści z odwołanej wobec niego darowizny. Postulatom tym czyni zadość tylko taka sytuacja, w której część przedmiotu darowizny przypadająca małżonkowi, wobec którego nie ma podstaw do odwołania darowizny, wejdzie do jego majątku osobistego.

Uchwała SN (PSIC) z dnia 31 marca 2016 r., III CZP 72/15

Standard: 13582 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy