Środki prawne służące obronie praw osób dotkniętych egzekucją

Środki prawne służące obronie praw osób dotkniętych egzekucją można podzielić na środki obrony o charakterze formalnym, przysługujące wtedy, gdy przy czynnościach egzekucyjnych, np. zajęciu ruchomości, doszło do naruszenia przepisów o postępowaniu egzekucyjnym oraz środki obrony o charakterze merytorycznym, gdy w wyniku prowadzenia egzekucji naruszono prawa podmiotowe określonej osoby, regulowane przepisami prawa materialnego.

Do pierwszej grupy środków należy m.in. skarga na czynności komornika i wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego, natomiast do drugiej grupy należą powództwa przeciwegzekucyjne przewidziane m.in. w art. 840 i art. 841 k.p.c., bowiem w świetle art. 804 k.p.c. komornik nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności tytułu wykonawczego, a zatem oceny, czy wszczęcie lub prowadzenie egzekucji nie narusza przepisów prawa materialnego i praw podmiotowych określonych osób może dokonać tylko sąd w postępowaniu merytorycznym służącym temu celowi.

Wskazane środki prawne funkcjonują w postępowaniu egzekucyjnym w sposób autonomiczny, osoba uprawniona może z nich swobodnie korzystać (porównaj między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2003 r. V CKN 18/01, nie publ.), a ich wybór i skuteczność zależy od rodzaju zarzutów, jakie zgłasza.

Powództwo przewidziane w art. 840 k.p.c. przysługuje ogólnie rzecz biorąc osobom objętym tytułem wykonawczym, na podstawie którego prowadzona jest egzekucja, natomiast powództwo przewidziane w art. 841 k.p.c. przysługuje osobom trzecim, nie będącym stronami postępowania egzekucyjnego.

Uchwała SN z dnia 5 października 2016, III CZP 41/16

Standard: 13449 (pełna treść orzeczenia)

Egzekucja zmierza do uzyskania zaspokojenia wierzyciela tylko z majątku osoby, która została jako dłużnik wskazana w tytule wykonawczym (art. 803 k.p.c.). Godzi zaś w tę zasadę naruszenie, przy zajęciu egzekucyjnym, podmiotowych praw osoby trzeciej. Kodeks jednak nie wiąże uprawnienia do obrony przed egzekucją w drodze skargi (wniosku z art. 825 k.p.c.) z pozycją strony lub uczestnika postępowania egzekucyjnego.

Za pomocą skargi (wniosku z art. 825 k.p.c.) może zatem i osoba trzecia domagać się uchylenia zajęcia, powołując się na to, że przy jego dokonywaniu komornik naruszył formalne przepisy postępowania egzekucyjnego, jeżeli osoba trzecia wykaże interes prawny. Wymienionego organu egzekucyjnego jednak nie umocowano do rozstrzygania kwestii materialnoprawnych wyłaniających się przy dokonywaniu czynności egzekucyjnych (art. 804 k.p.c.).

W konsekwencji w orzecznictwie i w nauce przyjmuje się, że przeciwko czynnościom, które spowodowały naruszenie praw osoby trzeciej mimo dokonania ich zgodnie z przepisami prawa egzekucyjnego, osoba ta może skutecznie reagować jedynie w drodze powództwa o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji (art. 841 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 13 lutego 1981 r., III CZP 71/80

Standard: 31783 (pełna treść orzeczenia)