Odmowa dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem

W art. 81 ustawy prawo o notariacie przyjęto, że notariusz powinien odmówić dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem. Jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który powinien znaleźć zastosowanie nawet w sytuacji, gdy strona podtrzymuje żądanie sporządzenia aktu notarialnego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 1997 r., II CKN 420/97, OSNC 1998, z. 5, poz. 76). Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie podkreślał, że na ocenę odpowiedzialności notariusza w związku z naruszeniem art. 81 prawa o notariacie, nie ma wpływu postawa kontrahentów, jak i udzielenie przez notariusza wyczerpujących wyjaśnień, co do prawnych zagrożeń związanych z transakcją. Decydujące jest bowiem wyeliminowanie niebezpieczeństwa dokonania wadliwych czynności notarialnych, a nie jedynie zmuszenie stron do głębszej refleksji co do dokonywanej czynności, czy też zapewnienie stronom prawidłowej informacji o skutkach i zagrożeniach związanych z dokonywaną czynnością prawną.

Gwarancyjne znaczenie tego przepisu dla bezpieczeństwa obrotu prawnego nie może ulegać wątpliwości, co też Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie podkreślał wielokrotnie. W jednym ze swoich orzeczeń stwierdził - „Użyte w art. 81 prawa o notariacie określenie "czynność notarialna sprzeczna z prawem" obejmuje również czynność ważną wprawdzie z punktu widzenia prawa, lecz narażającą stronę na niekorzystne dla niej skutki z uwagi na użyty język prawa w sposób budzący wątpliwości co do treści złożonego oświadczenia” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2002 r., III CKN 694/00, OSNC 2003, z. 9, poz. 124). Podobnie Sąd Najwyższy uznał w innym przypadku przyjmując, że czynności notariusza stanowią realizację jego podstawowej funkcji, jaką jest zapewnienie tego, aby różnorakie czynności prawne i faktyczne dokonywane przez strony były dokonane zgodnie z wymogami prawa, tak aby maksymalnie chroniony był godny ochrony interes osoby lub osób, które powinny lub chcą dokonać takiej czynności z udziałem notariusza (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2013 r., III CZP 5/13, Biul. SN 2013, nr 3, poz. 7).

Potwierdzenie tego sposobu interpretacji obowiązku notariusza znajduje odbicie również w § 18 Kodeksu Etyki Zawodowej Notariusza, zgodnie z którym „w wypadku konfliktu między stronami bądź oczywistej sprzeczności ich interesów – notariusz obowiązany jest odmówić dokonania czynności”. Właśnie w tym obowiązku przejawia się istota sprawowania jurysdykcji prewencyjnej przez notariusza. Na podstawie tego przepisu, pozostającego w zgodności systemowej z pozostałymi przepisami ustawy należy stwierdzić, że notariusz odpowiada za niedopuszczenie do porządku prawnego czynności notarialnych sprzecznych nie tylko z prawem, ale i z szeroko rozumianymi zasadami porządku prawnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1990 r., III CZP 29/90, OSNC 1990, z. 12, poz. 150; także M. Król, Jurysdykcja notariusza z perspektywy teoretycznoprawnej, (…) op. cit. s. 434).

Trzeba zdecydowanie stwierdzić, że nie można zaakceptować takiej interpretacji wskazanych przepisów, która sprowadzałaby status notariusza praktycznie do roli statysty, biernego uczestnika zawieranych umów, ograniczającego się do sporządzenia odpowiedniego wzoru umowy notarialnej, poprzestania na zdawkowych pouczeniach, przyłożenia pieczęci i podpisu oraz pobrania wynagrodzenia. Notariusz odpowiada za treść sporządzonej przez siebie umowy i za jej skutki, a jego obowiązkiem jest dbać o to, by umowa ta była bezstronna i zgodna z przepisami prawa oraz zasadami współżycia społecznego. Ze względu na szczególną pozycję zajmowaną przez notariusza, w sposób istotny naruszenie przez niego obowiązków godzi w wyrażoną w art. 7 Konstytucji RP zasadę, że organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, a także godzi w autorytet władzy publicznej.

Postanowienie SN z dnia 20 grudnia 2016 r., V KK 316/16

Standard: 13507 (pełna treść orzeczenia)

Zawarte w art. 81 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm.) określenie „sprzeczna z prawem” obejmuje także sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, z tym że notariusz odmawia dokonania czynności notarialnej ze względu na tę sprzeczność, jeżeli wynika ona z treści zamierzonej czynności notarialnej lub z okoliczności jej dokonywania.

Uchwała SN z dnia 18 grudnia 2013 r., III CZP 82/13

Standard: 65645 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Użyte w art. 81 Pr.not. określenie "czynność notarialna sprzeczna z prawem" obejmuje również czynność wprawdzie ważną z punktu widzenia prawa, lecz narażającą stronę na niekorzystne dla niej skutki ze względu na użyty język budzący wątpliwości co do treści złożonego oświadczenia.

Wyrok SN z dnia 12 czerwca 2002 r., III CKN 694/00

Standard: 22900 (pełna treść orzeczenia)