Kilka testamentów a początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek
Przedawnienie roszczenia o zachowek (art. 1007 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Zgodnie z treścią art. 1007 § 1 k.c. ustawodawca wiąże początek biegu terminu przedawnienia z ogłoszeniem testamentu. W razie kilku testamentów, termin ten biegnie od ogłoszenia testamentu, z którym uprawniony do zachowku wiąże swoje roszczenie wobec danej osoby. Przy tak kategorycznym i jednoznacznym brzmieniu omawianego przepisu nie sposób podzielić zapatrywania, że początek biegu terminu może wyznaczać inna okoliczność.
Przepis art. 1007 § 1 k.c. jest przepisem szczególnym i wyłączone jest stosowanie art. 120 § 1 k.c.
Początku biegu terminu przedawnienia roszczenia z tytułu zachowku ustawodawca nie łączy z żadnym zdarzeniem o charakterze subiektywnym, w tym nie uzależnia od wiedzy uprawnionego o przysługującym mu prawie lub okolicznościach, które decydują o jego powstaniu. Bieg terminu wyznacza konkretne zdarzenie, jakim jest ogłoszenie testamentu.
Wyrok SA w Szczecinie z dnia 9 kwietnia 2015 r., I ACa 934/14
Standard: 13074 (pełna treść orzeczenia)
Jeżeli spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 k.c. biegnie od ogłoszenia tego testamentu, z którego treści uprawniony wywodzi roszczenie o zachowek.
Rację ma skarżąca wywodząc, że art. 1007 § 1 k.c. nie określa chwili wymagalności roszczenia o zachowek. Trafnie też zauważa, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność podlega ustaleniu na podstawie art. 455 k.c. Zarzut naruszenia tego przepisu przez jego niezastosowanie nie może jednak odnieść zamierzonego skutku, ponieważ chwila wymagalności roszczenia o zachowek nie ma wpływu na określenie początku terminu przedawnienia. Termin ten biegnie od ogłoszenia testamentu, bez względu na to, czy i kiedy roszczenie stało się wymagalne. Wynika to w sposób jednoznaczny z analizy językowego znaczenia tekstu art. 1007 § 1 k.c., a także z samego charakteru terminu przedawnienia rozpoczynającego bieg a tempore facti.
Określenie początku biegu przedawnienia roszczenia o zachowek komplikuje się, jeżeli spadkodawca pozostawił kilka testamentów, które zostały ogłoszone w różnym czasie. W doktrynie wyrażane są w tej kwestii rozbieżne zapatrywania. Według jednego z poglądów, w sytuacji, w której spadkodawca pozostawił kilka testamentów, nawet gdy testamenty te wzajemnie się uzupełniają, dopiero otwarcie ostatniego z nich ostatecznie wyjaśnia stronę podmiotową i przedmiotowy zakres roszczeń o zachowek. Dlatego też termin przedawnienia roszczenia o zachowek rozpoczyna swój bieg z chwilą ogłoszenia tego z testamentów, który ogłoszono jako ostatni, bez względu na to, który z nich jest decydujący dla bytu i zakresu konkretnego roszczenia o zachowek. Według przeciwnego poglądu, termin przedawnienia rozpoczyna bieg od ogłoszenia pierwszego testamentu. Jeżeli kolejny ogłoszony testament nie ma wpływu na roszczenie o zachowek, bo niczego nie zmienia albo jest nieważny, termin nie zaczyna biec na nowo. Jeżeli natomiast z chwilą ogłoszenia nowego testamentu zmienia się krąg uprawnionych lub zobowiązanych do zachowku albo wielkość roszczeń, termin przedawnienia roszczeń zmienionych zaczyna biec od początku. Wyrażane jest też zapatrywanie, że jeżeli spadkodawca pozostawił kilka testamentów różnej treści, które zostały otwarte i ogłoszone, termin przedawnienia roszczenia o zachowek nie powinien rozpocząć biegu dopóty, dopóki nie zostanie wyjaśnione, który z testamentów jest ważny i skuteczny.
W wyroku z dnia 14 marca 1973 r., II CR 175/73 Sąd Najwyższy, określając bieg terminu przedawnienia roszczenia o zachowek w wypadku dwukrotnego ogłoszenia tego samego testamentu, przyjął, że początkową datą biegu przedawnienia jest data pierwszego ogłoszenia testamentu. Z kolei w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK 127/03, podzielił pogląd, według którego w wypadku, gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów i konieczne jest wstępne rozstrzygnięcie, który z nich jest ważny i skuteczny, termin przedawnienia nie biegnie do czasu wyjaśnienia tej okoliczności. Poglądy te nie zostały jednak poparte szerszą argumentacją.
Podejmując ten problem trzeba stwierdzić, że w sytuacji, w której spadkodawca pozostawił kilka testamentów, nie ma podstaw do odstąpienia od wyrażonej w art. 1007 § 1 k.c. reguły, łączącej początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zachowek z datą ogłoszenia testamentu. Zachodzi jedynie potrzeba ustalenia w drodze wykładni, z ogłoszeniem którego z pozostawionych testamentów należy związać początek biegu tego terminu. Nie powinno budzić wątpliwości, że może tu chodzić jedynie o testament, w którym uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci powołania do spadku bądź w postaci zapisu; innymi słowy, o testament, z treści którego uprawniony może wywieść przeciwko spadkobiercy testamentowemu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku. Zachodzą zatem podstawy, by przyjąć, że w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił kilka testamentów, termin przedawnienia przewidziany w art. 1007 § 1 k.c. rozpoczyna swój bieg od ogłoszenia testamentu, z treści którego uprawniony wywodzi przeciwko spadkobiercy testamentowemu roszczenie o zachowek.
Pogląd łączący początek biegu terminu przedawnienia z ogłoszeniem ostatniego z kilku testamentów spadkodawcy nie zasługuje na aprobatę z powodu trudności w ustaleniu, który z testamentów jest rzeczywiście ostatni. Wystarczy zauważyć, że praktyka sądowa dostarcza licznych przykładów odnajdywania testamentów nawet po upływie kilku lat od otwarcia spadku.
Nie można również podzielać zapatrywania, że termin przedawnienia roszczenia o zachowek nie rozpoczyna biegu dopóty, dopóki nie zostanie wyjaśnione, który z kilku testamentów spadkodawcy jest ważny i skuteczny. Stanowisko to prowadzi bowiem do wyjścia poza tekst art. 1007 § 1 k.c., a tym samym poza dopuszczalne granice wykładni.
Wyrok SN z dnia 22 maja 2013 r., III CSK 319/12
Standard: 68562 (pełna treść orzeczenia)