Prawomocność – pojęcie

Obowiązujący Kodeks postępowania karnego niejednokrotnie używa pojęcia "prawomocność", ale nie zawiera wyjaśnienia jego treści ani nie wskazuje kryteriów, jakie decydują o uzyskaniu waloru prawomocności przez konkretne rozstrzygnięcie.

W piśmiennictwie prawniczym prawomocność jest traktowana jako czynnik determinujący trwałość rozstrzygnięć procesowych zapewniający ostatecznie stabilizację prawną Prawomocność to sytuacja prawna charakteryzująca się niepodważalnością decyzji procesowej 

Wyróżnia się dwa jej aspekty: niepodważalność w znaczeniu zakazu podważania decyzji procesowej w drodze kontynuacji dotychczasowego postępowania - prawomocność formalna oraz niepodważalność tejże decyzji w znaczeniu zakazu prowadzenia nowego postępowania w tym samym przedmiocie - ne bis in idem - prawomocność materialna.

W znaczeniu formalnym, rozstrzygnięcie, które stało się prawomocne, kończy proces chyba, że zostanie wzruszone w drodze zastosowania nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Zatem, sprawa która została prawomocnie zakończona, tworzy stan rzeczy osądzonej Natomiast tak zwaną prawomocnością materialną określa się sytuację, w której "nie jest dopuszczalne wszczęcie i prowadzenie od nowa postępowania już prawomocnie (formalnie) zakończonego. Chodzi tu nie tylko o ponowny proces przed tym organem, który już zakończył postępowanie, ale o jakikolwiek inny organ" (tamże).

Niezależnie od polemik toczonych w doktrynie procesu karnego przez autorów różnych koncepcji określania prawomocności, obecnie przeważa stanowisko przyjmujące za główne kryterium prawomocności niezaskarżalność orzeczenia w drodze zwykłego środka odwoławczego.

Prawomocność rozstrzygnięć organów procesowych nie jest wartością bezwzględnie chronioną i co szczególnie istotne na gruncie rozpatrywanego zagadnienia ma też niejednakową siłę oddziaływania w odniesieniu do zapadających decyzji procesowych. Jej zakres kształtuje obowiązująca regulacja ustawowa, w której określa się wyjątki i ograniczenia oraz reguły pozwalające na przełamanie gwarancyjnej funkcji prawomocności

We współczesnym piśmiennictwie akcentuje się jednak także potrzebę uzupełnienia kryterium niezaskarżalności rozstrzygnięcia w drodze zwykłych środków odwoławczych o element jego niepodważalności.

Skoro prawomocność orzeczenia ma stanowić o stabilizacji prawnej i trwałości sytuacji ukształtowanej tym orzeczeniem, to jej gwarancyjny aspekt musi uwzględniać istniejące w prawie procesowym realne możliwości korekty orzeczenia, które już stało się niezaskarżalne zwykłymi środkami odwoławczymi, ale nadal może zostać zmodyfikowane bez sięgnięcia jeszcze po nadzwyczajne środki zaskarżenia. Brak uwzględnienia tego elementu osłabia koncepcję opartą na ograniczeniu się do kryterium niezaskarżalności orzeczeń jako determinanty prawomocności.

Stąd też zgodzić się trzeba z poglądem, że istnieje potrzeba wprowadzenia uzupełnienia w postaci zastrzeżenia, iż z punktu widzenia uzyskania prawomocności niezbędne jest, aby kwestia rozstrzygnięta decyzją procesową niezaskarżalną już zwykłym środkiem odwoławczym, nie mogła również stanowić przedmiotu kontynuowanego postępowania i w konsekwencji (co do zasady) zachować otwartej drogi do zmiany

Dostrzeżenie tej problematyki doprowadziło do wypracowania koncepcji rozróżniającej orzeczenia zdolne do nabycia cechy prawomocności i takie, które nie są zdolne do jej uzyskania.

Uchwała SN (7) z dnia 29 listopada 2016 r., I KZP 6/16

 

Standard: 13425 (pełna treść orzeczenia)

Praworządny system prawny zmierza do nadania orzeczeniom sądowym kończącym rozpoznanie sprawy w postępowaniu karnym dużej trwałości, a przez to stabilizację stosunków prawnych na gruncie kończących już postępowanie sądowe decyzji sądów. Trwałość tę zapewnia prawomocność orzeczenia wydanego w zwykłym (dwuinstancyjnym) postępowaniu. Prawomocność - to sytuacja prawna charakteryzująca się niepodważalnością decyzji procesowej. Stąd też, w nauce prawa procesowego stwierdza się, że prawomocna decyzja niezawisłego sądu ma moc normy prawnej.

W wypadku prawomocnego wyroku uniewinniającego, a więc stwierdzającego, że osoba oskarżona nie popełniła zarzucanego jej przestępstwa, owa moc takiego orzeczenia jako normy prawnej, ulega wręcz spotęgowaniu, obejmując wszystkie rozstrzygnięcia objęte takim wyrokiem, a więc także dotyczące rzeczy zatrzymanych, uznanych przez sąd orzekający za zbędne dla postępowania karnego. Oznacza to brak zezwolenia na utrzymywanie jakiejkolwiek dolegliwości związanej z postawionym zarzutem popełnienia czynu zabronionego.

Postanowienie SN z dnia 19 grudnia 2007 r., IV KK 467/07

Standard: 42738 (pełna treść orzeczenia)