Testament własnoręczny zawarty w liście spadkodawcy (art. 949 k.c.)

Ważny jest testament własnoręczny (art. 949 k.c.) zawarty w liście spadkodawcy skierowanym do spadkobiercy, podpisany w sposób określający jedynie stosunek rodzinny spadkodawcy do spadkobiercy, jeżeli okoliczności nie nasuwają wątpliwości co do powagi i zamiaru takiego rozrządzenia.

Podpis powinien być złożony na końcu listu, a więc pod treścią rozrządzenia, aczkolwiek niekoniecznie bezpośrednio po nim, jeśli pod rozrządzeniem jest jeszcze fragment listu. Umieszczenie podpisu pod treścią pisma oznacza po pierwsze, że pismo zostało zakończone (etymologicznie "pod pismem), a po drugie - że oświadczenie umieszczone ponad podpisem pochodzi od podpisanej osoby. Ten ostatni wzgląd przemawia za tym, że podpis, jako znak ręczny określonej osoby, powinien w swoim brzmieniu wskazywać tę właśnie osobę, a co najmniej - w powiązaniu z innymi okolicznościami - pozwalać na identyfikację tej osoby.

Obecnie w utrwalonej praktyce obrotu za ważny podpis uważa się nie tylko podpis imieniem i nazwiskiem lub podpis samym nazwiskiem, lecz także - i najczęściej - skrót podpisu ("podpis nieczytelny"), którego wystawca zwykle używa przy podpisywaniu dokumentów i który jest "godłem" jego podpisu.

Trafnie stwierdza się, że "właśnie w testamencie holograficznym, sporządzonym w formie listu, spadkodawca zamieszcza niejednokrotnie szereg zdań i zwrotów, które niewątpliwie do treści testamentu nie należą, ale dla spadkodawcy z treścią testamentu ściśle się łączą. Chodzi o takie zwroty, jak pożegnania z rodziną, podziękowania dla członków rodziny, przeproszenia ich czy prośby o przebaczenie, wskazanie opiekuna dla dzieci, rady dla nich co do wyboru zawodu, wskazania i admonicje pod adresem dzieci itd.". Zrozumiałe jest chyba, że tego rodzaju dramatycznego w swej powadze listu - pożegnania, skierowanego do najbliższych, nikt na ogół nie podpisuje nazwiskiem; skoro zaś dopuszcza się listowną formę testamentu, i to bez wymagania wyodrębnienia w tym liście rozrządzeń na wypadek śmierci, zarówno ustawodawca, jak i orzecznictwo muszą się z tym liczyć.

W testamencie - liście skierowanym do przyjaciela lub innej osoby bliskiej, zwłaszcza w mniej więcej tym samym co testator wieku, użycie w podpisie imienia testatora będzie stanowiło "znak odpowiedni" dla formy pisma i stosunku zachodzącego między piszący i adresatem. Tam zaś, gdzie istnieje różnica pokoleń, gdzie w stosunkach między tymi osobami zachowuje się pewien dystans wynikający z szacunku dla wieku, stanowiska w rodzinie czy pozycji społecznej, bardziej "odpowiednie" może okazać się określenie wskazujące np. na stosunek rodzinny testatora (spadkodawcy) i adresata (spadkobiercy).

Skoro prawo polskie pozwala na sporządzenie testamentu własnoręcznego, a więc bez zachowania "ceremoniału" towarzyszącego testamentowi notarialnemu czy nawet zeznanemu wobec świadków, to należy testatorowi pozwolić i na to, by tę swoją ostatnią wolę mógł wyrazić - co do formy - w sposób nie odbiegający od formy listu inter vivos.

Uchwała SN (7) z dnia 28 kwietnia 1973 r., III CZP 78/72

Standard: 12948 (pełna treść orzeczenia)