Wyłączenie ograniczeń w stosowaniu tymczasowego aresztowania (art. 259 § 4 k.p.k.)

W przepisie art. 259 § 4 k.p.k. wskazano sytuacje, gdy tymczasowe aresztowanie jest możliwe nawet wówczas, gdy stosowanie tego środka w ogóle nie powinno nastąpić z uwagi na przewidywany rozmiar wymierzonej wobec oskarżonego w przyszłości kary, jak też ze względu na samo ustawowe zagrożenie przestępstwa karą nieprzekraczającą roku pozbawienia wolności. Ukrywanie się oskarżonego przed wymiarem sprawiedliwości lub uporczywe niestawianie się na wezwania, w wypadku pozostawania pod zarzutem przestępstwa zagrożonego surową odpowiedzialnością karną, tym bardziej więc pociąga za sobą stwierdzenie, iż niesłuszne – z punktu widzenia prawomocnego rozstrzygnięcia uniewinniającego – tymczasowe aresztowanie, z reguły traci atrybut niewątpliwej niesłuszności, z tych samych powodów, które legły u podstaw unormowania art. 259 § 4 k.p.k.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 września 1999 r., I KZP 27/99 (OSNKW 1999, z. 11-12, poz. 72) zwrócił m.in. uwagę, że "w wypadku stosowania aresztowania na podstawie art. 259 § 4 k.p.k., gdy oskarżony (podejrzany) ukrywał się lub uporczywie nie stawiał się na wezwania, nie można przyjąć niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, gdyż wówczas nie mamy do czynienia z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k.. Jest to bowiem sytuacja, gdy organ państwa (sąd), w sposób jedynie skuteczny, przez zastosowanie tymczasowego aresztowania, realizował swój ustawowy obowiązek (art. 2 k.p.k.), a oskarżony (podejrzany) o popełnienie przestępstwa, będąc do tego zobowiązany ustawowo (art. 75 § 1 k.p.k.), nie stawiał się na wezwania sądu. Kolizja dwóch dóbr (skutecznego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i wolności oskarżonego) rozstrzygnięta została właśnie w unormowaniu art. 259 § 4 k.p.k. Takie tymczasowe aresztowanie nie tylko nie jest niewątpliwie niesłuszne, czy niesłuszne, lecz uznać je trzeba za po prostu słuszne, jako zgodne z prawem".

W przepisie art. 259 § 4 k.p.k. wskazano sytuacje, gdy tymczasowe aresztowanie jest możliwe nawet wówczas, gdy stosowanie tego środka w ogóle nie powinno nastąpić z uwagi na przewidywany rozmiar wymierzonej wobec oskarżonego w przyszłości kary, jak też ze względu na samo ustawowe zagrożenie przestępstwa karą nieprzekraczającą roku pozbawienia wolności. Ukrywanie się oskarżonego przed wymiarem sprawiedliwości lub uporczywe niestawianie się na wezwania, w wypadku pozostawania pod zarzutem przestępstwa zagrożonego surową odpowiedzialnością karną, tym bardziej więc pociąga za sobą stwierdzenie, iż niesłuszne - z punktu widzenia prawomocnego rozstrzygnięcia uniewinniającego - tymczasowe aresztowanie, z reguły traci atrybut niewątpliwej niesłuszności, z tych samych powodów, które legły u podstaw unormowania art. 259 § 4 k.p.k.

Nie sposób zaaprobować poglądu przeciwnego, który prowadziłby do stwierdzenia, że organy procesowe są bezradne wobec ukrywania się lub uporczywego utrudniania przez oskarżonego postępowania, uniemożliwiającego rozstrzygnięcie sprawy, w tym wydanie orzeczenia uniewinniającego oskarżonego. W rezultacie doszłoby przecież do swoistego paradoksu, że ukrywanie się oskarżonego lub uporczywe utrudnianie przezeń postępowania stanowi przeszkodę do uwolnienia go od odpowiedzialności karnej. Patrząc z tej perspektywy, zastosowanie tymczasowego aresztowania w sytuacji, gdy następnie oskarżonemu wymierzono karę pozbawienia wolności w niższym rozmiarze, niż okres odbytego tymczasowego aresztowania lub wręcz karę o charakterze wolnościowym, nie różni się - z punktu widzenia zasad słuszności - od zastosowania aresztowania wówczas, gdy oskarżony został następnie uniewinniony. W każdej z tych sytuacji trudno bowiem uznać, iż tymczasowe aresztowanie było dolegliwością, której oskarżony niewątpliwie nie powinien był ponieść, skoro - bez zastosowania tymczasowego aresztowania, spowodowanego ukrywaniem się lub uporczywym utrudnianiem przezeń postępowania karnego - sąd nie miał innej możliwości rozstrzygnięcia sprawy. Nie ma zatem żadnych racjonalnych podstaw do twierdzenia, że ryzyko Skarbu Państwa z tytułu odpowiedzialności za szkodę wynikłą z pozbawienia wolności związanego z tymczasowym aresztowaniem, zostało ograniczone o wypadki, gdy następnie orzeczono wobec oskarżonego, na przykład karę o charakterze wolnościowym, a ograniczeń tych nie doznaje, gdy - przy zaistnieniu tych samych przyczyn aresztowania - został on następnie uniewinniony. Z tego punktu widzenia, wynikające z uniewinniającego rozstrzygnięcia, ostateczne ustalenie o nietrafnym przyjęciu podstawowej przesłanki zastosowanego aresztowania, związanej z oceną wysokiego stopnia prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa, traci pierwszoplanowy charakter, jeżeli ustalenia tego i tak - z opisywanych przyczyn - nie można było dokonać.

Postanowienie SN z dnia 9 sierpnia 2002 r., V KKN 377/01

Standard: 13543 (pełna treść orzeczenia)