Pełnomocnictwo do dokonania zapisu na sąd polubowny

Przepis art. 1167 k.p.c. ustanawia zasadę, według której pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej udzielone przez przedsiębiorcę, bez wzglądu na charakter tej czynności, umocowuje również do sporządzenia zapisu na sąd polubowny. Prawodawca przyjął tym samym, że umocowanie do dokonania czynności implikuje również umocowanie do wyboru arbitrażu jako trybu rozstrzygania sporów wynikających z tej czynności, chyba że odmienne zastrzeżenie wynikać będzie z treści pełnomocnictwa. Na tle tego przepisu zatarciu ulega odrębność między umocowaniem do czynności prawnej oraz do zapisu na sąd polubowny w zakresie sporów dotyczących tej czynności. O rodzaju pełnomocnictwa koniecznego do dokonania czynności prawnej decyduje ustawa (art. 98 k.c.), pochodną tego umocowania, jeżeli zostało ono skutecznie udzielone, jest zaś umocowanie do sporządzenia zapisu.

W art. 1167 k.p.c. nie posłużono się sformułowaniem „pełnomocnictwo do poszczególnej czynności”, które nawiązywałoby do art. 98 zdanie 2 in fine k.c., lecz określeniem ogólniejszym, wskazującym na szerszy zakres zastosowania tego przepisu. To, że w interpretowanym przepisie mowa jest o czynności prawnej w liczbie pojedynczej („dokonania czynności prawnej”, „tej czynności”) wynika ze względów stylistycznych i językowych, nie należy natomiast stąd wnioskować, że pełnomocnictwo o skutku określonym w art. 1167 k.p.c. może obejmować tylko jedną, konkretną czynność prawną.

Przepis art. 1167 k.p.c. należy postrzegać jako reakcję prawodawcy na ocenianą jako rygorystyczna wykładnię przyjętą w judykaturze co do wymagań w zakresie umocowania do zawarcia zapisu na sąd polubowny. Przy uwzględnieniu, że zakres zastosowania tego rozwiązania jest ograniczony do przedsiębiorców, przemawia to za nadaniem mu szerszego znaczenia aniżeli ograniczone do pełnomocnictwa o szczególnym charakterze. Pogląd ten odpowiada również przeważającemu stanowisku literatury (por. także postanowienie SN z dnia 30 października 2008 r., II CSK 263/08, w którym art. 1167 k.p.c. odniesiono do umocowania wynikającego z udzielenia prokury).

Przepis art. 1167 k.p.c. odrywa bowiem skuteczność umocowania do zawarcia zapisu na sąd polubowny od jego samodzielnej kwalifikacji jako czynności przekraczającej lub nieprzekraczającej granic zwykłego zarządu, uzależniając go jedynie od istnienia skutecznego umocowania do dokonania czynności prawnej.

Postanowienie SN z dnia 13 października 2017 r., I CSK 33/17

Standard: 47124 (pełna treść orzeczenia)

Wymaganie pełnomocnictwa do sporządzenia poszczególnej czynności wynikać musi z ustawy (art. 98 zdanie drugie in fine), co oznacza, że wymagania tego nie można stawiać, gdy dla danej czynności żaden przepis ustawy go wyraźnie nie zastrzegł. Takiego wymagania w zakresie rodzaju pełnomocnictwa ustawa w stosunku do zapisu na sąd polubowny nie przewiduje. Oznacza to, że nie ma podstaw do przyjęcia, by sporządzić zapis na sąd polubowny mógł tylko pełnomocnik, legitymujący się pełnomocnictwem do tej konkretnej czynności; pełnomocnictwo takie nie jest więc nieodzowne dla skuteczności zapisu, choć oczywiście jest dla niej wystarczające.

Ważność i skuteczność pełnomocnictwa do dokonania zapisu powinny być oceniane autonomicznie. Oznacza to, że ocena istnienia umocowania pełnomocnika do sporządzenia zapisu na sąd polubowny powinna być dokonywana niezależnie od oceny istnienia umocowania tego pełnomocnika do dokonania czynności prawnej, będącej źródłem stosunku prawnego, z którego spory mają być poddane kompetencji sądu polubownego. Konsekwentnie, ocena skuteczności pełnomocnictwa do dokonania zapisu pozostanie niezależna od oceny skuteczności pełnomocnictwa do zawarcia umowy "głównej" i ustalenie, że pełnomocnik był odpowiednio umocowany do zawarcia tej umowy, nie będzie przesądzające dla oceny, czy był również należycie umocowany do tego, by spory wynikłe z tej umowy poddać w imieniu mocodawcy kompetencji sądu polubownego.

