Kontratyp braku społecznej szkodliwości czynu Społeczna szkodliwość jako warunek przestępstwa (art. 1 § 2 k.k.)

Według art. 1 § 2 k.k. nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. W konsekwencji nasuwa się tu pytanie: czy w toku procesu karnego dopuszczalne jest ustalenie, że konkretny czyn wypełniający znamiona przestępstwa pozbawiony jest w ogóle społecznej szkodliwości?

Rozpoznający niniejszą sprawę skład Sądu Najwyższego wyraża przekonanie, że czyn zabroniony może nie odznaczać się karygodnością nawet w stopniu subminimalnym. Instancja kasacyjna podziela w tym zakresie stanowisko zaprezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2000 r., WKN 45/99). W judykacie tym podano, szeroko i przekonująco to argumentując, że "nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, który pozbawiony jest cechy społecznej szkodliwości". Uznano, że tego rodzaju wypadek w postępowaniu karnym należy potraktować analogicznie jak wystąpienie okoliczności określonej w art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., to jest "że sprawca nie popełnia przestępstwa".

Sąd Najwyższy był zdania, że przy ocenie materialnej treści czynu K. M., którego dopuściła się w dniu 14 września 2012 r., w szczególny sposób należało uwzględnić towarzyszącą jej motywację. Nadając pojęciu "motywacja" szerszy zasięg, obejmujący już to przeżycia intelektualne (motyw), już to emocjonalne (pobudka), wypadało stwierdzić: skoro przeżycie psychiczne oskarżonej, będące silą motoryczną powodującą przedsięwzięcie przez nią działania, zostało wywołane zarówno poczuciem głębokiej krzywdy i chęcią położenia kresu dalszym ewidentnie nagannym zachowaniom współpracowników, to nie sposób było w jej czynie dostrzec choćby znikomą społeczną szkodliwość. Zachowanie oskarżonej było ze wszech miar usprawiedliwione i - co więcej - tylko ono dawało realną szansę na dostarczenie w sprawie pracowniczej dowodu wykazującego jej prawdomówność.

Zamknięty katalog okoliczności określających społeczną szkodliwość czynu zabronionego zamieszczony został w art. 115 § 2 k.k. Mówi się w tym przepisie, że materialną treść konieczną dla przyjęcia karygodności konkretnego czynu stanowią zarówno elementy przedmiotowe (rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu), jak i podmiotowe (waga naruszonych przez sprawcę obowiązków, postać zamiaru, motywacja sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia).

Jakkolwiek co do zasady dopiero całokształt wskazanych okoliczności przedmiotowo - podmiotowych pozwala prawidłowo wypowiedzieć się w kwestii społecznej szkodliwości czynu, to jednak nie oznacza to zakazu uznania, że tylko niektóre z tych okoliczności (lub nawet jedna z nich) odegrały przy podejmowaniu decyzji w tej mierze decydującą rolę.

Inaczej rzecz ujmując, organ procesowy przy dokonywaniu oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu lub przy ustalaniu braku tej szkodliwości może przydać pierwszorzędne znaczenie jedynie wybranym elementom, a nawet jednemu z nich, rzecz jasna nie tracąc z pola widzenia pozostałych i biorąc je pod uwagę.

Postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2016 r., III KK 265/15

Standard: 7185 (pełna treść orzeczenia)

Jeśli (jak wspomniano) nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma, to a fortiori, nie stanowi także przestępstwa czyn zabroniony, który nie wykazuje cechy społecznej szkodliwości. Zarówno pojęcie braku społecznej szkodliwości czynu lub też znikomości społecznej szkodliwości czynu może w istocie w konkretnym, szczególnym wypadku zapobiec wydaniu orzeczenia jednostkowo niesprawiedliwego. W konsekwencji, w pełni uzasadnione jest twierdzenie, że nie stanowi przestępstwa czyn, który pozbawiony jest cech społecznej szkodliwości. To skutkuje dalej, że w takim przypadku procesowo będzie to sytuacja określona w art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., a zatem, że sprawca nie popełnia przestępstwa (zob. wyrok SN z dnia 25 stycznia 2000 r., WKN 45/99).

Postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 2010 r., WK 5/10

Standard: 76281 (pełna treść orzeczenia)