Powództwo o ustalenie nieważności testamentu (art. 198 k.p.c.)

Przywołując tezę uchwały SN z dnia 30 grudnia 1968 roku, III CZP 103/68, wskazującą na dopuszczalność powództwa o ustalenie nieważności testamentu, Sąd Rejonowy nie wczytał się w treść uzasadnienia uchwały wskazującą na wyjątkowe sytuacje dopuszczalności takiego powództwa. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały podał, że jako regułę można przyjąć brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności testamentu w sytuacji, gdy wykazanie nieważności testamentu ma wywrzeć wpływ na stwierdzenie porządku dziedziczenia, tzn. gdy ustalenie nieważności wyłączy dziedziczenie testamentowe i uzasadni dziedziczenie z ustawy.

Brak interesu prawnego powoda wynika z tego, że przez uzyskanie stwierdzenia nabycia spadku w postępowaniu nieprocesowym, w którym zostanie rozstrzygnięty również spór o ważność testamentu, uzyska on rozstrzygnięcie dalej idącej od wyroku ustalającego nieważność testamentu. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku jest bowiem skuteczne nie tylko względem uczestników postępowania, ale także względem osób trzecich dopóty, dopóki nie zostanie uchylone lub zmienione w szczególnym trybie przewidzianym w art. 679 KPC, gdy tymczasem wyrok ustalający nieważność testamentu działa tylko inter partes. Poza tym taki wyrok ustalający, jak już była o tym mowa, nie jest równoznaczny z ustaleniem nabycia spadku.

Gdyby więc spadkobierca ustawowy uzyskał wyrok ustalający nieważność testamentu powołującego innego spadkobiercę do spadku, to mimo to w stosunku do osób trzecich nie roszczących sobie praw do spadku musiałby swe prawa wynikające z dziedziczenia udowodnić stwierdzeniem nabycia spadku.

Wspomniana reguła, dotycząca braku interesu prawnego w ustaleniu nieważności testamentu dla celów związanych z określeniem obowiązującego po spadkodawcy porządku dziedziczenia, odnosi się zarówno do sytuacji, gdy postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku nie zostało jeszcze wszczęte, jak i do takiej sytuacji, gdy postępowanie takie jest już w toku. W obu wypadkach wyrok ustalający miałby stworzyć jedynie prejudykat dla postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, tymczasem zaś prejudykat taki jest zbędny, skoro ustalenia co do ważności testamentu mogą być dokonane przez sąd spadku w toku postępowania nieprocesowego.

Tym bardziej więc nie można się dopatrzyć interesu prawnego spadkobiercy ustawowego w wytoczeniu powództwa ustalającego nieważność testamentu w razie prawomocnego stwierdzenia nabycia spadku na podstawie testamentu, skoro - w myśl art. 679 § 1 KPC - dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą, może być przeprowadzony tylko w szczególnym trybie przewidzianym w tym przepisie.

powódka nie miała interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o stwierdzenie nabycia spadku, z uwagi na to, że na podstawie przedmiotowego testamentu, nastąpiło prawomocne stwierdzenie nabycia spadku. Okoliczność, że powódka nie ujawniła wiadomych jej faktów wskazujących na nieważność testamentu w czasie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku obciąża ją samą. Postępowanie przewidziane w art. 189 k.p.c. nie służy i nie może być wykorzystywane jako środek do usunięcia skutków bezczynności lub błędów uczestników postępowania spadkowego czy też skutków ich nieznajomości prawa ani nawet błędów sądu. Nie może stanowić także o możliwości obejścia przepisów art. 679 k.p.c. Zwłaszcza w sytuacji kiedy artykuł ten przewiduje możliwość wszczęcia postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku. Okoliczność, że powódka utraciła możliwość wystąpienia z takim żądaniem z uwagi na to, że fakty dotyczące nieważności testamentu mogła powołać w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, czego nie uczyniła, nie uzasadnia zdaniem Sądu Okręgowego interesu prawnego w sprawie o ustalenie nieważności testamentu.

Wyrok SO w Łodzi z dnia 9 sierpnia 2018 r., III Ca 555/18

Standard: 16369 (pełna treść orzeczenia)