Innymi słowy, prawo właściwe dla samej umowy arbitrażowej nie rozciąga się na kwestie związane z pełnomocnictwem, tj. w zakres statutu umowy o arbitraż nie wchodzą kwestie związane z pełnomocnictwem o zawarcie umowy o arbitraż. Sąd Najwyższy podziela stanowisko Sądów meriti, że w okolicznościach sprawy, do pełnomocnictwa mają zastosowanie reguły kolizyjne dotyczące ustalania prawa właściwego dla pełnomocnictwa w ogólności, a w kwestii jego formy reguły kolizyjne dotyczące ustalania prawa właściwego dla formy czynności. Skoro strony w umowie dokonały wyboru prawa angielskiego, według którego w kwestii pełnomocnictwa właściwe jest prawo państwa, w którym działa pełnomocnik, a wiec w tej materii miało zastosowanie prawo polskie. Według art. 23 ust. 1 p.p.m. „pełnomocnictwo podlega prawu wybranemu przez mocodawcę”. Artykuł 23 p.p.m. odnosi się do prawa właściwego dla oceny materialnoprawnej (treści stosunku) pełnomocnictwa. Formę wszelkich czynności prawnych reguluje art. 25 p.p.m. Według art. 25 ust. 1 p.p.m. forma czynności prawnej podlega w pierwszej kolejności prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarczy jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa w którym czynność zostaje dokonana. Jeżeli umowę zawierają osoby znajdujące się w chwili złożenia oświadczeń woli w różnych państwach wystarczy wówczas zachowanie formy przewidzianej dla tej czynności przez prawo jednego z tych państw; jeżeli czynności prawnej dokonał przedstawiciel, w razie stosowania przepisu ust 1 zdanie drugie i trzecie, bierze się pod uwagę okoliczności dotyczące przedstawiciela. Dla ustalenia więc formy właściwej dla pełnomocnictwa do zawarcia umowy o arbitraż i skutków jej niezachowania należało uwzględnić przepisy kodeksu cywilnego.

Wymaganie pełnomocnictwa do sporządzenia poszczególnej czynności wynikać musi z ustawy (art. 98 zdanie drugie in fine), co oznacza, że wymagania tego nie można stawiać, gdy dla danej czynności żaden przepis ustawy go wyraźnie nie zastrzegł. Takiego wymagania w zakresie rodzaju pełnomocnictwa ustawa w stosunku do zapisu na sąd polubowny nie przewiduje. Oznacza to, że nie ma podstaw do przyjęcia, by sporządzić zapis na sąd polubowny mógł tylko pełnomocnik, legitymujący się pełnomocnictwem do tej konkretnej czynności; pełnomocnictwo takie nie jest więc nieodzowne dla skuteczności zapisu, choć oczywiście jest dla niej wystarczające. Według zapatrywania wyrażonego w powołanej uchwale, do sporządzenia zapisu konieczne jest co najmniej pełnomocnictwo "rodzajowe", określające rodzaj czynności, gdyż sporządzenie zapisu na sąd polubowny przekracza granice zwykłego zarządu. Przesądza o tym autonomiczny charakteru zapisu na sąd polubowny oraz jego ranga.

Zapis na sąd polubowny jest czynnością przekraczającą zakres zwykłego zarządu. Taka kwalifikacja jest korzystna z punktu widzenia pewności obrotu oraz jasności kryteriów stosowanych przy ocenie skuteczności pełnomocnictw. Z tego względu, w omawianej uchwale Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie można przyjąć, iż może w tym wypadku chodzić o pełnomocnictwo dorozumiane wynikające z interpretacji oświadczenia woli mocodawcy, który udzielił w ten sposób pełnomocnictwa ogólnego do zawarcia umowy głównej, czy też umowy o arbitraż (por. uz. uchwały SN z dnia 8 marca 2002 r., III CZP 8/02). 

Ważność pełnomocnictwa stanowi element decydujący o skuteczności oświadczenia woli złożonego w umowie, a w judykaturze wyrażono nawet pogląd, że tym samym decyduje o ważności umowy (por. postanowienie SN z dnia 24 marca 1999 r., II CKN 250/98). Dokonanie przez przedstawiciela zapisu na sąd polubowny na skutek nieważnego pełnomocnictwa nie wyklucza zastosowania art. V ust 2b Konwencji nowojorskiej.

Postanowienie SN z dnia 2 marca 2017 r., V CSK 392/16

Standard: 13563 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy