Zasada równości w stosunkach pracy a stosunki własnościowe pracodawcy

Państwo (władze publiczne) występujące w stosunkach z zakresu prawa pracy jako "pośredni ("faktyczny") pracodawca" (formalnie jest nim bowiem określona instytucja będąca pracodawcą lub wcześniej zakładem pracy - art. 3 kodeksu pracy) jest uprawnione - podobnie zresztą jak inni pracodawcy - do stosowania dopuszczonych przez prawo odstępstw od generalnych uregulowań kodeksu pracy dotyczących umów o pracę (co do samego pojęcia "pośredniego pracodawcy" zob. orzeczenie TK z 24 lutego 1997 r., sygn. K. 19/96, OTK ZU nr 1/1997, poz. 6). W wyroku z 24 października 2000 r. (K 12/00, OTK ZU nr 7/2000, poz. 255) Trybunał Konstytucyjny z powołaniem się na swoje wcześniejsze orzecznictwo i doktrynę prawa pracy podkreślił zresztą, że "dyferencjacja praw i obowiązków pracowniczych ze względu na charakter zatrudnienia i rodzaj wykonywanej pracy jest cechą charakterystyczną prawa pracy". Inaczej mówiąc - dla kwestii z zakresu prawa pracy status prawny pracodawcy (instytucja publicznoprawna czy pracodawca prywatny) może mieć istotne znaczenie dla zakresu praw i obowiązków pracownika. Status instytucji prawa publicznego powoduje bowiem, że stosunek pracy z taką instytucją ma z reguły pewien aspekt publicznoprawny, który wyrażać się może w innych sposobach nawiązania stosunku pracy (np. jednostronne mianowanie na określone stanowisko), rozwiązania stosunku pracy (szczególne podstawy zwolnienia ze stanowiska) oraz innej treści praw i obowiązków (np. obowiązku szczególnego posłuszeństwa lub szczególnej lojalności wobec państwa również w życiu "pozazawodowym"). Gdyby zatem uprawnienie do wcześniejszej emerytury traktować jako uprawnienie z zakresu prawa pracy, to analiza zgodności tej regulacji z Konstytucją byłaby bardziej skomplikowana, wówczas bowiem status prawny pracodawcy mógłby być uznany za czynnik prawnie relewantny. Należy tu jednak koniecznie podkreślić, że absolutnie nie można rozumieć tego stwierdzenia jako akceptacji dla "powrotu" do podziału pracodawców (zakładów pracy) na "uspołecznione" i "nieuspołecznione". W tym zakresie skład orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zawarte w wyroku z 14 czerwca 2004 r. (sygn. P 17/03, OTK ZU nr 6/A/2004, poz. 57). Zwraca jedynie uwagę, że choć tzw. status własnościowy pracodawcy nie powinien być podstawą zróżnicowania praw pracowniczych, to może jednak nią być publicznoprawny lub prywatnoprawny charakter instytucji będącej "bezpośrednim" pracodawcą.

Wyrok TK z dnia 8 września 2005 r., P 17/04, OTK-A 2005/8/90, Dz.U.2005/181/1526

Standard: 1753 (pełna treść orzeczenia)

Konstytucja w żadnym z przepisów nie dokonuje tego rodzaju zróżnicowania. Przeciwnie, w myśl art. 65-67 ujęcie pracowniczych praw i - odpowiednio - powinności państwa z tym związanych jest ujęte w sposób uniwersalny, gdy idzie o sytuację drugiej strony stosunku pracy, tj pracodawcy. Sama Konstytucja nie różnicuje praw pracownika w zależności od stosunków własnościowych pracodawcy. Odwołuje się natomiast w art. 67 ust. 1 in fine (przepis mówi o zabezpieczeniu społecznym m.in. z uwagi na wiek emerytalny) do ustawy zwykłej. Może więc powstawać pytanie, czy Konstytucja nie zezwala ustawie zwykłej na wprowadzenie takiego zróżnicowania.

Dezaktualizacja pracodawców na "uspołecznionych" i "prywatnych" z punktu widzenia kodeksu pracy została wnikliwie przeprowadzona w uchwale SN, sygn. III ZPO 30/01 i tam powołanym orzecznictwie. W szczególności powiedziano tam, że po zmianie kodeksu pracy w 1996 r. "dla oznaczenia strony stosunku pracy, nazywanej uprzednio zakładem pracy, kodeks pracy używa jednolitego określenia bez zróżnicowania stosunków pracy w zależności od formy własności - państwowej, spółdzielczej, komunalnej lub prywatnej. Zróżnicowanie takie nie występuje obecnie także w przepisach regulujących ubezpieczenia społeczne. W konkluzji należy więc uznać, że także ustawodawstwo zwykłe (a zwłaszcza kodeks pracy) nie dostarcza argumentów za konstytucyjną dopuszczalnością (z racji art. 67 ust. 1 in fine) różnicowania uprawnień emerytalnych z uwagi na status własnościowy pracodawcy.

Wyrok TK z dnia 14 czerwca 2004 r., SK 21/03, OTK-A 2004/6/56, Dz.U.2004/144/1531

Standard: 1754 (pełna treść orzeczenia)