Testament jako dokument zawierający rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 k.c.)

Ustawodawca używa słowa "testament" w dwóch różnych znaczeniach, mianowicie, oraz. Według art. 942 k.c. testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Gdyby w przepisie tym słowo "testament" zostało użyte w znaczeniu czynności prawnej jednostronnej i odwołalnej, w której spadkodawca rozrządza swym majątkiem na wypadek śmierci, to zawierałby on zdanie: "czynność prawna jednostronna i odwołalna, w której spadkodawca rozrządza swym majątkiem na wypadek śmierci, może zawierać rozrządzenie tylko jednego spadkodawcy", a zatem przepis ten zawierałby zdanie semantycznie bezładne. Przeto w drodze eliminacji musi być wyprowadzony wniosek, że art. 942 k.c. posługuje się wyrazem "testament" w znaczeniu dokumentu obejmującego testament. Według więc dyspozycji art. 942 k.c. dokument obejmujący testament, w szczególności pisemny testament przewidziany w art. 951 k.c., może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Nie ma zaś normy, która by głosiła, że testament ustny może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Uchwała SN z dnia 12 grudnia 1972 r., III CZP 88/72

Standard: 12958

Według art. 942 k.c. testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Gdyby w przepisie tym słowo "testament" zostało użyte w pierwszym z przedstawionych znaczeń, to zawierałby on zdanie: "czynność prawna jednostronna i odwołalna, w której spadkodawca rozrządza swym majątkiem na wypadek śmierci, może zawierać rozrządzenie tylko jednego spadkodawcy", a zatem przepis ten zawierałby zdanie semantycznie bezładne. Przeto w drodze eliminacji musi być wyprowadzony wniosek, że art. 942 k.c. posługuje się wyrazem "testament" w drugim z przedstawionych znaczeń. Według więc dyspozycji art. 942 k.c. dokument obejmujący testament, w szczególności pisemny testament przewidziany w art. 951 k.c., może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Nie ma zaś normy, która by głosiła, że testament ustny może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Niezachowanie przez właściwego funkcjonariusza prezydium rady narodowej dyspozycji art. 942 k.c. przez dopuszczenie do tego, żeby testament z art. 951 k.c. zawierał rozrządzenia więcej niż jednego spadkodawcy, w szczególności żeby zawierał rozrządzenia dwóch spadkodawców będących małżonkami, powoduje nieważność tego testamentu.

W braku jakichkolwiek podstaw do zwężenia szczególnych okoliczności w rozumieniu art. 952 § 1 k.c. do wypadków niezachowania ze strony właściwego funkcjonariusza prezydium rady narodowej postanowień przepisu art. 951 k.c., okolicznością szczególną może być również niezachowanie przez wspomnianego funkcjonariusza innego przepisu, też powodującego nieważność testamentu z art. 951 k.c., m.in. naruszenie art. 942 k.c. Nieważność ta pozbawia spadkodawcę możliwości zachowania jakiejkolwiek zwykłej formy testamentu. Również więc w razie naruszenia przepisu art. 942 k.c. mogą być spełnione obie przesłanki dopuszczalności sporządzenia testamentu ustnego.

Jeżeli ze względu na naruszenie art. 942 k.c. testament pisemny z art. 951 k.c. jest nieważny, zostały zaś spełnione przesłanki sporządzenia testamentu ustnego i została zachowana jego forma, to wspólny protokół spisany w trybie art. 951 § 2 k.c. a obejmujący rozrządzenia dwóch spadkodawców staje się dokumentem tylko o wtórnym charakterze dowodowym.

W uchwale z dnia 20.IX.1968 r. III CZP 85/68 (OSNCP 1969, poz. 102) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że do ważności testamentu ustnego konieczne jest oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy; nie wystarcza więc inne zachowanie się spadkodawcy, choćby ujawniało ono wolę w sposób dostateczny. Jeżeli zatem przytoczone wymaganie dotyczy obu spadkodawców i każdy z nich złożył oświadczenie swej ostatniej woli, to w takim wypadku zostały sporządzone dwa testamenty ustne oddzielne, mające byt prawny, a istniejące jedynie w świadomości. Takie zaś testamenty oddzielne nie przestają nimi być, choćby zostały złożone jednocześnie i były powiązane treściowo. Testamenty ustne nigdy więc nie mogą być połączone. Nigdy też nie mogą stanowić tzw. testamentu wspólnego. Dlatego też nie zachodziła nawet potrzeba formułowania normy zakazującej sporządzenia testamentu ustnego, który by zawierał rozrządzenia więcej niż jednego spadkodawcy.

Testamenty oddzielne ulegają ocenie według ogólnych zasad, m.in. art. 962 k.c.

Uchwała SN z dnia 22 marca 1971 r., III CZP 91/70

Standard: 30195 (pełna treść orzeczenia)