Pojęcie „zdarzenie wywołujące szkodę” w rozumieniu art. 35 k.p.c.

Językowa wykładnia art. 35 k.p.c. prowadzi do wniosku, że przepis ten dotyczy jedynie miejsca działania sprawcy szkody, nie miejsca materializacji jej skutku. Wykładnia językowa jest jedną z metod wykładni, a pierwszeństwo norm prawa europejskiego przed normami wywiedzionymi z ustaw krajowych, nakazuje dokonywać takiej wykładni systemowej, która nie będzie prowadzić do wewnętrznie sprzecznych wniosków.

W myśl rozporządzenia nr 1215/2012 miejscem nastąpienia szkody może być zarówno miejsce jej wyrządzenia, jak i miejsce jej materializacji. Jeżeli do zastosowania przepisów Kodeksu postępowania cywilnego doszło na skutek zastosowania przepisów unijnych uwzględniających taką definicję, to powinna ona być uwzględniania również przy interpretacji art. 35 k.p.c., w szczególności jeżeli inne rodzaje wykładni prowadziłyby do wniosków wewnętrznie sprzecznych.

W judykaturze przyjęto, że pojęcie miejsca zdarzenia powodującego szkodę w rozumieniu art. 7 pkt 2 rozp. (…) wskazuje bezpośrednio na krajowe sądy właściwe dla tego miejsca, z pominięciem konieczności zastosowania norm prawa krajowego regulującego właściwość miejscową w obrębie jurysdykcji określonej przepisami rozporządzenia (por. m.in. wyrok TSUE z dnia 3 kwietnia 2014 r., C-387/12; wyrok TSUE z dnia 22 stycznia 2015 r., C-441/13).

Postanowienie SN z dnia 11 maja 2020 r., I CO 44/20

Standard: 81823 (pełna treść orzeczenia)

Art. 35 k.p.c. należy wykładać tak, że w sprawie z powództwa o roszczenia wynikające z czynu niedozwolonego właściwy miejscowo na jego podstawie jest nie tylko sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie będące przyczyną szkody, ale również sąd, w którego okręgu wystąpiły szkodliwe skutki tego zdarzenia, ujmowane jako naruszenie dobra prawnie chronionego. To ostatnie zastrzeżenie wiąże się z tym, że następstwa zdarzenia będącego przyczyną szkody mogą obejmować nie tylko bezpośrednie jego skutki polegające na naruszeniu określonego dobra prawnego poszkodowanego, ale także jego dalsze skutki, wyrażające się w szkodzie pośredniej lub następczej, głównie o charakterze majątkowym, objęte odpowiedzialnością odszkodowawczą. Jeśli w danej sytuacji sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie sprawcze, oraz sąd, w którego okręgu wystąpiły jego szkodliwe skutki, ujmowane jako naruszenie dobra prawnie chronionego, są różnymi sądami, to powód, wytaczając powództwo według art. 35 k.p.c., może między nimi dokonać wyboru zgodnie z art. 43 § 1 k.p.c.

Literalne brzmienie art. 35 k.p.c. wskazuje, że przepis ten uzasadnia tylko miejscową właściwość przemienną sądu, w którego okręgu nastąpiło zachowanie stanowiące przyczynę szkody, a nie (również) sądu, w którego okręgu nastąpiły szkodliwe skutki tego zachowania (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 1970 r., II CZ 158/70).

W praktyce zagadnienie nie jest oceniane tak jednoznacznie, ponieważ występuje także stanowisko wskazujące na to, że możliwe jest łączenie miejsca zdarzenia wywołującego szkodę w rozumieniu art. 35 k.p.c. nie tylko z miejscem działania sprawcy deliktu, ale także z miejscem, w którym nastąpiły jego szkodliwe skutki (por. postanowienie SN z dnia 28 czerwca 1989 r., I CZ 179/89).

Chociaż literalne brzmienie art. 35 k.p.c. może być uznane za przemawiające bardziej za wiązaniem właściwości miejscowej ustalanej na podstawie tego przepisu tylko z miejscem działania lub zaniechania powodującego szkodę, z wyłączeniem miejsca, w którym nastąpiły szkodliwe skutki tego działania lub zaniechania, to nie uzasadnia to jeszcze tego, aby na tym wniosku zakończyć zabiegi interpretacyjne. Uwzględnić należy również aspekty o charakterze funkcjonalnym i systemowym, które dopiero pozwalają ustalić ostateczną treść łącznika miejscowej właściwości przemiennej użytego w art. 35 k.p.c.

U źródeł wprowadzenia w art. 35 k.p.c. fori delicti commissi leży założenie, że sąd miejsca czynu niedozwolonego jest - ze względu na szczególną bliskość wobec przedmiotu sporu i możliwość ułatwionego przeprowadzenia dowodów istotnych dla wydania merytorycznego orzeczenia - z reguły predestynowany do tego, aby orzec w sporze na tle odpowiedzialności odszkodowawczej (por. uz. uchwały SN z dnia 13 marca 1978 r., III CZP 11/78). Względy te mogą być jednak aktualne zarówno w odniesieniu do miejsca zdarzenia będącego przyczyną szkody, jak również w odniesieniu do miejsca, w którym nastąpiły szkodliwe skutki tego zdarzenia. W zależności od tego, jakie są okoliczności sprawy, okazać się może, że w jednej sytuacji bardziej odpowiedni z tego punktu widzenia może być sąd miejsca działania lub zaniechania będącego przyczyną szkody, a w innej sytuacji - sąd miejsca skutku tego działania lub zaniechania. Nie można więc z góry przyjąć, że jedno z tych miejsc będzie zawsze bardziej odpowiednie do prowadzenia procesu. Uzasadnia to traktowanie obu miejsc jako równoważnych i tym samym uznanie, że każde z nich jest wystarczające dla przyjęcia właściwości miejscowej sądu (por. mutatis mutandis dotyczący jurysdykcji krajowej wywód Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w powołanym poniżej wyroku z dnia 30 listopada 1976 r., 21/76, w sprawie Handelskwekerij G.J. Bier B.V. p. Mines de Potasse d'Alsace S.A., http://curia.europa.eu/).

Przepis art. 35 k.p.c. stosuje się do różnych czynów niedozwolonych, łącznie z czynami polegającymi na bezprawnej ingerencji w prawa bezwzględne, niezależnie od tego, czy dochodzone są roszczenia odszkodowawcze, czy też (tylko albo także) roszczenia negatoryjne (por. wyrok SN z dnia 3 czerwca 2015 r., V CSK 599/14).

Określając miejsce zdarzenia sprawczego lub miejsce szkodliwych skutków tego zdarzenia istotnych dla ustalenia właściwości miejscowej trzeba więc uwzględniać każdorazowo rodzaj czynu, o który w danym wypadku chodzi. Rodzaj ten może mieć istotne znaczenie zarówno w kontekście lokalizacji zachowania stanowiącego źródło szkody, jak również w odniesieniu do lokalizacji jego szkodliwych skutków ze względu na dobro prawnie chronione, które zostało naruszone. Odrębnie od rodzaju czynu niedozwolonego trzeba mieć też na względzie środowisko, w którym dochodzi do popełnienia takiego. Obok kategorii czynów niedozwolonych popełnianych w środowisku rzeczywistym w grę wchodzą współcześnie czyny niedozwolone, do których dochodzi w środowisku wirtualnym (tzw. delikty internetowe).

Uchwała SN z dnia 15 grudnia 2017 r., III CZP 82/17

Standard: 13353 (pełna treść orzeczenia)