Zapis windykacyjny; nabycie przedmiotu w drodze sukcesji syngularnej, z mocy samej ustawy, z chwilą otwarcia spadku
Zapis windykacyjny (art. 981[1] k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Zapisobierca windykacyjny nabywa w drodze zapisu windykacyjnego nieruchomość w stanie istniejącym w chwili otwarcia spadku, a zatem w kształcie, wartości i o takim przeznaczeniu, jakie nieruchomość ta posiada w chwili otwarcia spadku.
Najistotniejszą cechą konstrukcyjną zapisu windykacyjnego jest nabycie przez zapisobiercę windykacyjnego, w drodze sukcesji syngularnej, z mocy samej ustawy, z chwilą otwarcia spadku, zapisanego mu przedmiotu, co odróżnia ten zapis od zapisu zwykłego. Zapis zwykły, powstaje, zgodnie z art. 968 § 1 k.c., na podstawie rozrządzenia testamentowego spadkodawcy zobowiązującego spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Nie ma podstaw do przyjęcia, że nabycie nieruchomości w drodze zapisu windykacyjnego, obejmującego wyłącznie tę nieruchomość (art. 981[1] § 1 pkt 1 k.c.) pociąga za sobą przejście na zapisobiercę przewidzianego w art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (jedn. tekst: Dz. U. z 2023 r., poz. 977) uprawnienia odszkodowawczego, powstałego na rzecz zapisodawcy, będącego właścicielem nieruchomości w dniu wejścia w życie nowego planu zagospodarowania przestrzennego, kilka lat przed otwarciem spadku.
Wyrok SN z dnia 19 grudnia 2023 r., II CSKP 1168/22
Standard: 81129 (pełna treść orzeczenia)
Z uzasadnienia projektu ustawy z dnia 18 marca 2011 r. dotyczącej instytucji zapisu windykacyjnego wynika, że celem nowelizacji było wprowadzenie do prawa cywilnego rozwiązań pozwalających na skuteczne przesądzenie przez spadkodawcę o sposobie podziału pozostałego po nim majątku. Konstrukcja zapisu windykacyjnego umożliwia pełną i natychmiastową (w chwili otwarcia spadku) realizację woli testatora (tak M. Pazdan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, s. 890). Należy jednak podkreślić, że powyższa nowelizacja realizuje jeszcze inne cele. Po pierwsze, została istotnie poszerzona swoboda testowania.
Zapis windykacyjny jest dodatkową formą rozrządzenia testamentowego, w kodeksie cywilnym dotychczas nieznaną. Po drugie, zapis windykacyjny stanowi swoistą nowość jako sposób przeniesienia praw majątkowych na wypadek śmierci. Obecnie prawa te są przenoszone drogą dziedziczenia albo drogą zapisu windykacyjnego (Andrzej Kidyba (red.). Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Spadki, wyd.IV. Lex 2015).
Artykuł 981[1] k.c. zawiera ustawową definicję zapisu windykacyjnego. W świetle tego przepisu zapis windykacyjny jest rozrządzeniem testamentowym, w którym spadkodawca postanawia, że oznaczona osoba nabywa określony przedmiot (przedmiot zapisu) z chwilą otwarcia spadku.
Nie powinno też budzić wątpliwości, że - z uwagi na konstrukcję i charakter zapisu windykacyjnego - przedmiot zapisu windykacyjnego nie wchodzi w skład spadku (tak E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński (w:) J. Gudowski, Kodeks cywilny, t. IV, s. 206; P. Księżak, Podstawowe problemy zapisu windykacyjnego, KPP 2011, z. 4, s. 1043 i n.).
Zapis windykacyjny został skonstruowany jako instytucja alternatywna w stosunku do dziedziczenia. Ustanowienie w testamencie spadkobierców nie pozwala spadkodawcy na przesądzenie o tym, jakie konkretnie przedmioty przypadną poszczególnym spadkobiercom. Zapisobierca windykacyjny otrzyma zawsze i wyłącznie przedmiot wskazany w testamencie.
Zapis windykacyjny i spadkobranie wywołują podobne skutki prawne, instytucje te nie mogą być jednak ze sobą utożsamiane. I spadkobierca, i uprawniony z tytułu zapisu windykacyjnego są następcami prawnymi spadkodawcy. Prawa majątkowe nabywają bezpośrednio po nim, z tym że ten pierwszy jest następcą prawnym pod tytułem ogólnym, ten drugi pod tytułem szczególnym. Następstwo prawne po spadkodawcy ma miejsce ex lege, z chwilą otwarcia spadku.
Spadkobierca na mocy jednego aktu wstępuje w ogół praw i obowiązków zmarłego. Tytułem zapisu przechodzą tylko prawa.
Długi spadkowe obciążają spadek z mocy prawa (art. 922 k.c.), stąd też spadkobierca przyjmujący spadek staje się jednocześnie dłużnikiem z tytułu tych długów. Natomiast odpowiedzialność za długi spadkowe jest nałożona na zapisobiercę windykacyjnego odrębnymi przepisami prawa spadkowego (art. 1034[1]-[3] k.c.). Odpowiedzialność ta jest niejako następstwem otrzymania korzyści po zmarłym. Osoba uprawniona z tytułu zapisu windykacyjnego odpowiada zawsze w sposób ograniczony za długi spadkowe (art. 1034[3] k.c.).
Zgodnie z art. 1034[1] k.c. do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne (§1), zaś rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (§2).
Zgodnie z art. 1034[2] k.c. od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Zgodnie zaś z art. 1034[3] k.c. odpowiedzialność osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny za długi spadkowe, jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
Wyrok NSA z dnia 25 czerwca 2020 r., II FSK 741/20
Standard: 88053 (pełna treść orzeczenia)