Pełnomocnictwo do zabezpieczenia

Pełnomocnictwo do zabezpieczenia nie wyłącza obowiązku pełnomocnika uwzględniania interesu prawnego mocodawcy.

Pełnienie przez pełnomocnictwo funkcji zabezpieczenia roszczenia jest jedną z jego atypowych funkcji. Takie pełnomocnictwo jest wykorzystywane przede wszystkim w praktyce bankowej. Podkreśla się, że jego cechą jest nieodwołalność i niewygasanie w razie śmierci mocodawcy - istnieje ono tak długo, jak długo istnieje zabezpieczona w ten sposób wierzytelność.

Poza sferą stosunków bankowych pełnomocnictwo do zabezpieczenia jest stosowane m.in. jako instrument zmierzający do zabezpieczenia wykonania umowy przedwstępnej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 832/97 przyjął, że takie pełnomocnictwo może zabezpieczać wyłącznie zawarcie umowy przedwstępnej o silniejszym skutku, bo wtedy pełnomocnik i tak mógłby osiągnąć swój cel, występując do sądu o wydanie orzeczenia zastępującego oświadczenie woli drugiej strony stosunku prawnego, natomiast brak podstaw do uznania dopuszczalności zrzeczenia się prawa do odwołania pełnomocnictwa dla drugiej strony umowy przedwstępnej o słabszym skutku.

Za dopuszczalnością pełnomocnictwa do zabezpieczenia przemawia w szczególności argument, że nie ma w tym zakresie wyraźnego zakazu ustawowego. Co więcej, istnienie pełnomocnictw nieodwołalnych i niegasnących mimo śmierci mocodawcy zostało wprost przewidziane w art. 101 k.c. Należy zatem uznać udzielenie takiego pełnomocnictwa za dopuszczalne, ważne i skuteczne.

Pełnomocnictwo do zabezpieczenia stanowi odmianę czynności fiducjarnej, łączy się z nią zatem więź zaufania istniejąca między mocodawcą a pełnomocnikiem. Wspomniana więź dotyczy jednak tego, że pełnomocnictwo nie zostanie naruszone. Pełnomocnik może przede wszystkim realizować swój interes, starając się przy tym realizować w miarę możliwości interes mocodawcy. Jeżeli działa zgodnie z własnym interesem, a w sposób wyraźnie sprzeczny z interesem mocodawcy, to można rozważać, czy nie nadużywa on prawa.

W każdym wypadku dokonane przez niego czynności prawne w zakresie umocowania, choćby dokonane na szkodę mocodawcy, są ważne i skuteczne. Pełnomocnictwo do zabezpieczenia tym się zatem charakteryzuje, że wprawdzie interes pełnomocnika ma pierwszeństwo przed interesem mocodawcy, co jednak nie oznacza, że pełnomocnik nie ma obowiązku uwzględniania interesu mocodawcy.

Wyrok SN z dnia 28 maja 2015 r., III CSK 330/14

Standard: 13026 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

W doktrynie wskazuje się przykłady przyczyn, uzasadniających zastrzeżenie przez mocodawcę nieodwołalności pełnomocnictwa, przypadki udzielenia kupującemu przez sprzedawcę nieruchomości pełnomocnictwa do zawarcia umowy przenoszącej własność tej nieruchomości, czy udzielenia pełnomocnictwa w celu zabezpieczenia roszczenia przysługującego pełnomocnikowi wobec mocodawcy. W obydwu wskazywanych przykładach chodzi o udzielenie pełnomocnictwa wyłącznie w interesie pełnomocnika, kiedy to obawa nadużycia udzielonego mu upoważnienia na niekorzyść mocodawcy staje się realna. Muszą to być więc sytuacje, w których pełnomocnikowi przysługuje przeciwko mocodawcy, wynikające z łączącego ich stosunku podstawowego, roszczenie, którego mógłby on skutecznie dochodzić, a udzielenie nieodwołalnego pełnomocnictwa stwarza tylko możliwość zaspokojenia przez pełnomocnika tego roszczenia.

Przedwstępna umowa sprzedaży nieruchomości, zawarta w formie aktu notarialnego, może być uznana za stosunek podstawowy, który uzasadnia udzielenie drugiej stronie nieodwołalnego pełnomocnictwa do zawarcia z samym sobą umowy przyrzeczonej. W takim wypadku udzielone pełnomocnictwo jedynie zabezpiecza realizację przez pełnomocnika zamierzonego skutku umowy przedwstępnej, który mógłby on osiągnąć - także w braku pełnomocnictwa - na drodze sądowej. 

Trzeba też podkreślić, że pełnomocnictwo nie jest instytucją prawną przewidzianą do zabezpieczenia roszczeń, lecz do reprezentowania mocodawcy. Sąd Apelacyjny trafnie uznał dokonane przez powodów w treści pełnomocnictw zastrzeżenie o zrzeczeniu się odwołania za bezskuteczne, co w konsekwencji - wobec odwołania tychże pełnomocnictw przed zawarciem spornych umów sprzedaży - musi prowadzić do stwierdzenia ich nieważności. Stanowiska tego w niczym nie zmienia powołanie się w kasacji na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1954 r. II CO 49/54, zwłaszcza wyrażony w uzasadnieniu tego orzeczenia pogląd, że "odwołanie będzie niedopuszczalne, jeżeli według treści umowy pomiędzy mocodawcą a inną osobą pełnomocnictwa udzielono w interesie tej innej osoby, a zwłaszcza jeżeli mocodawca przez ustanowienie pełnomocnika dał tej innej osobie rodzaj zabezpieczenia za dłużne oświadczenie". Skarżący - powołując się na przytoczone stanowisko Sądu Najwyższego - pomija dwie istotne kwestie. Po pierwsze, orzeczenie, o którym mowa, zapadło pod rządem art. 91 przepisów ogólnych prawa cywilnego (ustawa z dnia 18 lipca 1950 r., Dz. U. Nr 34, poz. 311), nie zaś pod rządem art. 101 § 1 k.c., którego redakcja jest merytorycznie bardziej rygorystyczna od dyspozycji poprzednio obowiązującego art. 91.

Wyrok SN z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 832/97

Standard: 55124 (pełna treść orzeczenia)